ایران و آمریکا در ماراتن مذاکره؟

لذا مذاکره همواره در دستور کار بوده است و از قِبل همین امر نیز در دولت حسن روحانی ایران و 5 قدرت جهانی به توافقی مشترک با نام برجام دست پیدا کردند. حال در چنین شرایطی به نظر می‌رسید که دولت مسعود پزشکیان نیز بتواند دوباره بر پایه مذاکره کارها را پیش برده و برجام را احیا کرده و یا توافق جدیدی رقم زند. اما با روی کار آمدن دونالد ترامپ در کاخ سفید تمامی معادلات بهم ریخت و شرایط به گونه‌ای شد که مساله مذاکره برای مدتی به طور کلی از دستور کار ایران کنار رفت. چه اینکه پس از یادداشت ابتدایی ترامپ که در آن چیزی جز تهدید، زور و قلدرمآبی نبود عدم تمایل به مذاکره با او و دولتش تشدید هم شد و موافقان و مخالفان دولت بر مذاکره‌پذیر نبودن ترامپ تاکید کردند. هر چند که ایران مذاکرات خود را با سایر طرفین یعنی چین و روسیه و به‌خصوص تروئیکای اروپا ادامه داد. اما در ادامه روند امور به نحوی پیش رفت که به‌ویژه پس از صحبت‌های اخیر ترامپ مبنی بر تمایل به مذاکره با ایران مجددا مساله مذاکره با آمریکا به میان آمد. در همین راستا نیز پیش از آغاز سال جدید نامه ترامپ به دست مقامات و مسئولان امر در ایران رسید و پس از بررسی‌های لازم روی ابعاد مختلف این نامه آن‌طور که عراقچی وزیر امور خارجه گفت پاسخ لازم به این نامه داده شد و بر خلاف آمریکایی‌ها که نامه خود را با وسطه از طریق امارات به ایران رساندند؛ اما ایران نامه خود را از طریق عمان به آمریکایی‌ها رساند. پس از این مساله گمانه‌زنی‌های مختلفی در خصوص محتوای نامه ایران به آمریکا مطرح شد؛ اما آنچه که بسیاری از رسانه‌های غربی بدان اشاره کردند بحث موافقت ایران با اصل مذاکره بود که توسط مقامات آمریکایی نیز مطرح شد. هر چند که در این میان به صورت جسته و گریخته شاهد برخی اظهارات نه چندان سازنده برخی دولتمردان آمریکایی در خصوص ایران و بحث مذاکره و فشار حداکثری و... بودیم، اما مساله اصلی این بود که طرفین حاضر به مذاکره هستند. پرسش مهم و اساسی که نباید به سادگی از آن عبور کرد اینکه مذاکره در چه قالبی و چگونه انجام خواهد شد؟ باید اذعان داشت که ایران همانطور که در مذاکرات برجام صرفا بر روی مسائل هسته‌ای به مذاکره پرداخت در این مذاکرات نیز صرفا پرونده هسته‌ای را مدنظر قرار خواهد داد و بر خلاف آنچه طرف مقابل مسائل دیگری را برای مذاکره مطرح کرده ایران در مورد هیچ مساله دیگری مذاکره نخواهد کرد. از طرفی ایران معتقد به مذاکره با میانجی سوم حال روسیه، عمان و... است، اما آمریکا به ویژه دونالد ترامپ اعتقادی به طرف سوم ندارد و مذاکرات مستقیم را در نظر دارد. هرچند در نهایت به تمایل ایران گردن گذاشت و اقرار کرد که مذاکرات غیرمستقیم را به شکل جدی مورد بررسی قرار می‌دهد. به نظر می‌رسد فعلا مذاکرات با میانجی برگزار می‌شود تا در ادامه شرایط به چه سمت و سویی برود. آنچه که مسلم است روزها و هفته‌های آینده بسیار پرخبر و پرتلاطم دنبال خواهد شد.

