شاهد تغییر چهره آسیب‌های اجتماعی هستیم

ترس از آینده و نگرانی نسبت به نامشخص بودن اوضاع اقتصادی بدون هیچ دلیل موجه مبدأ صدور بخش قابل توجهی از دل مشغولی‌ها و دغدغه‌ها می‌گردد. از نگاه رفتارشناسی اجتماعی برجسته سازی و تکرار بعضی از وقایع و حوادث آزاردهنده یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد و تقویت ترس از آینده است. من معتقدم پزشکیان فرصت خوبی برای تغییر در جامعه دارد که باید به خوبی از این فرصت استفاده کند.» جملات ذکر شده اظهارات دکتر مجید ابهری آسیب‌شناس اجتماعی در گفت‌وگو با«آرمان ملی» است. ابهری در این گفت‌وگو به مهم‌ترین چالش‌های اجتماعی و اولویت‌های سال آینده اشاره کرده که در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*با توجه به شرایط موجود اقتصادی و اجتماعی چه چشم‌اندازی برای سال آینده متصور هستید؟

وضعیت امروز جامعه ما شکل پیچیده و پر چالشی به خود گرفته که در صورتی که این چالش‌ها مرتفع نشود به سال آینده منتقل می‌شود و شرایط را پیچیده‌تر می‌کند. در حاشیه هراس‌افکنی در کشور با خلق ترس و وحشت از آتش‌افروزی آمریکا و دنباله ناخلفش، گرانی‌ها و افت ارزش پول ملی که در افزایش ساعتی ارز دیده می‌شود، جامعه را دچار اضطراب می‌نماید. همسو با معضلات و حفره‌های اقتصادی، تهاجم فرهنگی در پوشش جنگ نرم هربار در لباس و ظاهری مختلف خودنمایی می‌کند. یک روز بلاینددیت به عنوان مفصل بی‌بندوباری جامعه را مورد تاخت وتاز قرار می‌دهد و روز دیگر نوع دیگری از تقلید طوطی‌وار حرکتی در قالب هنر فیلم و موسیقی میدان را قبضه می‌کند. کمبود پرستار و کادر پیراپزشکی و بزرگ‌نمایی آن توسط بعضی از دست اندرکاران زمینه‌های ورزشی و فضاسازی‌های گزنده و آزاردهنده در زمینه‌های مختلف ورزشی نیز در محورهای استرس‌سازی نباید از نظر دور بماند. متاسفانه برخی چهره‌ها و حتی برخی مدیران ارشد دولت‌های قبل، گویی تازه متوجه شده‌اند و زبان به بیان نکاتی گشوده‌اند که نه تنها سنخیتی با آرمان‌های انقلاب اسلامی ندارد، بلکه با اهداف و برنامه‌های اجرایی چهار دهه گذشته مغایرت دارد. از جمله یکی مدیران ارشد دولت‌های قبلی از نگاه و قول مقام رهبری، رفاه را مغایر با باورهای دینی و قلمداد نموده‌اند. باور مدیران سطوح مختلف نظام نسبت به ارزش‌های مورد تصدیق رهبری خردمندانه نظام، ضرورت برقراری مبانی محکم رفاه و آرامش فکری اقشار کم‌درآمد از ضرورت‌های برنامه‌ریزی‌های کلان و میانه سیستم‌های برنامه‌ریزی می‌باشند. متاسفانه مفقود شدن میلیون لیتری سوخت در هر روز مصیبتی نیست که بتوان به‌سادگی از کنار آن عبور کرد. اشاره برخی از مدیران ارشد به موارد مختلف و متعدد فساد و رانت دردی نیست که بتوان آنها را زیر کلاه مخفی کرد. اشارات متعدد مقامات عالیرتبه نظام بر وجوب و ضرورت پاکدستی مدیران در سطوح مختلف از نقاط واضح و محکم در این میانه است.

