جایگاه اردوغان متزلزل شده است

شهردار دستگیر شده استانبول از جمله چهره‌هایی است که بسیاری از او به‌عنوان رئیس‌جمهوری بعدی ترکیه و جانشین «رجب‌طیب اردوغان» ‌نام می‌برند این چهره ترکیه به اتهام فساد، اخاذی، رشوه‌خواری، پولشویی و حمایت از تروریسم به‌ویژه از گروه حزب کارگران کردستان به‌همراه بیش از ۱۰۰ نفر دیگر توسط پلیس ترکیه دستگیر شد. هنوز از سرنوشت افراد دستگیر شده اطلاعاتی در دست نیست ولی این اولین و آخرین باری نخواهد بود که اردوغان دست به شدت عمل علیه مخالفان خود زده است. خود امام‌اوغلو و هوادارانش که در روزهای متوالی در خیابان‌های ترکیه حضور داشتند و خواستار آزادی او شدند، این اتهامات را رد می‌کنند و معتقدند که این پرونده‌سازی سیاسی بوده و قصد از مطرح کردن آن کنار زدن رقیب قدرتمند از صحنه سیاسی است. برخی تحلیلگران معتقدند که ساختار سیاسی ترکیه با همه چالش‌ها همچنان برقرار مانده و علاوه بر سرکوب مخالفان، تلاش می‌کند برنامه‌ خود و آنچه را که از آن با عنوان احیای نئوعثمانی نام برده می‌شود به سرانجام برساند. نه‌تنها وضعیت سیاسی و حقوق‌بشری در ترکیه همواره مورد تحلیل منتقدان بوده بلکه باید به بحران‌های اقتصادی این کشور در سال‌های اخیر اشاره کنیم که دولت را در شرایط دشواری قرار داده است. این‌ها اما همه چالش‌های اردوغان نیست. حضور ترکیه در سوریه به تثبیت رسیده است و از خاک سوریه برای تحت فشار قرار دادن مخالفان کٌرد خود استفاده می‌کند و حتی در تجهیز نیروهای تحریرالشام هم نقش مهمی داشته است. حضور ترکیه در سوریه با انتقادهای زیادی همراه بود زیرا حرکت در خاک سوریه می‌تواند منطقه را وارد جنگ داخلی دیگری کند که قطعا نه‌ به ‌سود آنکارا خواهد بود و نه می‌تواند مورد نظر مردم سوریه قرار بگیرد. ترکیه حالا با نفوذ در دمشق خود را به‌نوعی هم مرز با اسرائیل می‌داند و تل‌آویو را تهدید به حمله نظامی می‌کند. رفتارهای آنکارا و تل‌آویو همچنان با اما و اگرهایی همراه است که می‌تواند در آینده نزدیک با چالش‌هایی همراه باشد. از سوی دیگر چندی پیش مسئولان ترکیه وارد بگومگوی رسانه‌ای با جمهوری اسلامی ایران هم شده و اظهارات وزیر امور خارجه ترکیه در مورد تحرکات منطقه‌ای ایران واکنش‌های منفی زیادی به‌همراه داشت. البته می‌توان انتظار داشت که اظهارات ضد ایرانی تکرار شود زیرا ترکیه به‌دنبال بازی با کارت ایران در مواجهه با مخالفان و دشمنان جمهوری اسلامی است. در این مورد با یک آینده‌پژوه در خصوص آنچه در انتظار ترکیه و اردوغان است مصاحبه‌ای انجام داده‌ایم. «مهدی ‌مطهرنیا»، تحلیلگر مسائل بین‌المللی در این گفت‌وگو به چهار سناریویی که اردوغان با آن روبه‌‌رو خواهد شد اشاره کرد. او معتقد است دولت ترکیه در مسیر لغزنده‌ای به حرکت خود ادامه می‌دهد که می‌تواند دستخوش تغییرات زیادی باشد.

