بمب اتم ترامپ به اقتصاد شلیک ‌شده است

او طی روزهای گذشته نظام تعرفه‌ای جدیدی را در ارتباط با کشورهای مختلف جهان برای مبادلات اقتصادی با آمریکا اجرا کرده است و این تصمیم بر بازار مالی آمریکا و اروپا تأثیرات زیادی گذاشته، به‌طوری‌که آمار نشان می‌دهد بازارهای مالی تحت تأثیر این تصمیم با کاهش چشمگیری روبه‌رو شده است. کاهشی که تنها با بحران مالی در زمان شیوع کرونا قابل‌مقایسه است. از سوی دیگر کشورهای مختلف جهان نیز در نظر دارند در برابر این نظام تعرفه‌ای آمریکا دست‌به‌کار شده و شرایط متقابلی را برای آمریکایی‌ها به وجود آورند البته مقامات اقتصادی آمریکا هشدار داده‌اند که کشورهای جهان در برابر اقدام آمریکا واکنش از خود نشان ندهند، چراکه ممکن است آمریکا نیز دست به اقدامی مشابه زده و رسماً جنگ تعرفه‌ای (اقتصادی) بر جهان حاکم شود. برخی از تحلیلگران معتقدند اگر چنین شود احتمال اینکه تنش‌ها به حوزه غیراقتصادی و نظامی نیز انتقال یابد؛ وجود دارد. در هر صورت هنوز کارشناسان و مراکز معتبر اقتصادی تحلیلی عمیق از این اقدام آمریکا بروز نداده‌اند و باید دید در آینده اقتصاد جهانی تحت تأثیر این شرایط به کدام سو خواهد رفت. «آرمان ملی» دراین‌ ارتباط با حمید حسینی کارشناس اقتصادی و عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق به گفت‌وگو پرداخته است. او معتقد است اقدامات ترامپ بر اقتصاد جهان مانند بمبی است که شلیک‌ شده و شرایط اقتصادی را تغییر خواهد داد. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*جناب حسینی اقتصاد جهان در طول 50 سال گذشته و شاید قبل‌تر از آن با شکوفایی روبه‌رو شده بود. جهان چگونه به اینجا رسید که امروز اقتصاد به عامل تحکم کشورها به هم تبدیل ‌شده است؟

برای پاسخ به این سؤال لازم است شرایطی که جهان طی کرد تا به اینجا برسد را مورد بررسی قرار دهیم، چراکه وضعیت اقتصادی کنونی در جهان به نظر حاصل کوشش کشورهای مختلف در عرصه تولید است. در سال‌های دهه ۶۰ و ۷۰ و شاید قبل از آن در بحث توسعه کشورهای جهان سوم چهار استراتژی مطرح شد. این استراتژی‌ها در مجموع باعث شد شرایط کنونی ایجاد شود. اولین استراتژی؛ استراتژی توسعه صادرات بود که در دستور قرار گرفت. محور این استراتژی سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف؛ محصولات یا خدماتی بود که بازار صادراتی داشته باشند. در این معنا که در کشورهای جهان تولیدی در دستور قرار گرفت که بتوان آن را صادر کرد. بعد از اینکه تولید در کشورها در مسیر خود قرار گرفت، اولویت با پیدا کردن بازار صادراتی بود. این استراتژی با روی کار آمدن مارگارت تاچر در انگلستان رونق بیشتری گرفت و کشورهایی مانند کره جنوبی، تایوان، ترکیه و... بر این مبنا توسعه سریع خود را شروع کردند.

*سهم سرمایه‌گذاری خارجی در این روش از توسعه چه مقدار بود؟

 روشن است که موفقیت در این استراتژی بدون سرمایه‌گذاری فنی و بازاریابی شرکت‌های خارجی امکان‌پذیر نبود. اگر کشورهایی که این استراتژی را در دستور کار خود قرار داده بودند از سرمایه لازم برخوردار نبودند، مسلما نمی‌توانستند در این مسیر به پیشرفت برسند. پیدا کردن بازارهای برای صادرات این کالاها نیز از اهمیت زیادی برخوردار بود، به‌طوری‌که اگر این کالاها صادر نمی‌شد شاید اقتصاد جهان به پیشرفت کنونی نمی‌رسید.