*در صورت افزایش احتمالی چالش‌ها در سال آینده از منظر جامعه شناختی با چه وضعیتی مواجه خواهیم بود؟

مردم ایران مردمی شریف و بزرگ هستند و همواره پای آرمان‌ها و اهداف انقلاب ایستاده‌اند. با این وجود تحمل مشکلات نیز اندازه و حدی دارد و اگر از این اندازه بگذرد شرایط پیچیده خواهد شد. مسئولان باید رویکرد جدیدی در تصمیم‌گیری‌ها در پیش بگیرند و نباید اجازه بدهند مشکلات از آنچه امروز وجود دارد بیشتر شود. بدون تردید یکی از مهم‌ترین مسائلی که چالش‌های اجتماعی را تشدید کرده ناکارآمدی برخی مدیران است. مردم ایران در طول تاریخ همواره وفاداری و ایمان به آرمان‌های فرهنگی و ملی را به اثبات رسانده‌اند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز تقدیس و حراست از مقدسات دینی را به معیارهای فوق پیوند زده‌اند. کمبودها، مشکلات اقتصادی همراه با گرانی‌ها و کمیاب شدن برخی از کالاها نتوانست این ملت استوار را به زانو درآورد. 8سال جنگ تحمیلی شهدا و جانبازان و آزادگان در دوران جنگ داغ‌‌های سنگینی بر سینه‌های خانواده‌های ایرانی از هر قوم و منطقه‌ای گذاشته و برخی از خانواده‌ها هنوز هم در انتظار سخت و تلخ بازگشت جگر گوشه‌های خود هستند. با این وجود آنچه که موجب دلگیری دلسوزان و نخبگان قرار می‌گیرد کم‌‌لطفی به ملتی است با این همه فرهنگ و سابقه. اگر مدیریت منسجم نباشد، اگر ضعف برنامه‌‌ریزی و کاستی‌های مدیریتی در راستای مبارزه با فساد و تبعیض و رانت‌خواری وجود داشته باشد و در یک جمله کم‌توجهی به مشکلات مردم، نتیجه‌ای ندارد جز فاصله گرفتن مردم از مدیران. اگر دولت می‌خواهد مشکلات مردم را حل کند باید بدون توجه به سلیقه سیاسی نخبگان و تنها بر اساس تخصصی که دارند از آنها استفاده کند. هیچ‌کس حاضر نیست روزی را مشاهده کند که کشور دچار بی‌نظمی و آشوب شود.

 در چنین شرایطی برخی به دنبال اجرای قانون حجاب و عفاف در سال آینده هستند. این اقدام به چه میزان در راستای گفتمان وفاق ملی رئیس‌جمهور خواهد بود؟

هر تصمیمی که به اکثریت جامعه ارتباط داشته باشد قبل از اینکه تصمیی گرفته شود باید زمینه‌های آن فراهم شود و جزئیات آن برای مردم بازگو شود. تفاوتی هم ندارد که این تصمیم قرار است چه تغییری در وضعیت ایجادکند. بدون تردید در غیبت توضیح کافی، بازار شایعه و شائبه‌ها داغ می‌شود و کلیت تصمیم زیر سوال می‌رود. این در حالی است که رسانه‌های خارجی روی چنین موضوعاتی مانور رسانه‌ای می‌دهند و پیامدهای آن را به شکلی جلوه می‌دهند که آینده این تصمیم با چالش‌های جدی مواجه می‌شود. با این وجود من معتقدم درزمینه حجاب نیازی به قانون خاصی وجود ندارد، به این دلیل که اساسی‌‌ترین قوانین در این زمینه، در قرآن کریم و فرمایشات ائمه اطهار(ع) آمده است. اگر همان نکات را به کار برده و اجرا کنیم نیازی به قانون نیست. تصویب قوانین در زمینه حجاب مانند قانون اخیر برخی لایه‌های جامعه را به واکنش وادار می‌کند.

