مذاکره پاستور و کاخ سفید بدون میانجی؟

ایران برای اینکه نشان دهد دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نبوده، توافق وین را با آمریکا و اروپا امضا کرد و آژانس به ‌عنوان بازوی نظارتی شورای امنیت سازمان ملل در آن زمان بارها و بارها اعلام کرد که تهران به تعهدات خود پایند بوده است. با این ‌وجود دونالد ترامپ در دور اول ریاست جمهوری خود با اعلام اینکه برجام برای آمریکا سودی ندارد، از آن خارج شد. اکنون او بعد از چهار سال دوباره رئیس‌جمهور شده و اعلام کرده است که کار روی پرونده هسته‌ای ایران آغاز شده و احتمالا تا چند هفته دیگر نظرات کلی او در ارتباط با پرونده هسته‌ای ایران و خصوصاً بخش مربوط به غنی‌سازی منتشر خواهد شد. ظاهراً قرار است نقشه و طرحی از سوی آمریکایی‌ها در ارتباط با پرونده هسته‌ای ایران منتشر شود. به نظر می‌رسد ایران و اروپا و همه طرف‌های درگیر در پرونده هسته‌ای ایران ضمن تأکید بر گفت‌وگو دنبال راهکاری هستند تا هم تحریم‌ها برداشته شود و ایران هم پاسخ مناسب به درخواست طرف مقابل بدهد. «آرمان ملی» با عبدالرضا فرجی‌راد استاد ژئوپلیتیک به گفت‌وگو پرداخته است. او معتقد است ترامپ در ابتدا مذاکره را آغاز خواهد کرد و در نهایت اگر به نتیجه نرسد تحریم را در دستور کار قرار می‌دهد. می‌توان گفت که او دنبال جنگ و تشدید تنش نیست.

*در رسانه‌ها نقل‌هایی از ترامپ در ارتباط با اینکه او از تنش بین ایران و اسرائیل استقبال نکرده و احتمالاً دنبال گفت‌وگو با ایران است منتشر شده، نگاه ترامپ جدید با گذشته چقدر متفاوت است؟

 به نظر می‌رسد نگاه ترامپ نسبت به گذشته در ارتباط با ایران متفاوت است. در دور اول در همان کارزار انتخاباتی ترامپ مواضع سختی را در ارتباط با ایران گرفت و جان بولتون و مایک پمپئو هم مدام اعلام می‌کردند که برجام فاجعه‌ای برای آمریکا بوده و باید آن را لغو کرد. در نهایت ترامپ از برجام خارج شد و متعاقب آن، پمپئو طرح 12 ماده‌ای را مطرح کرد. آمریکا این شروط را به عنوان پیش‌شرط گفت‌وگو با ایران برای برگشتن به برجام و کاستن از تحریم‌ها مطرح کرده بود. آنها فکر می‌کردند ظرف شش ماه تا حداکثر یک سال ایران تسلیم می‌شود اما برخلاف انتظار به نتیجه مورد نظرشان نرسیدند. امروز ترامپ تجربه گذشته را در ارتباط با ایران دارد و فکر می‌کند می‌تواند زمینه‌های تعامل با ایران را فراهم کند. او در کارزار انتخاباتی در چندماه قبل نیز به‌گونه‌ای صحبت کرد که قصد درگیری با ایران را ندارد. این در معنای رویکرد مذاکراتی او با کشورمان است. همچنین بعد از پیروزی در انتخابات و در طول دو الی سه ماه گذشته تلاش کرده، موضع تندی در ارتباط با ایران نگیرد.

*اطرافیان ترامپ چه؟ آنها نیز خواستار گفت‌وگو با ایران برای حل مسائل هستند؟ ظاهرا برخی وزرای او به شدت ضد ایرانی هستند؟

بله به نظر می‌رسد در این مدت اطرافیان ترامپ نیز کوشیده‌اند به ‌رغم اینکه برخی از آنها مانند وزیر خارجه آمریکا به مواضع ضد ایرانیش، مشهور است، اما او نیز سخنان تهدیدآمیزی علیه ایران اتخاذ نکرده. مارکو روبیو وزیر امور خارجه در دفاع از خود در سنا ضمن انتقاد به سیاست‌های ایران، منافذی را هم برای حل مسأله با ایران باز گذاشت. اینها نشان می‌دهند که آمریکایی‌ها دنبال گفت‌وگو با ایران هستند. او اعلام کرد اگر ایران بخواهد برای ایجاد صلح و ثبات در منطقه همکاری کند، امکان گفت‌وگو با ایران وجود دارد. معاون وزیر دفاع نیز درگذشته اعلام کرده که باید با ایران از سر دیپلماسی و تعامل وارد گفت‌وگو شد. اکنون هم اخباری منتشر شده که ترامپ خطاب به نتانیاهو اعلام کرده که نباید مسئله با ایران را حاد کرد. اگر این اخبار صحت داشته باشد، به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور آمریکا سیاست چند مرحله‌ای را در مورد ایران در نظر دارد.

