به دولت دوم ترامپ باید واقع‌بینانه نگاه کرد

این در حالی است که واکنش بازار جهانی و بازار سرمایه به حضور ترامپ در کاخ سفید از بسیاری جهات قابل تأمل است. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی چشم‌انداز اقتصاد ایران در دولت دوم ترامپ با دکتر به‌همن آرمان اقتصاددان گفت‌وگو کرده است. آرمان در این زمینه معتقد است: «ترامپ یک فرد اقتصادی است و اغلب مدیرانی که در کنار وی قرار دارند نیز اقتصادی است. حضور فردی مانند ایلان ماسک در کنار وی به خوبی نشان می‌دهد که ترامپ اهمیت بیشتری به مسائل اقتصادی خواهد داد تا مسائل سیاسی. به این وجود مسائل اقتصادی از مسائل سیاسی جدا نیستند و با هم در ارتباط هستند. با این وجود من چشم‌انداز روشنی مبنی بر اینکه قدرت خرید مردم افزایش پیدا کند مشاهده نمی‌کنم. نکته دیگر اینکه هنوز سیاست‌های ترامپ در مقابل ایران مشخص نیست. هر چند وی برای مذاکره با ایران پیام ارسال کرده، اما هنوز مشخص نیست که اگر مذاکره‌ای صورت بگیرد وی چه درخواست‌هایی خواهد داشت و در مقابل ایران چه واکنش از خود نشان خواهد داد. آن چیزی که سیاستمداران عنوان می‌کنند با آن چیزی که به آن عمل می‌کنند تفاوت دارد.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

* مراسم تحلیف ترامپ با واکنش‌های متفاوتی مواجه شده است. به نظر شما معادلات بین ایران و دولت ترامپ به چه سمتی حرکت خواهد کرد؟

من بعید می‌دانم که ایران و ترامپ به سمت افزایش تنش حرکت کنند و چنین چشم‌اندازی وجود ندارد. اینکه ما فکر کنیم به دلیل به قدرت رسیدن مجدد ترامپ دوباره قرار است تنش‌های زیادی بین ایران و آمریکا رخ بدهد دیدگاه‌های هیجانی است و زیاد واقعی نیست. ترامپ به خوبی به این نکته آگاهی دارد که به دلیل اینکه60 درصد نفت جهان در خاورمیانه قرار دارد این منطقه باید از امنیت کافی برخوردار باشد. از سوی دیگر بخش عظیمی از منابع گاز جهان در قطر و ایران قرار دارد. آمریکا نیز با وجود اینکه از دهه50 تکنولوژی جایگزین نفت را داشت، اما اجازه نداد میزان استفاده از نفت کاهش پیدا کند. شرایط به شکلی است که میزان سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های انرژی مانند توتال و شل رو به کاهش است و تلاش می‌کنند خود را از این چرخه خارج کنند. به همین دلیل خاورمیانه نیازمند امنیت است تا تضمین سرمایه‌گذاری برای کشورهایی که بازار اصلی آمریکا به شمار می‌روند را به وجود بیاورد.

*آیا نگاهی که ترامپ به خاورمیانه دارد به ایران هم دارد؟

شعار اول آمریکا و بازگشت به گذشته که از سوی ترامپ در رقابت‌های انتخاباتی مطرح می‌شد با یک شریک بزرگ در منطقه خاورمیانه گره می‌خورد. این در حالی است که کشورهایی مانند عربستان و ترکیه که تاکنون مطرح بودند از ظرفیت‌هایی که ایران در اختیار دارد برخوردار نیستند. ترکیه از نظر منابع طبیعی کشور فقیری است و عربستان نیز دارای جمعیت کمی است و بازار داخلی کوچکی دارد. به همین دلیل نیز این دو کشور نمی‌توانند رقیب بالقوه‌ای برای ایران به شمار بروند. به همین دلیل من بر این باور هستم که ایران با توجه به شرایطی که دارای تمایل به مذاکره دارد. این در حالی است که ترامپ نیز که تاجر مسلک است به بازار ایران به عنوان یک بازار بزرگ نگاه می‌کند که دهه‌هاست از تکنولوژی جدید محروم بوده است. زمزمه‌های زیادی شنیده می‌شود مبنی بر اینکه شرکت‌های خودروسازی ایرآنکه از کیفیت خوبی برخوردار نیستند به شرکت‌های معتبر خارجی مانند تویوتا واگذار شود. من فکر می‌کنم ترامپ به راحتی از کنار ظرفیت‌های اقتصادی و تزانزیتی ایران نمی‌گذرد و به این نکته آگاهی دارد که ظرفیت‌های اقتصادی که در ایران وجود دارد فرصت خوبی برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی و اروپایی خواهد داشت.