-        باتوجه به روند اختلافات داخلی ترکیه و اینکه دولت این کشور تلاش دارد تا نفوذ خود در منطقه را افزایش دهد و حتی به مرحله تهدید جنگی با اسرائیل رسیده است چه وضعیتی پیش‌رو خواهد داشت و اینکه تحولات داخلی این کشور چه تاثیری بر منطقه خواهد گذاشت؟

برای اینکه بدانیم آینده ترکیه دچار چه تحولاتی می‌شود باید قطعیت‌ها و عدم‌قطعیت‌ها را از یکدیگر جدا کنیم و با درنظر داشتن نکات مهمی که در این مساله می‌توان به آن‌ها اتکا کرد، سناریوهای احتمالی ترکیه را مورد توجه قرار خواهیم داد. آنچه قطعیت دارد اینکه ترکیه به‌‌عنوان یکی از ارکان قدرت در منطقه حائل جدید جهانی است. این منطقه حائل از شمال آفریقا آغاز و تا جنوب عراق ادامه دارد. معتقدم که ترکیه، اسراییل و عربستان قطب‌های اصلی موجود در این منطقه حائل هستند. در نظر داشته باشید که این منطقه در ماه‌های آینده تحولات دیگری را به‌همراه خواهد داشت. باید دید که در این حوزه چه همکاری‌ها و چه تضادهایی را بین اضلاع این مثلث مشاهده خواهیم کرد. از این رو دو عدم قطعیت در این زمینه می‌تواند چهره خود را آشکار کند. اول اینکه وضعیت اردوغان در چارچوب حفظ اقتدار سیاسی‌‌اش در سال‌های آینده یکی از این عدم قطعیت‌ها است و دیگری همکاری یا عدم همکاری میان آنکارا، ریاض و تل‌آویو است. اکنون ترکیه نه در داخل وضعیت ثابتی دارد و نه در خارج با شرایط مستحکمی روبه‌رو است.

اگر اردوغان نتواند قدرت خود را تثبیت کند و تزلزل درونی همچنان ادامه داشته باشد و از سویی دیگر بخواهد نزدیکی با اسرائیل و عربستان را دنبال کند، وارد شرایط ضعف منطقه‌ای خواهد شد

-        در ادامه اسرائیل و ترکیه چه روابطی خواهند داشت و موضوع حمایت از مردم فلسطین چه تاثیری در این نزدیکی و یا دوری برجای خواهد گذاشت؟

باید این موضوع را مورد توجه قرار دهیم که اسرائیل توانسته جاذبه‌های معناداری را برای منطقه در چارچوب ائتلاف عربی- عبری به‌وجود بیاورد و مسائل موجود خود را در زمینه همراهی با کشورهای عربی تا حدود زیادی حل کند اما چالش اعراب و اسرائیل هنوز در منطقه حل نشده است و این مورد در صورت هرگونه اقدام علیه تهران در آینده می‌تواند تشدید شود. از سوی دیگر ترکیه و اسرائیل دارای لبه‌های اصطکاک معنا‌داری هستند. بدان معنا که آنکارا از یکسو تلاش دارد تا همکاری‌های خود را با تل‌آویو حفظ کند و حتی گسترش دهد و از سوی دیگر هم می‌خواهد اقتدار خود را در میان مسلمانان با رویکرد حمایت از فلسطین حفظ کند. این تضاد درونی ترکیه در محیط پیرامون تقابل با اسرائیل هم تاثیرگذار خواهد بود. لغزندگی و عدم قطعیت‌های دوگانه برای ترکیه چالش‌هایی را به‌همراه خواهد داشت. اگر اردوغان در داخل براساس مخالفت‌هایی که اکنون به کف خیابان‌‎ها آمده است نتواند موفق باشد در سیاست خارجه هم شکست خواهد خورد.

