سالِ خشک

در سال‌های اخیر، خشکسالی تداوم بیشتری یافت. به طوری که به‌خصوص از سال گذشته، شاهد کاهش محسوس بارندگی بودیم و حالا که تنها چند هفته تا انتهای سال بارش در پیش داریم، همچنان خبرهای خوشی در راه نیست و در هفته‌های پیش‌رو هم چندان بارش قابل توجهی نخواهیم داشت. مساله کم‌آبی به یکی از دغدغه‌های اساسی شهروندان تبدیل شده است. به طوری که مردم نگران گرمای تابستان هستند و آبی که کمتر از همیشه است. تصاویر منتشر شده از سدهای ایران در ماه‌های اخیر هم حاکی از آن است که بسیاری از سدها، کمتر از نصف آب دارند و این بحرانی جدی است، که روی تاریکش را در ماه‌های گرم آینده نشان خواهد داد.

بارندگی کمتر از نرمال

در همین راستا، احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، به «آرمان‌ملی» گفت: ما دچار سال خشک هستیم. بارندگی‌مان بسیار کمتر از نرمال است. بارش‌مان 37درصد از مقدار نرمال کمتر است. این عدد درشتی است، با توجه به اینکه فرصت زیادی هم برای ادامه بارش‌های سال آبی نمانده است. دو هفته آینده هم کماکان غالب نقاط کشور کم بارش خواهد بود، بنابراین ما دچار خشکسالی هستیم و در برخی از مناطق مثل تهران و استان‌های جنوبی کشور مثل جنوب فارس و هرمزگان، سیستان و بلوچستان، شرایط بسیار شدید است.

وی درباره با اینکه آیا می‌توان مانع از شرایط خشکسالی شد، افزود: جلوی طبیعت را که نمی‌شود گرفت. این کمبود بارش‌ها درواقع یک موضوع گسترده و منطقه‌ای است. حداقل در مقیاس منطقه‌ای تا قاره‌ای است. منتهی در اینکه از نظر مدیریتی چه کنیم تا کمتر آسیب ببینیم، می‌شود اقداماتی انجام داد، که سازگاری با شرایط کم بارشی است که ما چه کنیم تا از همین مقدار بارشی که داریم، بتوانیم به طور بهینه استفاده کنیم و از هدررفت آب جلوگیری کنیم، تا دچار آسیب کمتری شویم. در هر بخشی راه حل‌های مختلفی وجود دارد و در بخش مدیریت منابع آب و بالاتر از آن در مدیریت سرزمینی، اقداماتی هست، سند آمایش سرزمینی، سند بالادستی است که این موضوع را درنظر دارد و برای هر بخشی یک تمهیدات و راهکارهایی را درنظرگرفته است.

وظیفه با اشاره به لزوم مدیریت منسجم در بخش آب بیان کرد: در بخش آب، به‌خصوص در برداشت آب، استفاده از آب‌های سطحی و آب‌های زیرزمینی، نیازمند یک مدیریت منسجمی هستیم. باید از برداشت‌های بی‌رویه جلوگیری شود. بارندگی وقتی کم است، آب به مقدار کافی نیست و مانند گذشته در دسترس نیست. بنابراین باید در توزیع و نگهداری آب دقت بیشتری شود. متاسفانه برداشت‌های بی‌رویه صورت می‌گیرد و افرادی سودجویی می‌کنند برای باغات، استخرها یا ویلاهایشان، چون در سرمنشأ هستند، به راحتی برداشت می‌کنند و سهم آبی را که مربوط به آنها نیست استفاده می‌کنند. به‌خصوص در غرقآبی باغات، بخش زیادی از آب تبخیر می‌شود. پایین دست در دشت‌ها، عده زیادی هستند که با چاه‌های غیرمجاز، برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی انجام می‌دهند و باعث فرونشست می‌شوند.

متاسفانه برداشت‌های بی‌رویه صورت می‌گیرد و افرادی سودجویی می‌کنند برای باغات، استخرها یا ویلاهایشان، چون در سرمنشأ هستند، به راحتی برداشت می‌کنند و سهم آبی را که مربوط به آنها نیست استفاده می‌کنند

تجدیدنظر در مصرف

وظیفه با اشاره به لزوم تجدیدنظر در بخش مصرف نیز گفت: در مورد بخش مصرف حتما باید تجدیدنظر شود. هم در بخش آب شرب که باکیفیت‌ترین آب در اختیار قرار می‌گیرد و همه شهروندان و دولت و ملت باید یکپارچه موضوع مصرف آب را چه به صورت فردی و چه به صوت گروهی مدنظر قرار دهند و تمهیداتی را برای کاهش مصرف درنظربگیرند. چون حجم آب به آن مقداری نیست که در گذشته داشتیم و بسیار کمتر شده است. درمورد صنعت، بحث استفاده از آب‌های خاکستری و یا بازچرخانی آب در صنعت مطرح شده است. متاسفانه خیلی از شهرهای ما در حال حاضر تصفیه‌خانه آب ندارند. تصفیه فاضلاب ندارند. واقعا سرمایه‌گذاری نیاز است، به‌خصوص در شهرهایی که جمعیت زیادی دارند، تصفیه‌خانه‌ها ایجاد شوند و توسعه پیدا کنند.