*ترامپ بیش از آنکه دنبال بازی سیاسی با کشورهای جهان باشد، درپی بازی اقتصادی است. در چنین شرایطی ایران چه رویکردی در مقابل سیاست‌های وی در پیش خواهد گرفت؟

ترامپ یک فرد اقتصادی است و اغلب مدیرانی که در کنار وی قرار دارند نیز اقتصادی است. حضور فردی مانند ایلان ماسک در کنار وی به خوبی نشان می‌دهد که ترامپ اهمیت بیشتری به مسائل اقتصادی خواهد داد تا مسائل سیاسی. با این وجود مسائل اقتصادی از مسائل سیاسی جدا نیستند و با هم در ارتباط هستند، اما من چشم‌انداز روشنی مبنی بر اینکه قدرت خرید مردم بدون تحول در سیاست‌های اقتصادی افزایش پیدا کند، مشاهده نمی‌کنم. نکته دیگر اینکه هنوز سیاست‌های ترامپ در مقابل ایران مشخص نیست. هرچند وی برای مذاکره با ایران پیام ارسال کرده، اما هنوز موضع و خواست طرفین مشخص نیست. روشن نیست که اگر مذاکره‌ای صورت گیرد، طرف ایرانی چه درخواست‌هایی دارد و طرف آمریکایی چه انتظاراتی و در برابر آن انتظارات ایران چه واکنشی از خود نشان خواهد داد. آن چیزی که سیاستمداران عنوان می‌کنند با آن چیزی که به آن عمل می‌کنند تفاوت دارد. ما باید در مسیری قرار بگیریم که مبادلات تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای دارای تکنولوژی و سرمایه به روال سابق برگردد. در حال حاضر تکیه ایران روی اقتصاد چین و روسیه است که انتظارات و نیازهای تکنولوژیکی ایران را برآورده نمی‌کند. ضمن اینکه روسیه تاکنون نشان نداده که نسبت به توسعه اقتصادی کشورمان نگاه و دیدگاه مثبت دارد. روسیه با توسعه ایران، هژمونی خود را در خطر می‌بیند. واقعیت این است که یک کشور قادر نیست برای مدت طولانی فشارهایی را تحمل کند که در شرایط عادی کمتر کشوری آنها را تحمل می‌کند. بالا رفتن نرخ بیکاری، کوچک‌تر شدن سفره مردم، افزایش سن ازدواج، افزایش طلاق و اعتیاد تا حدی قابل تحمل هستند. گام اول در متحول کردن وضعیت، برداشتن تحریم‌هاست و در زمینه رفع تحریم‌ها باید این نکته را در نظر گرفت که اروپایی‌ها نمی‌توانند کار خاصی انجام دهند و برای تصمیم‌هایی از این دست نیاز به جلب نظر آمریکا دارند. به عبارت دیگر اروپایی‌ها استقلال چندانی نداشته و این آمریکا است که در این زمینه تعیین کننده است. حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که تحریم‌ها در آینده هم ادامه داشته باشد، لازم است تاکید کرد که تحریم‌ها به تنهایی در ساختار اقتصادی ایران تعیین‌ کننده نیستند.

