دولت به‌دنبال راه‌های جدید رفع تحریم‌ها باشد

این در حالی است که کشمکش‌ها بین ترامپ و ایران همچنان ادامه دارد و ترامپ با سیاست فشار حداکثری گام‌های جدیدی در تقابل با ایران برداشته است. وی در تازه‌ترین اقدام خود علیه ایران معافیت خرید انرژی عراق از ایران را تمدید نکرده و براساس اظهارات سخنگوی وزارت خارجه آمریکا قرار است از هر گونه تسهیل گری اقتصادی درباره ایران جلوگیری کند. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی چشم‌انداز اقتصادی در سال آینده با دکتر بهمن آرمان اقتصاددان گفت‌وگو کرده است. آرمان در این زمینه معتقد است: «دولت پزشکیان دیر یا زود با فشارهای شدیدتری مواجه خواهد شد. هرچند تاکنون نیز عملکرد دولت متناسب با وعده‌هایی که داده نبوده است. با این وجود نیز دولت در همین شش ماه گذشته فشارهای زیادی را متحمل شده است. پزشکیان اگر می‌خواهد دست به اصلاحات اقتصادی بزند در ابتدا باید برای تحریم‌ها چاره اندیشی کند و سپس دست به اصلاحات بزند. ما باید در مسیری قرار بگیریم که مبادلات تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای دارای تکنولوژی و سرمایه به روال سابق برگردد.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*با توجه به شرایط کنونی در زمینه چالش‌های اقتصادی و بین‌المللی در سال آینده با چه وضعیت اقتصادی مواجه خواهیم بود؟

واقعیت این است که شرایط اقتصادی کنونی غیرعادی و بحران‌زا است. اگر بخواهیم واقع‌ بینانه به موضوع نگاه کنیم بهبود وضعیت اقتصادی کشور و مردم منوط به ‌حل مناقشات بین‌المللی ایران است و تا زمانی که این مناقشات حل نشود نمی‌توان نسبت به بهبود وضعیت امیدوار بود. در شرایط کنونی ایران ارتباطی با بازارهای پولی و سرمایه‌ای جهان ندارد و به همین دلیل هیچ کشوری حتی چین نیز حاضر نیست تأمین مالی پروژه‌های ایران را بر عهده بگیرد چه برسد به کشورهای اروپایی، ژاپن و کره جنوبی. بخش بزرگی از منابع ارزی ناشی از صادرات ما قابل بازگشت به داخل کشور نیستند. من معتقدم بودجه‌ای که برای سال آینده در نظر گرفته شده دارای نقایص بزرگی است و بخش‌های مهمی از منابع پیش‌بینی شده در بودجه محقق نخواهد شد. در چنین شرایطی دولتی با کسری بودجه مواجه خواهد شد و مجبور می‌شود اسکناس بدون پشتوانه چاپ کند. همه این موارد دست‌به‌دست هم می‌دهد تا نرخ تورم در سال آینده افزایش پیدا کند. در چنین شرایطی سوداگری مالی در بخش مسکن و ارز و طلا افزایش پیدا خواهد کرد. من معتقدم دولت در تدوین بودجه سال1404 دیدگاه توسعه‌ای نداشته و به مقوله توسعه توجه نکرده است. این در حالی است که دولت به راحتی می‌تواند از طریق اوراق سپرده ویژه به جای سپرده عام که مشخص نیست منابع مالی آن در چه زمینه‌ای هزینه می‌شود اقدام به استفاده از این ابزار کارآمد کند به همین دلیل من افق روشنی را در سال1404 برای اقتصاد ایران مشاهده نمی‌کنم و معتقدم چالش‌های اقتصادی امروز جامعه ایران همچنان ادامه خواهد داشت و در برخی زمینه‌ها تشدید نیز خواهد شد.