*منظور شما چیست؟ چه سناریوی‌هایی ممکن است ترامپ در نظر داشته باشد؟

 به نظر می‌رسد ترامپ در مرحله اول دنبال گفت‌وگو با ایران است. او در این گفت‌وگو دنبال اطمینان یافتن از این است که ایران درپی ساخت سلاح نیست. البته در اینکه آمریکایی‌ها دنبال چه سطحی از غنی‌سازی در ایران هستند، روشن نیست. لذا در مرحله اول گفت‌وگو با تهران را در نظر دارند و اگر گفت‌وگو پاسخ نداد آنگاه دوباره وارد فشار حداکثری علیه ایران خواهند شد.

*آنچه روبیو در ارتباط با ایران اعلام کرده، نشانه‌ای برای عدم تعامل آنها با ایران نیست؟

 سخنان دو سه روز قبل روبیو در ارتباط با احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه در نوع خود جالب بود. از این نظر که گویی او دنبال آن است که اروپایی‌ها را برای فعال کردن مکانیسم ماشه ترغیب کند. مکانیزم ماشه همان فشار حداکثری، در کنار بازگشت به تحریم‌های سازمان ملل است. اگر آن تحریم‌ها دوباره برگردد، در این صورت کشورهایی که هنوز با ایران کار می‌کنند با محدودیت روبه‌رو خواهند شد. لذا آنها مرحله‌ به‌مرحله در ارتباط با ایران برنامه‌ریزی کرده‌اند. آمریکایی‌ها به‌راحتی می‌توانند بر سر خرید نفت ایران توسط چین با سیاستمداران پکن وارد گفت‌وگو شده، امتیاز بدهند و امتیاز بگیرند و شاید هم مسأله خرید نفت ایران توسط چین را از این طریق حل کنند. به نظر می‌رسد آنها این دو سناریو را در نظر دارند و بعید است وارد مرحله سوم یعنی حمله به ایران شوند چرا که هزینه درگیری با ایران برای آمریکایی‌ها زیاد است.

*چرا فکر می‌کنید ترامپ وارد فضای جنگی علیه ایران نخواهد شد؟

ترامپ اعلام کرده است که به جنگ‌های موجود پایان خواهد داد و وارد هیچ جنگ جدیدی هم نخواهد شد. اخیرا یکی از اساتید مطرح آمریکایی در توئیتی اعلام کرده که نتانیاهوی بی‌شرف در 30 سال گذشته آمریکا را به جنگ‌های مختلف در خاورمیانه کشانده و ترامپ همین توئیت را بازنشر کرد. بازنشر این توئیت به معنای آن است که ترامپ دنباله ‌روی نتانیاهو برای جنگ با ایران نیست و این موارد نشان می‌دهد که می‌توان به حل مسائل با گفت‌وگو هم در ایران و هم در آمریکا امیدوار بود.

*در طول ماه‌های اخیرا ایران و اروپا مذاکراتی را آغاز کرده‌اند که اکسیوس در مورد آن نوشته ایرانی‌ها اعلام کرده‌اند که می‌خواهند مذاکره برای توافقی جدید را از سر بگیرند و همچنین ایرانی‌ها خواسته‌اند این پیام به آمریکایی‌ها برسد که منتظر طرح یا پیشنهادی از سوی آمریکایی‌ها هستند. دور جدید مذاکرات تا چه اندازه به روند مذاکرات هسته‌ای کمک خواهد کرد؟

ایران و اروپا اخیرا در دو دور مذاکره تنها طرح مسأله کرده‌اند چون هم اروپا و هم ایران در انتظار آن بودند که ترامپ به کاخ سفید برود تا بتوانند از نظر او باخبر شوند. البته باید این مورد را در نظر گرفت که اگر ایران و اروپا در مذاکره به ‌خوبی پیش بروند، درنهایت تکلیف تحریم‌های آمریکا چه خواهد شد. ایران یا با اروپا به توافق می‌رسد یا خیر. اگر به توافق برسد که هنوز مشکل آمریکا و توافق با آمریکا وجود دارد و هنوز مشخص نیست که آمریکا چه قصدی دارد. بنابراین ایران و اروپا در دور جدید مذاکره نظرات خود را اعلام کرده و احتمالاً هم ایران و هم اروپا نظراتی را در ارتباط با موضع آمریکایی‌ها دارند. لذا به نظر می‌رسد طرفین در این دور از مذاکرات در حال خریدن زمان بودند تا تکلیف دولت جدید در آمریکا و موضع آن‌ها مشخص شود. اروپایی‌ها دنبال آن هستند که با آمریکای‌ها در ارتباط با ایران هماهنگ باشند. درنهایت هم طرفین با هم مذاکراتی را با ایران آغاز کنند. سخنی که روبیو وزیر امور خارجه آمریکا درباره مکانیزم ماشه زده، نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها هم تمایل دارند در مذاکرات با اروپایی همراه شوند و در نتیجه احتمالا در آینده نیز تمایل بیشتری خواهند داشت تا بر اساس مشورت‌ها به اجماع برسند. اظهارنظراتی که در دو الی سه روز اخیر اعلام‌شده بر اساس برخی هماهنگی‌ها بین اروپا و آمریکاست و احتمال باید داد که در روزهای آینده، از این دست اظهارنظرها بیشتر شنیده شود.