*زمانی که کشورهای نامبرده در حال اجرای استراتژی توسعه صادرات بودند و تولید خود را برای صادرات انجام می‌دادند در ایران پهلوی‌ها در حال حکمرانی اقتصادی بودند. آنها چه استراتژی را برای توسعه اقتصادی در نظر داشتند؟

واقعیت آن است که در آن زمان اقتصاد ایران بر مبنای بازرگانی و واردات اداره می‌شد و همزمان با اینکه تحولاتی در اقتصاد کشورهای مختلف در حال وقوع بود در ایران نیز «استراتژی جایگزینی واردات» توسط حکومت وقت در دستور کار قرار گرفته بود. این استراتژی برخلاف استراتژی توسعه صادرات بر رفع نیازهای داخلی تأکید دارد اما بسیار ناقص آن را دنبال کرد که نتایج آن همان زمان و سال‌های بعد مشخص شد و برخی از اقتصاددان‌ها نقدهایی را به آن وارد کرده‌اند. به نظر من روند توسعه کشور در این استراتژی به گونه زیر تعریف می‌شود که سرفصل‌های آن به‌صورت زیر است. 1- ایجاد بازار بزرگ مصرف در داخل. 2- انجام واردات برای رفع تقاضاهای ایجاد شده. 3- تولید مونتاژ محصولات وارداتی. 4- توسعه صنایع واسطه. 5- توسعه صنایع سنگین. 6- توسعه معادن.

*آیا با پایه‌گذاری اقتصاد بر اساس این سرفصل‌ها اقتصاد ایران می‌توانست به شکوفایی لازم برسد؟

نقدهای زیادی به طرح‌های اقتصادی گذشته در ایران وارد شد، اما در برابر برخی هم معتقدند با این روش کشور در مرحله آخر به استقلال می‌رسد. در ایران با پول نفت بازار مصرف ایجاد گردید و در همه این فازها سرمایه‌گذاری انجام‌ شده بود، اما حلقه‌های مفقوده زیاد داشت که بعد از انقلاب تا حد امکان این روند ترمیم شده است.

*با این ‌وجود اکنون شرایط اقتصادی ایران چندان هم در مسیر توسعه نیست شما این مورد را تائید می‌کنید؟

 بله همین‌طور است موارد بالا که اعلام شد روند توسعه در کشورهای مختلف جهان و البته ایران طی چند دهه گذشته بود. بسیاری از کشورها بر این مبنا جلو رفته و به دستاوردهای اقتصادی خوبی رسیدند. در ایران نیز این‌گونه بود اگر کمی به گذشته بازگردیدم بعد از جنگ و در دولت‌های هاشمی رفسنجانی و خاتمی توسعه اقتصاد کشور شتاب خوبی به خود گرفت و رشد اقتصادی ایران مثبت بود. شاخص‌های اقتصادی نشان می‌دهد که ایران در آن زمان از یک رشد اقتصادی مناسب و پیوسته برخوردار بود اما آنچه موجب شد روند مثبت اقتصادی با وقفه روبه‌رو شود برخی تصمیمات اقتصادی و نوع برخورد با جهان در دولت‌های نهم و دهم بود که باعث شد ایران در ذیل فصل هفتم قرار گیرد و تحریم‌های فلج‌کننده بر اقتصاد ایران تحمیل شود. از این مرحله به بعد روند توسعه در ایران با چالش‌های زیادی روبه‌رو بود، به‌طوری‌که در برخی از سال‌ها رشد ایران منفی شد. اکنون نیز که اقتصاد ایران تحت تأثیر تحریم‌های آمریکا قرار دارد و شرایط سختی در حال تحمیل شدن به ایران است و از قرار معلوم و احتمالاً فروش نفت ایران با چالش‌هایی روبه‌رو خواهد شد، ضمن اینکه در شرایط کنونی احتمال شرایط خاص در کشور نیز افزایش‌ یافته، این موارد باعث شده وضعیت اقتصادی کشور مطلوب نباشد. البته امیدهایی برای حل مسائل از طریق مذاکره وجود دارد و نباید ناامید شد. در موضوع رفتار ترامپ می‌توان به این نکته اشاره کرد که اگر ترامپ تعرفه‌های گفته شده را اعمال کند، کشورهایی مانند کره، تایوان، ویتنام، بنگلادش و حتی چین و ژاپن و همه آن‌هایی که توسعه صادرات را انتخاب کرده‌اند، دچار بحران‌ها و ابرچالش‌های بزرگی خواهند شد. ایران هم در حوزه صادرات مواد معدنی و پتروشیمی‌ها با چالش در بازار رقابت روبه‌رو می‌شود، اما استراتژی توسعه ایران نه‌تنها آسیب‌پذیری جدی ندارد بلکه برتری خود را نشان خواهد داد اگرچه تاکنون این استراتژی را شکست‌خورده معرفی می‌کردند.