*ترامپ فشار حداکثری خود را روزبه‌روز علیه ایران افزایش داده و به تازگی معافیت تحریمی عراق در راستای خرید انرژی از ایران را نیز تمدید نکرده است. در چنین شرایطی کشمکش بین ایران و آمریکا همراه با چه پیامدهایی خواهد بود؟

ترامپ به خوبی به این نکته آگاهی دارد که به دلیل اینکه60 درصد نفت جهان در خاورمیانه قرار دارد این منطقه باید از امنیت کافی برخوردار باشد. از سوی دیگر بخش عظیمی از منابع گاز جهان در قطر و ایران قرار دارد. آمریکا نیز با وجود اینکه از دهه50 تکنولوژی جایگزین نفت را داشت اما اجازه نداد میزان استفاده از نفت کاهش پیدا کند. شرایط به شکلی است که میزان سرمایه‌گذاری شرکت‌های انرژی مانند توتال و شل رو به کاهش است و تلاش می‌کنند خود را از این چرخه خارج کنند. به همین دلیل خاورمیانه نیازمند امنیت است تا تضمین سرمایه‌گذاری برای کشورهایی که بازار اصلی آمریکا به شمار می‌روند را به وجود بیاورد. ترامپ یک فرد اقتصادی است و اغلب مدیرانی که در کنار وی قرار دارند نیز اقتصادی است. حضور فردی مانند ایلان ماسک در کنار ترامپ به خوبی نشان می‌دهد که او اهمیت بیشتری به مسائل اقتصادی خواهد داد تا مسائل سیاسی. به این وجود مسائل اقتصادی از مسائل سیاسی جدا نیستند و با هم در ارتباط هستند. با این وجود من چشم‌انداز روشنی مبنی بر اینکه قدرت خرید مردم افزایش پیدا کند مشاهده نمی‌کنم.

*به چه دلایلی قدرت خرید مردم در سال آینده افزایش پیدا نمی‌کند؟

 همه چیز مشخص است و ما در وضعیت بحرانی و پیچیده‌ای قرار داریم. آن چیزی که سیاستمداران عنوان می‌کنند با آن چیزی که به آن عمل می‌کنند تفاوت دارد. ما باید در مسیری قرار بگیریم که مبادلات تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای دارای تکنولوژی و سرمایه به روال سابق برگردد. در شرایط کنونی تکیه ایران روی اقتصاد چین و روسیه است که دارای تکنولوژی نیستند. از سوی دیگر روسیه هیچ گاه دیدگاه مثبتی نسبت به توسعه اقتصادی و سیاسی ایران نداشته و هژمونی خود را در خطر می‌بیند. واقعیت این است که یک کشور قادر نیست برای مدت طولانی فشارهایی را تحمل کند که در شرایط عادی کمتر کشوری می‌تواند آنها را تحمل کند. بالا رفتن نرخ بیکاری، کوچک‌تر شدن سفره مردم، افزایش سن ازدواج، افزایش طلاق و اعتیاد از جمله مسائلی هستند که حدی قابل تحمل هستند در زمینه تحریم‌ها نیز باید این نکته را در نظر گرفت که مسأله تحریم‌ها در اختیار ایران و کشورهای اروپایی نیست، بلکه این آمریکا است که در این زمینه قدرت تعیین کنندگی دارد. ما فرض را بر این می‌گذاریم که تحریم‌ها در آینده نیز ادامه پیدا کند. با این وجود تحریم‌ها به تنهایی در ساختار اقتصادی ایران نقش تعیین کننده‌ای ندارند. به صورت طبیعی هنگامی که یک اقتصاد ضعیف است کاهش ارزش پول ملی را نیز در بر دارد. من فکر می‌کنم ریشه همه مشکلات اقتصادی که امروز در کشور وجود دارد را باید در سیاست خارجی جست‌وجو کرد. نوع سیاست‌ها و مواضعی که ایران در قبال کشورهای دیگر می‌گیرد در اختیار حاکمیت است. این در حالی است که رئیس‌جمهور و به صورت کلی دولت دخالتی در سیاست‌هایی که حاکمیت در این زمینه اتخاذ می‌کند ندارند.