-        اردوغان دیگر با چه عدم‌قطعیت‌هایی روبه‌رو است؟

پیش از این هم مشاهده کردیم که بر علیه اردوغان کودتا شکل گرفت و در ادامه به‌بهانه‌ای تبدیل شد که مخالفان خود را سرکوب کند ولی این پایان کار نبود. اکنون مشاهده می‌کنیم که در ماجرای دستگیری چهره‌های شاخص اپوزیسیون چه آشوبی در جریان است. این موارد همه نشان دهنده لغزندگی جایگاه اردوغان است. او اما در همین وضعیت توانسته تعادل خود را حفظ کند. اگر این تعادل همچنان حفظ شود به‌سوی تثبیت بیشتر قدرت اردوغان خواهد رفت. در ادامه هم ترکیه در بٌعد منطقه‌ای در نزدیکی عربستان و اسرائیل و حتی در رقابت‌ با آنها می‌تواند نقش ایفا کند. اگر آنکارا می‌خواهد در برابر اسرائیل بایستند باید هزینه‌های زیادی را متحمل شود. در حالی که ترکیه خود را مدافع مردم فلسطین می‌داند ولی آشکارا با اسرائیل در حوزه‌های گوناگون همکاری می‌کند و سعی دارد بسیاری از این مبادلات اقتصادی و... را مخفی نگاه دارد، اما اگر اردوغان نتواند قدرت خود را تثبیت کند و تزلزل درونی همچنان ادامه داشته باشد و از سویی دیگر بخواهد نزدیکی با اسرائیل و عربستان را دنبال کند، وارد شرایط ضعف منطقه‌ای خواهد شد. به‌گونه‌ای که اسرائیل اراده خود را به سران ترکیه تحمیل خواهد کرد.

-        با این شرایطی که برشمردید، اکنون می‌توانیم به این موضوع بپردازیم که رئیس‌جمهوری ترکیه با چه سناریوهایی‌ روبه‌رو خواهد بود؟

در این مورد باید اضافه کنم که سناریو نخست «قدرت درونی و همکاری بیرونی» است. سناریوی دوم «ضعف درونی و پذیرش مخاطرات بیرونی از سوی اسرائیل» خواهد بود. در مورد سناریو سوم باید به «وابستگی درونی و نجات درونی» اشاره کنیم ولی با این حال اگر در هر دو حوزه داخلی و خارجی ضعف داشته باشد آشوب در آنکارا برای اردوغان دشواری‌هایی به‌همراه خواهد داشت و اما سناریو چهارم «نزدیکی به تل‌آویو و ریاض»؛ اگر اردوغان در هر دو زمینه یعنی هم ‌داخلی و هم ‌خارجی در منطقه یا برون منطقه‌ای به عربستان و اسرائیل نزدیک شود، می‌تواند در درون بدون دردسرهای جهانی مخالفانش را سرکوب کند و در ادامه می‌تواند تا حدودی امیدوار باشد که بحران‌ داخلی را پشت‌سر خواهد گذاشت. به‌نظر می‌رسد که اردوغان تلاش دارد باتوجه به جایگاه منطقه‌ای ترکیه وضع موجود را حفظ کند تا به سناریویی مطلوب از بین این سناریوها دست پیدا کند.

-        در ماه‌های اخیر شاهد افزایش تنش‌های دیپلماتیک بین ایران و ترکیه بودیم و این تنش‌ها به رسانه‌ها هم کشیده شده است، ترکیه از این بگومگوها و حاشیه‌سازی‌ها به دنبال چه خواهد بود؟

ترکیه برای اینکه بتواند امتیازات خود را از رقبای منطقه‌ای و حامیان فرامنطقه‌ای کسب کند تلاش دارد تا از برگ تهران استفاده کند. این بگومگوها یا هجمه‌هایی که روی میز گذاشته می‌شود، برای نزدیکی به رقبا و حتی دشمنان ایران است. آنها با این رفتارها سعی دارند ایران را از منطقه دور کنند و جایگاه خودشان را در این حوزه استحکام دهند.