مارکو روبیو وزیر امور خارجه در دفاع از خود در سنا ضمن انتقاد به سیاست‌های ایران، منافذی را هم برای حل مسأله با ایران باز گذاشت

*دو سطح از مذاکره برای میانجی‌گری بین ایران و آمریکا وجود داشته است، یک‌بار با میانجی‌گری اعراب و یک‌بار هم با میانجی‌گری اروپایی‌ها مذاکره صورت گرفته است. آیا این احتمال وجود دارد که با وجود اثرگذاری یک میانجی، ترامپ بر گفت‌وگوی مستقیم پافشاری کند؟

 احتمال اینکه آمریکا مذاکره مستقیم را بخواهد بسیار زیاد است. ممکن است برای اینکه در مرحله اول موضع طرفین مشخص شود، مذاکره غیرمستقیم جواب دهد، اما نهایتا آمریکایی‌ها مذاکره مستقیم را می‌خواهند. به ‌ویژه اینکه ترامپ دنبال آن است که خود در جریان مذاکره باشد و اگر نتیجه‌بخش بود، مذاکره با ایران را به‌عنوان دستاوردی بزرگ برای خود اعلام کند. ترامپ دنبال دو موضوع در مذاکره هسته‌ای است اول اینکه او مذاکره مستقیم را می‌خواهد و دوم اینکه اگر قرار باشد توافقی ایجاد شود، آمریکایی‌ها هم باید با ایران همکاری اقتصادی داشته باشند. بعید است که امتیازی به ایران بدهد یا چیزی را از ایران مطالبه کند اما دوباره و تنها اروپایی‌ها، روس‌ها و چینی‌ها و هندی‌ها با ایران قرارداد اقتصادی منعقد کنند. اگر در یاد داشته باشیم، در دوره اول ترامپ نیز یکی از دلایلی که او از برجام خارج شد این بود که آمریکایی‌ها در برجام خود را بازنده احساس می‌کردند. چون سود و مواهب اقتصادی برجام فقط به اروپایی‌ها و چینی‌ها رسید. به هر حال نمی‌توان منکر شد که ایران با بیش از 80 میلیون نفر جمعیت، کشوری پویا و بازاری مهم و بالقوه محسوب می‌شود.

*ترامپ چه زمانی که رئیس‌جمهور بوده و چه در دوران چهار سال قبل در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس سرمایه‌گذاری شخصی کرده و این سرمایه‌گذاری‌ها باعث نزدیکی آمریکایی‌ها و اعراب شده است. آیا ممکن است ترامپ دنبال نفع شخصی در معامله با تهران باشد؟

 ایران امروز با ایران 2015 متفاوت است. از جهت‌هایی ایران رشد کرده، اما از منظر اقتصادی تورم در ایران بالاست و قیمت دلار سر به فلک کشیده است. دلار به 84 رسیده است. ایران اگر بخواهد بخشی از مشکلات خود را حل کند باید مذاکره کند تا تحریم‌هایش کم شود. البته این احتمال چندان هم دور از ذهن نیست که ممکن است ترامپ در ارتباط با سرمایه‌گذاری‌های بعد از توافق در ایران توسط رقبای خود مخالفت کند. اروپا و آمریکا و حتی چین و آمریکا اکنون در دوران ترامپ رقیب اقتصادی هستند و از این نظر ترامپ وارد مذاکره‌ای نخواهد شد که نفعی برای آمریکایی‌ها نداشته باشد. دولت ایران باید چند مساله را برای خود از اکنون حل کند و آن اینکه اگر آمریکایی‌ها درخواست مذاکره مستقیم داشتند، آیا آمادگی دارد که مذاکره مستقیم انجام دهد؟ بنده فکر می‌کنم در مذاکره مستقیم منافع ایران بیشتر است. اگرچه در مذاکره مستقیم دستاوردهای بیشتری را می‌توان به دست آورد و نسبت به مذاکره غیرمستقیم احتمال رسیدن به نتیجه بیشتر است، اما برای این کار باید در کشور به اجماع رسید. روشن است که در مذاکره غیر مستقیم کشورهای دیگر هم منافع خود را دنبال می‌کنند و ممکن است در مسیر گفت‌وگو اعمال نظر کنند. در نهایت باید یادآوری کرد که آمریکا جایی مذاکره نمی‌کند که منفعتی اقتصادی نداشته باشد.