*کمی از بررسی وضعیت اقتصادی ایران فاصله بگیریم ترامپ نظام تعرفه‌ای جدیدی را ایجاد کرده که سروصدای آن در حال شنیده شدن است به‌راستی ترامپ به دنبال چیست؟

تصمیمات ترامپ که اکنون در حال اجراست برای جهان بسیار خطرناک است. رئیس‌جمهور آمریکا با انتخاب استراتژی جایگزینی واردات یا اول آمریکا؛ بمب اتم روی اقتصاد جهان فروریخته است. آثار این تصمیم ترامپ در آینده نه‌چندان دور بر تمامی کشورها مشاهده خواهد شد؛ خصوصا کشورهایی که دادوستد مستقیم و در حجم بالا با آمریکا دارند. از آنجا که اقتصاد جهان بر محور صادرات به آمریکا پایه‌ریزی شده، ساختارهای اقتصاد بسیاری از کشورها تحت تأثیر تعرفه‌های جدید ترامپ با بحران فروپاشی روبه‌رو خواهند شد. بزرگی این تصمیم در آینده بیشتر مشخص می‌شود و اکنون تنها شاهد واکنش منفی بازارهای مالی جهان خصوصا متحدان آمریکا هستیم. نتایج هر تصمیم اقتصادی‌ای بلافاصله نمایان نمی‌شود و به صور طبیعی اگر این تعرفه‌ها اعمال شود در آینده اقتصاد جهان در وضعیت نامطلوبی قرار خواهد گرفت.

آنچه موجب شد روند مثبت اقتصادی با وقفه روبه‌رو شود برخی تصمیمات و برخورد با جهان در دولت‌های نهم و دهم بود که تحریم‌های فلج‌کننده بر اقتصاد ایران تحمیل شد

*اعمال این تعرفه‌ها عملا برخلاف نظریه‌های اقتصادی است در این معنا که عملا قوانین تجارت جهانی برهم خواهد خورد، این اقدام چه تاثیری بر مفاهیمی مانند جهانی‌سازی و اقتصاد جهانی خواهد داشت؟

از دهه ۸۰ که تجارت آزاد و عضویت در سازمان تجارت جهانی برجسته شد بسیاری از کشورها که جزء بلوک غرب حساب می‌شدند، به‌خوبی توانستند حداکثر استفاده را از آن شرایط به عمل‌آورند. خصوصا ترکیه، مالزی، کره جنوبی، ژاپن و حتی ویتنام و اندونزی. این کشورها عمدتاً تولیدشان را بر مبنای صادرات به بازار آمریکا و اروپا بنا گذاشتند. الآن این کشورها در صورت تداوم این وضعیت و امکان جانشین شدن کالای سایر کشورها به‌جای آنان به‌شدت تنبیه خواهند شد و رشد اقتصادی‌شان کاهش خواهد یافت، به‌طوری‌که این کشورها با چالش‌های مختلفی روبه‌رو خواهند شد.

*ظاهرا آمریکا برای ایران نیز تعرفه حدود 10 درصدی در نظر گرفته آیا این مورد می‌تواند بر بازار صادرات غیرنفتی کشورمان نیز اثر بگذارد؟

البته رقابت در بازارها برای صادرکننده ایرانی خصوصا در زمینه فولاد، مواد معدنی، محصولات پتروشیمی، مواد غذایی سخت خواهد شد. این مورد بر میزان ارزآوری این بخش‌ها برای اقتصاد ایران اثر خواهد گذاشت ضمن اینکه ظاهرا آمریکا تحریم‌های دیگری را هم برای ایران درزمینه صادرات غیرنفتی در نظر دارد که هنوز اجرایی نشده است.

*در نهایت این تصمیم ترامپ باعث چه واکنشی از سوی اقتصادهای مطرح جهان خواهد شد؟

زنجیره جهانی‌سازی با اقداماتی که ترامپ در دستور کار خود قرار داده، در حال فروپاشی است و در این شرایط همه به دنبال تقویت اقتصاد ملی هستند. البته این نکته در مورد ایران نیز باید ذکر شود که ما که از مزایای آزادسازی تجارت جهانی استفاده نکرده‌ایم، تبعاتش را هم نمی‌پردازیم.

*به‌عنوان سؤال آخر تصمیمات اقتصادی و غیراقتصادی ترامپ بر اقتصاد ایران چه آثاری دارد؟

 به نظر می‌رسد اقدامات ترامپ دو فایده برای اقتصاد ایران داشته است: ۱- در خروج از معاهده آب‌وهوایی پاریس و کاهش خطر وضع عوارض بر کربن؛ خروج آمریکا از پیمان پاریس به نفع ایران بوده، چراکه ایران پنجمین کشور آلاینده کربن دنیاست و اگر آمریکا در این پیمان باقی می‌ماند، احتمالا بر ایران از این ‌جهت هم ‌فشار وارد می‌شد. 2- توقف جهانی‌سازی و وابستگی کم اقتصاد ایران به تجارت جهانی که این مورد نیز برای ایران منفعت‌هایی دارد.