حضور فردی مانند ایلان ماسک در کنار ترامپ به خوبی نشان می‌دهد که او اهمیت بیشتری به مسائل اقتصادی خواهد داد تا مسائل سیاسی

*در صورت عدم بهبود قدرت خرید مردم دولت پزشکیان با مطالبات مردم چه خواهد کرد؟ آیا فشارها به دولت در سال آینده افزایش پیدا نخواهد کرد؟

این اتفاق دیر یا زود رخ می‌دهد و دولت پزشکیان با فشارهای شدیدتری مواجه خواهد شد. هر چند تاکنون نیز عملکرد دولت متناسب با وعده‌هایی که داده نبوده است. با این وجود نیز دولت در همین شش ماه گذشته فشارهای زیادی را متحمل شده است. پزشکیان اگر می‌خواهد دست به اصلاحات اقتصادی بزند در ابتدا باید برای تحریم‌ها چاره‌اندیشی کند و سپس دست به اصلاحات بزند. ما باید در مسیری قرار بگیریم که مبادلات تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای دارای تکنولوژی و سرمایه به روال سابق برگردد. البته عده‌ای در داخل کشور به دنبال این هستند که در کشور توسعه اقتصادی صورت نگیرد. این عده با آگاهی یا بدون آگاهی با کشورهای خارجی که موافق قدرتمند شدن ایران هستند همراه و همگام هستند. به همین دلیل نیز ایران را در دهه‌های گذشته در وضعیت تنش دائمی قرار داده‌اند.واقعیت این است که یک کشور قادر نیست برای مدت طولانی فشارهایی را تحمل کند که در شرایط عادی کمتر کشوری می‌تواند آنها را تحمل کند. هیچ کشوری در شرایط تحریم به رشد اقتصادی دست پیدا نمی‌کند. به همین دلیل نیز بجز دوران سازندگی که فعالیت‌های اقتصادی کشور در اوج قرار داشت دیگر ما نتوانسته‌ایم دوره رشد اقتصادی را تجربه کنیم. در حدود 12 سال است که میزان تشکیل سرمایه ناخالص داخلی نه تنها مثبت نبوده و بلکه منفی نیز بوده است. اگر رشدی نیز در این زمینه وجود داشته بسیار پایین بوده است. آقای پزشکیان نیز که سال‌هاست در فضای سیاسی ایران فعالیت کرده و سابقه وزارت و چندین دوره نمایندگی مجلس دارد به خوبی به این نکته آگاهی دارد که کشور را نمی‌توان در شرایط تحریم به سوی توسعه اقتصادی هدایت کرد.

*در صورتی که مذاکره‌ای صورت نگیرد که از شواهد نیز چنین بر می‌آید پزشکیان چگونه می‌تواند تحریم‌ها را کاهش بدهد و وضعیت اقتصادی را سامان بدهد؟

این سوالی است که باید رئیس‌جمهور و مجموعه حاکمیت به آن پاسخ بدهند. مردم در صورتی به آینده امیدوار خواهند شد که راهکارهای عملی برای مشکلات خود مشاهده کنند و رئیس‌جمهور نیز باید برای مشکلات کشور راهکار عملی بدهد و از دادن شعار و وعده‌هایی که به هیچ عنوان امکان تحقق ندارد پرهیز کند. تنها در چنین شرایطی است که می‌توان نسبت به آینده خوشبین بود وگرنه وضعیت همچنان به همین صورت و با مشکلات و چالش‌های بزرگ ادامه پیدا خواهد کرد. باید به این واقعیت اذعان کرد که تنش‌های موجود در روابط خارجی ایران همچنان به‌عنوان مانع مهمی در ارتباط اقتصاد ایران با کشورهای جهان و همچنین بهبود وضعیت اقتصادی مردم وجود دارد. ما از نیمه دولت اصلاحات تا امروز دارای پایین‌ترین میزان سرمایه‌گذاری نسبت به تولید ناخالص کشور هستیم. به ‌صورت طبیعی دولت‌هایی که بر اساس ایدئولوژی بنا نهاده می‌شوند منافع ملی را در نظر نمی‌گیرند.