* از فشار تا دیپلماسی

رئیس‌جمهور آمریکا گرچه معتقد است که همه چیز را می‌توان با گفت‌وگو و مذاکره حل کرد، اما نوع رویکرد و خواسته‌هایش به نحوی نیست که طرف‌های مقابل را راضی کند. این مساله در دو موضوع جنگ اوکراین و جنگ غزه به خوبی دیده می‌شود. جایی که ترامپ با نیت پایان‌بخشی به جنگ غزه وارد میدان شد و آتش‌بسی کوتاه‌مدت هم برقرار شد، اما طولی نکشید که صهیونیست‌ها آتش‌بس را نقض کردند و به غزه و جنوب لبنان حمله کردند. ترامپ نیز هیچ واکنشی به این مساله بروز نداد. یا در مساله جنگ اوکراین ترامپ بر خلاف بایدن نه تنها از اوکراین حمایت نکرد بلکه در نوعی همگرایی با روسیه شرایطی را برای آتش‌بس و توافق میان روسیه و اوکراین قرار داد که حتی در آن منافع آمریکا نیز دیده می‌شود. اما آنچه که مسلم است ترامپ به دنبال توافقی است که در آن بتواند امتیازی مطابق خواسته‌هایش به‌دست آورد. در همین مسیر نیز شرایط را برای مذاکره فراهم می‌کند کما اینکه در دولت خود تندروهای مخالف مذاکره با ایران را کنار گذاشت. مساله اینجا است که ترامپ می‌خواهد خود را به‌عنوان چهره‌ای که می‌تواند مسائل مختلف را در جهان حل و فصل کند، نشان دهد. اما اینکه در این میان طرف‌های مقابل چه خواسته‌ها و نظراتی دارند نیز بخشی از موضوع است که اجازه نمی‌دهد توافق به همین راحتی‌ها سر بگیرد. قطع به یقین خواسته تهران برای مذاکره و رسیدن به توافق احتمالی برداشته شدن تحریم‌ها است که باید دید طرف آمریکایی در قبال این خواسته چه خواهد کرد. هر چند که خود آمریکایی‌ها نیز فهمیده‌اند با وجود تهدیدات مختلف ایران تهدیدپذیر نیست و اگر بخواهند از موضوع زورمداری و قلدرمآبی و فشار وارد شوند، ایران نیز در مقایل خواهد ایستاد. چنانکه اخیرا علی لاریجانی مشاور مقام رهبری اظهار داشت: «حمله نظامی، ایران را به سمت سلاح هسته‌ای می‌برد. آقای ترامپ می‌گوید من یک رئیس‌جمهور صلح‌طلب هستم خوب اگر صلح‌طلب هستی نباید حرف از جنگ بزنی یعنی متناقض همه، حرف از جنگ ایجاد نارامی در کشور‌ها می‌کند و این معنی‌اش این است حرف متناقض‌داری می‌زنی. اگر صلح‌طلب باشید باید دنبال منافع‌تان باشید و خودش هم می‌گوید شعارش هم این است که اول آمریکا و بیشتر هم جنبه اقتصادی دارد. من فکر می‌کنم دو راه پیش‌روی آمریکایی‌ها است یا روی منافع اقتصادی می‌خواهند حرف بزنند و خوب می‌توانند با ایران همکاری عادلانه‌ای داشته باشند در مسائل اقتصادی و این می‌تواند به نفع هر دو باشد و می‌توانند بروند به سمت این حرف‌هایی که می‌زنند آن وقت برای خودشان هم پرهزینه است.» لذا مذاکره در شرایط برابر موجب خواهد شد که حتی اروپایی‌ها نیز پس از این مذاکرات با ایران مذاکرات بهتری داشته باشند و شرایط به گونه بهتری پیش برود.

* واکنش‌ها به مذاکره

در پی به مقصد رسیدن پاسخ ایران به نامه‌ای که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به ایران فرستاده بود، مقام‌های آمریکایی می‌گویند واشنگتن در تلاش است تا گفت‌وگوهای مستقیم هسته‌ای با ایران را آغاز کند. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران پیشتر با اعلام رسیدن پاسخ ایران به نامه ترامپ به مقصد، گفته بود که ایران وارد مذاکرات مستقیم با آمریکا نخواهد شد. سه‌شنبه گذشته، پایگاه خبری آکسیوس گزارش داد که یک مقام آمریکایی تایید کرد طی روزهای اخیر، ترامپ پاسخ رسمی ایران به نامه‌ای که سه هفته پیش به ایران ارسال کرده بود را دریافت کرد. در حالی که ترامپ پیشنهاد مذاکرات مستقیم هسته‌ای را مطرح کرده بود، ایران تنها با مذاکرات غیرمستقیم با وساطت عمان موافقت کرده است. این مقام آمریکایی گفت که دولت ترامپ فکر می‌کند مذاکرات مستقیم شانس موفقیت بالاتری دارد، اما چارچوب پیشنهادی ایران را رد نمی‌کند و با وساطت عمانی‌ها بین این دو کشور مانند مواردی در گذشته مخالفتی ندارد. با این حال، به گفته مقام‌های آمریکایی که در جریان این روندهای دیپلماتیک بوده‌اند، هیچ تصمیمی گرفته نشده و بحث‌های داخلی ادامه دارد. وال استریت ژورنال هم نوشت: ایران تجربه زیادی در استفاده از مذاکرات برای کاهش فشارها و حفظ برنامه هسته‌ای خود دارد. این در حالی است که سخنگوی کرملین هم اظهارکرد: روسیه معتقد است که مشکل پرونده هسته‌ای ایران باید منحصرا از راه‌های سیاسی و دیپلماتیک حل شود. دیمیتری پسکوف در پاسخ به این سوال که کرملین در مورد موضوع حمله نظامی آمریکا به ایران و مذاکرات مستقیم بین ایالات‌متحده و ایران چه نظری دارد، گفت: ما معتقدیم که مشکل پرونده هسته‌ای ایران فقط باید از طریق ابزار‌های سیاسی و دیپلماتیک مورد بحث و بررسی قرار گیرد و به طور انحصاری از این راه‌، حل شود. پسکوف با بیان اینکه روسیه، ایران را متحدی می‌داند که روابط خود را با آن توسعه داده است، تصریح کرد: همه طرف‌های موجود در وضعیت ایران باید خویشتن‌داری کنند و بر تلاش‌های دیپلماتیک تمرکز کنند.