*این واکنش به چه صورت خواهد بود؟

 مسأله نهی از منکر مقابله با زشتی‌های جامعه است و انجام آن، متعلق به گروه خاصی از جامعه نیست بلکه وظیفه همه است که با زشتی‌های جامعه مقابله کنند و تذکر دهند. درحالی‌ که این مقابله شرایطی دارد که نباید منجر به تضادهای رفتاری و اصطکاک اجتماعی شود. ظاهراً برخی از دختران جوان و بانوان تصور می‌کنند اگر با این مسئله مقابله کنند در حال مقابله با ساختار بزرگ‌تر هستند، درصورتی‌که این برداشت کاملا اشتباه است. زیرا این دو موضوع از نظر رفتارشناسی با یکدیگر متفاوت‌اند. بودن یا نبودن قانون نمی‌تواند با یک فرآیند اجتماعی مقابله کند. عمل اجرایی، تربیتی در خانواده و رسانه‌ها می‌تواند یک اصل را محکم سازد. اگر ما سخت‌ترین قوانین را نیز درباره حجاب تصویب کنیم، احتمالا در اجرا دچار مشکل خواهیم شد. به‌صورت خام و نیندیشیده نباید با مسائل برخورد کرد. عده‌ای دنبال اغتشاش نظری و آشوب فکری در جامعه هستند. نباید برای این افراد و رسانه‌های بیگانه خوراک تهیه کرد. این در حالی است که این قانون با وجود توجه و دقت مسئولان ارشد کشور، این وضعیت را برای رسانه‌های بیگانه ایجاد کرده که علیه نظام هجمه ایجاد کنند. در این بین عده‌ای از حجاب به‌عنوان دستاویز سیاسی استفاده کرده و جامعه را دچار آشوب می‌کنند. اینها همه در حالی است که شرایط ایجاب می‌کند همه افراد توان خود را برای کنترل گرانی‌ها به کار ببرند.

*با توجه به شرایط موجود مهم‌ترین اولویت‌های دولت در سال آینده چه باید باشد؟ در زمینه مسائل اجتماعی دولت چگونه می‌تواند آسیب‌ها را کاهش بدهد؟

من40 سال پیش وقتی برای اولین بار تحقیقاتی در مورد آسیب‌های اجتماعی کردم نتایج آنها را در مقالات و کتاب‌های مورد اشاره قرار دادم. در آن روزها اعتیاد به عنوان خطری جدی جامعه را به‌ چالش می‌کشید، سپس فرار از خانه، طلاق و تکدی‌گری و آسیب‌های دیگر در ردیف شمارش قرار می‌گیرند. آن روزها نه من و نه هیچ‌کس دیگری تصور نمی‌کردیم روزی سن اعتیاد به ۱۴ سال و فحشا به ۱۵ سال برسد. امروز شاهد بروز حوادث و وقایعی هستیم که برای بسط و توجیه برخی از آنها نیازمند توضیح گسترده است. بارها در مقالات مختلف به مدیران گوشزد کرده‌ام براساس این چهل سال تلاش و تحقیق توقع دارم و داشتم که جناب رئیس‌جمهور قدم‌های زیر را بردارند: حدود ۲۴نهاد و سازمان دولتی با بودجه‌های هنگفت در محورهای مختلف و مرتبط با آسیب‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند که همسو با آنها صدها سازمان غیر دولتی در قالب ان‌جی‌او با حمایت‌ها و بودجه‌های مردمی نیز فعالیت می‌‌کنند. نتایج تلاش‌های این مجموعه افزایش آمار معتادان و تعداد زندانیان مربوطه و آمار طلاق‌ها و آسیب‌های مربوطه است. آقای پزشکیان باید با دعوت از آسیب شناسان اجتماعی و اساتید جرم‌شناس و نخبگان مددکاری کمیته‌ای تشکیل داده و با نظارت قضات مجرب، محورهای مورد نظر تعیین و تعریف گردد. من خطاب به آقای پزشکیان عنوان می‌کنم، جناب رئیس‌جمهور، برخی از افراد و مسئولین تمایلی به تشکیل چنین نهاد و پژوهش‌های مرتبط را ندارند. به همین دلیل خود شما باید در این زمینه پیشقدم شوید. امروز آشفتگی‌های فکری در جامعه بستر ظهور و رشد بخشی از تنش‌های عصبی برای افراد جامعه هستند. بسیاری از ما بدون آنکه ریشه بسیاری از وادادگی‌ها و سرگشتگی‌های عصبی خود و دیگران را بدانیم دچار اضطراب و دلهره‌های مجهول می‌گردیم. ترس از آینده و نگرانی نسبت به نامشخص بودن اوضاع اقتصادی بدون هیچ دلیل موجه مبدأ صدور بخش قابل توجهی از دل مشغولی‌ها و دغدغه‌ها می‌گردد. از نگاه رفتارشناسی اجتماعی برجسته‌سازی و تکرار بعضی از وقایع و حوادث آزاردهنده یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد و تقویت ترس از آینده است. من معقتدم پزشکیان فرصت خوبی برای تغییر در جامعه دارد که باید به خوبی از این فرصت استفاده کند.