وی در مورد کشاورزی و نحوه استفاده از آب در این بخش نیز افزود: استفاده از روش‌های نوین و هوشمند، استفاده از روش‌های آبرسانی قطره‌ای در مزارع، روشی است که تبخیر کمتری را به همراه دارد. اینکه آب را کجا و چگونه به گیاه برسانیم بسیار مهم است. مثلا شما آب را اگر در سطح به گیاه بدهید، تبخیر می‌شود، مثل روش‌های غرقآبی که ما در بسیار مناطق داریم. اما اگر آب در زیر سطح و در ریشه گیاه قراربگیرد، کمتر تبخیر می‌شود. مثلا در بخش کشاورزی، توسعه بی‌رویه باغات و مزارع کشاورزی باید از آن جدا جلوگیری شود، چون به هرحال وضعیت آب کشور محدود است و توان اینکه هر منطقه لم یزرعی را به باغ و مزرعه تبدیل کنیم، شدنی نیست. چه در بخش صنعت و چه در بخش کشاورزی حتما راهکارهایی برای کاهش مصرف آب و زیست در شرایط کم‌آبی وجود دارد. به هرحال کاهش بارندگی‌ها کم و بیش جزو تاریخ این سرزمین و اقلیم ما بوده است. متاسفانه تغییر اقلیم در دهه‌های گذشته، تعداد سال‌های خشک ما را افزایش داده است و تعداد ترسالی‌های ما را کاهش داده است. در گذشته، چندین دهه قبل، خشکسالی رخ می‌داده، اما از آن طرف ترسالی‌ها را هم داشتیم. بنابراین ترسالی‌ها و خشکسالی‌ها با هم ترکیب می‌شدند و مصرف ما هم متعادل‌تر بوده است و شرایط را پایدار نگه می‌داشتند. اما امروزه بعد از گذشت چندین دهه و تغییر اقلیم و از آن طرف، سوءمدیریت یا مدیریت‌های نادرست سبب شده است که هم در مدیریت مصرف و هم در مدیریت توزیع و تولید آب، با کمبودها ناترازی‌های شدیدی مواجهه شویم، به طوری که دغدغه ذهنی بخش زیادی از جامعه ما را همین مساله آب تشکیل داده است. هم خود کمیت آب و هم کیفیت آب. مراتعمان کیفیتشان کاهش پیدا می‌کند و همه اینها به صورت حلقه‌های زنجیر به هم متصل هستند و گاهی هم بازخوردهای تشدیدکننده و تخریبی دارند. یعنی اگر طبیعتی خشک می‌شود، درختان و گیاهان از بین می‌روند، تبدیل به بیابان می‌شود و آن هم تولید گرد و خاک می‌کند و بیماری‌هایی را تشدید می‌کند و زنجیره‌ای از تخریب‌ها را در پی دارد.

کمتر از نصف

بر اساس آخرین آمار از وضعیت مخازن سدهای مهم کشور ۳۶ سد کمتر از ۵۰ درصد آب دارند. میزان ورودی مخازن کل کشور از ابتدای سال آبی (ابتدای مهرماه) تا ۱۶ فروردین‌ماه معادل ۱۳.۴۹ میلیارد متر مکعب بوده که در قیاس با سال گذشته که عددی معادل ۲۱.۴۷ میلیارد مترمکعب بوده ۳۷ درصد کاهش داشته است. همچنین میزان کل خروجی سدهای کشور نیز نسبت به سال قبل با ۵ درصد کاهش مواجه بوده است.

حجم آب موجود مخازن اکنون ۲۴.۹۷میلیارد مترمکعب ثبت شده که این عدد نسبت به سال قبل که عددی معادل ۲۹.۸۲میلیارد مترمکعب بوده ۱۶ درصد کاهش یافته است. همچنین حجم پرشدگی سدهای کشور نیز تا این تاریخ ۴۸ درصد است. وضعیت برخی از سدهای مهم کشور بیانگر این است که در ۳۶ سد درصد پرشدگی کمتر از ۵۰ درصد است، به‌طوری‌ که سدهای پنجگانه تهران، سد زاینده‌رود اصفهان، سد دوستی و طرق استان خراسان رضوی، سد پانزده خرداد حوضه قمرود، سد استقلال آذربایجان غربی، سد سرنی هرمزگان، سد تهم استان زنجان، سد رودبال داراب استان فارس، چاه‌نیمه استان سیستان و بلوچستان، سد تنگوییه سیرجان استان کرمان، و سد نسا این استان و سد ساوه و کمال صالح استان مرکزی و سد شیمیل و نیان استان هرمزگان کمتر از ۵۰ درصد آب دارند.

همچنین ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور معادل ۱۲۲.۳ میلیمتر است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۱۹۳.۹ میلیمتر) ۳۷ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۱۵۹.۲ میلیمتر) ۲۳ درصد کاهش را نشان می‌دهد.