مدیریت استخراج آب‌های زیرزمینی

تهران سال‌هاست که با بحران کم آبی و مساله فرونشست‌ها مواجه است. به طوری که در اطراف تهران و برخی مناطق در داخل شهر، شاهد فرونشست زمین بودیم که متاسفانه در سال‌های اخیر بیشتر هم شده است. با اینکه بیش از یک دهه است که کارشناسان نسبت به افزایش فرونشست‌ها در مناطق مختلف ایران هشدار داده‌اند، اما همچنان راهکار جدی در این زمینه به چشم نمی‌خورد. حالا با افزایش کم آبی و خشک سالی برخی مناطق کشور، نمی‌توان یک شبه به راهکاری قطعی رسید و نیازمند نگاه مدیریتی و اقدامی پیشگیرانه و عملی در این زمینه هستیم. کارشناسان معتقدند که با مدیریت استخراج آب‌های زیرزمینی می‌توان از افزایش فرونشست‌ها و تبعات جبران ناپذیری که مدام در حال افزایش است، جلوگیری کرد.

درهمین راستا، فریبرز ناطقی الهی، استاد نمونه کشور در مهندسی زلزله، درباره فرونشست‌های تهران، به «آرمان‌ملی» گفت: موضوع فرونشست یک موضوع بین‌المللی است. بیشتر کشورهای دنیا، مخصوصا کشورهایی که دچار خشک سالی هستند، به دلیل اینکه حفر آب‌های زیرزمینی‌شان بیشتر است، این پدیده مستقیما با استخراج آب‌های زیرزمین ارتباط پیدا می‌کند. منتهی در کشور ما دیگر از حالت بین‌المللی یا از متوسط بین‌المللی بسیار بالاتر رفته است. و این مساله باعث شده است که، چون مدیریت منابع آب، عملا وجود ندارد، حالا در شعار بله و حقیقتا هم علاقه‌مند هستند مدیریت کنند، ولی با توجه به خشک سالی و مشکلاتی که مردم برای کشاورزی دارند، این پدیده به یک پدیده وحشتناک تبدیل شده است.

ناطقی الهی درباره نامه شورای شهر تهران به سران سه قوه و هشدار نسبت به فرونشست‌ها و حفر چاه‌ها نیز گفت: اینکه شورای شهر بعد از سال‌ها و هشدارها، به خودش آمده است و نامه‌ای را نوشته است، این جای خوشحالی دارد و برای اولین بار می‌بینم که شورای شهر، حالا شاید چون حدود یک سال دیگر انتخابات شورای شهر است، از حالا فعالیت‌های شعاری‌شان را آغاز کرده‌اند. این به شرطی است که در حد شعار نماند و کاملا اجرایی شود. اما با توجه به وضعیت خشک سالی در ایران، اجرایی شدنش هم یک مطلب حاد دیگری است.

ترک‌های کاملا مشهود

وی درباره فرونشست‌های دشت ورامین نیز افزود: دشت ورامین یکی از دشت‌های اصلی کشور است که فرونشست در آن کاملا قابل مشاهده است. فرونشست نشست نسبی مناطق مختلف یک پهنه است و عموما هم قابل رویت نیست، مگر اینکه با دستگاه‌ها بتوانند نشست‌های در حدود چند سانتی‌متر را اندازه گیری کنند. ولی در ورامین، در دشت قزوین این فرونشست‌ها کاملا قابل رویت است و با رخ نمودها و شکست‌هایی که روی زمین است، ترک‌هایی که حاصل شده است قابل رویت است. این مساله فراتر از این است که یک شورای شهری بخواهد نسبت به آن هشدار دهد و با هشدار هم کاری نمی‌شود کرد. دانشگاهیان کشور، حدود 15 سال است که هشدار می‌دهند. هرسال درباره تبعات هولناک این مساله گفتیم. اکنون در اصفهان کار به جایی رسیده است که ساختمان‌های قدیمی و مدارس دچار آسیب شده‌اند. یعنی ترک‌ها کاملا مشهود است. این را باید یک برنامه ملی و حمیت لشکری و کشوری را می‌خواهد. این مساله شوخی نیست و هر روز شاهدیم که جاهای بیشتری در پهنه‌های مختلف کشور حفر می‌شود، برای مسائل آبیاری و به‌خصوص برای کشاورزی که لزوما مثلا ما نباید هندوانه بکاریم. اگر لازم باشد آن همه آب برود برای یک هندوانه، خب این را وارد کنیم، سودش بیشتر از این است که دچار این میزان فرونشست در روی زمین باشیم. هشدارها حدود 15 سال است که به صورت کاملا جدی بیان می‌شود توسط افراد خبره در این زمینه، متاسفانه هیچ توجهی به این مساله نمی‌شود. بله سمینار برگزار می‌کنیم، مثلا حدود 10 سال قبل در فریدونکنار یک سمینار بزرگی برگزار شد که شرکت آب و فاضلاب منطقه گذاشته بود و من هم در آن سمینار سخنرانی هم داشتم. بارها و بارها هشدارهای لازم را دادیم، اما می‌بینیم که از نظر اجرایی، چیزی که در روی سطح زمین بشود آن را لمس کرد، دیده نمی‌شد. هر روز ما شاهد هستیم که یک چاه غیرمجاز یا مجاز یا استخراج آب‌های زیرزمینی بیشتر اتفاق می‌افتد. تنها راه علاج این پدیده، مدیریت استخراج آب‌های زیرزمینی است. اگر این اتفاق نیفتد، وضعیت بدتر خواهد شد و این دارد در شهر تهران هم اثر می‌گذارد و امروز شاهدیم که در برخی از مناطق تهران و در اتوبان‌ها هم این فرونشست‌ها رخ می‌دهد. حالا علاوه بر این شما زلزله را هم به این مساله اضافه کنید. خدای ناکرده اگر این پدیده فرونشست‌ها با زلزله هم توام شود، وحشتناک‌ترین سناریوهای محتمل در تاریخ بشریت رخ خواهد داد.

نامه شورا به رؤسای سه قوه

همچنین رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران با پرداختن به نامه رئیس شورا به رؤسای سه قوه در مورد فرونشست گفت: پس از گذشت ۱۰ سال در مناطق جنوبی زمین سه متر فرو می‌نشیند و با این فرونشست، ساختمان‌ها فروخواهند ریخت.

مهدی پیرهادی در خصوص ارسال نامه‌ای با امضای رئیس شورای شهر تهران به رؤسای سه قوه در مورد فرونشست، به ایلنا گفت: نامه‌ای درباره فرونشست زمین به سران سه قوه ارسال کرده‌ایم؛ امروز با بحران جدی کم آبی و فرونشست مواجه هستیم و این موضوع توسط آقای چمران تاکید شد که خطرات در پایتخت به خصوص در جنوب غرب بسیار خطرناک است. ان‌شاءا... دستگاه‌های نظارتی موضوع فرونشست زمین را جدی بگیرند. میانگین فرونشست امروز ۳۱ سانتی‌متر اعلام شده است و بعد از ۱۰ سال این عدد به ۳ متر می‌رسد. ۳ متر یعنی یک ساختمان فرسوده ممکن است فرو بریزد و جان مردم در خطر بیفتد. از سویی تأسیسات نیز با مشکل روبه‌رو خواهند شد. حفر هرگونه چاه در مناطق جنوبی و جنوب غربی قطعاً خیانت است و باعث فرونشست بیشتر و جان باختن تعداد زیادی از شهروندان خواهد شد.