* آقای پزشکیان که سال‌ها در سیاست ایران فعالیت کرده، وزیر و نماینده مجلس بوده، به این نکته آگاه است که نمی‌توان کشور را در شرایط تحریم به سوی توسعه اقتصادی هدایت کرد

*واکنش بازار سرمایه در ایران به مراسم تحلیف ترامپ چه خواهد بود؟

هنوز مشخص نیست بازار سرمایه در ایران چه واکنش نسبت به حضور ترامپ در کاخ سفید نشان خواهد داد. من نمی‌توانم رقم آینده دلار در بازار ایران را پیش‌بینی کنم، اما معتقدم رقم فعلی برای اقتصادی ایران مفید نخواهد بود و پیامدهای منفی خواهد داشت. تعیین نرخ برابری ارزها در اختیار دولت نیست. بانک‌های سرمایه‌گذاری جهان که حجم دادوستد آن یک و نیم تریلیون در سال است اغلب آمریکایی هستند. در واقع از بین10 بانک بزرگ جهانی6 بانک آن آمریکایی است. این بانک‌ها نرخ برابری ارزها، قیمت طلا، قیمت نفت و قیمت سایر کالاها را در بازار‌های جهانی تعیین می‌کنند. اینکه برخی عنوان می‌کنند قیمت دلار در اختیار دولت ایران است و سیاست‌های دولت باعث افزایش و یا کاهش قیمت دلار می‌شود صحیح نیست. در واقع بانک‌های سرمایه‌گذاری جهان هستند که در این زمینه نقش تعیین کننده‌ای دارند. از سوی دیگر شاخص‌های بنیادی نشان دهنده یک اقتصاد قدرتمند در ایران نیست و به صورت طبیعی در اقتصادی که قدرتمند نباشد، شاهد کاهش ارزش پول ملی هستیم. مسائل اقتصادی با سیاست خارجی گره خورده است. البته باید توجه داشت که این سیاست‌ها و مواضع در اختیار دولت نیست و در اختیار حاکمیت است. از این نظر باید بررسی‌های دقیقی صورت گیرد. به عبارت دیگر رئیس‌جمهور و دولت دخالتی در این سیاست‌ها ندارد.

*نشانه‌هایی وجود دارد که ممکن است ترامپ به دنبال فشار اقتصادی و کاهش میزان فروش نفت ایران باشد. آیا قبول دارید نباید زیاد نسبت به حضور ترامپ در کاخ سفید خوشبین بود؟

به هر حال ترامپ فرد غیرقابل پیش‌بینی و در برخی زمینه‌ها رادیکال است و به همین دلیل نمی‌توان زیاد خوشبین بود. با این وجود من معتقدم ما باید اقتصاد را از درون تقویت کنیم، هر چند سیاست خارجی را از اقتصاد نمی‌توان جدا دانست. آن چیزی که اقتصاد ایران را در دهه‌های اخیر رنج می‌دهد سوء مدیریت، ضعف مدیریت، فساد و وجود افراد نفوذی است. به همین دلیل نیز مردم در صورتی به آینده امیدوار خواهند شد که راهکارهای عملی برای مشکلات خود مشاهده کنند و رئیس‌جمهور نیز باید برای مشکلات کشور راهکار عملی بدهد و از دادن شعار و وعده‌هایی که امکان تحقق ندارد پرهیز کند. تنها در چنین شرایطی است که می‌توان نسبت به آینده خوشبین بود وگرنه تغییر و تحول مهمی در وضعیت مشاهده نخواهد شد و مشکلات و چالش‌های بزرگ ادامه پیدا خواهد کرد. اینکه چه کسی در ایران به ریاست جمهوری برسد یک موضوع است و موضوع دیگر این است که قدرت‌های اقتصادی جهان چه واکنشی نسبت به سیاست‌های ما خواهند داشت. در واقع هیچ کشوری در شرایط تحریم به رشد اقتصادی دست پیدا نمی‌کند. به همین دلیل نیز بجز دوران سازندگی که فعالیت‌های اقتصادی کشور در اوج قرار داشت دیگر ما نتواسته‌ایم دوره رشد اقتصادی را تجربه کنیم. در حدود 12 سال است که میزان تشکیل سرمایه ناخالص داخلی نه تنها مثبت نبوده و بلکه منفی نیز بوده است. اگر رشدی نیز در این زمینه وجود داشته بسیار پایین بوده است. آقای پزشکیان که سال‌هاست در فضای سیاسی ایران فعالیت کرده و سابقه وزارت و چندین دوره نمایندگی مجلس دارد، به خوبی به این نکته آگاهی دارد که کشور را نمی‌توان در شرایط تحریم به سوی توسعه اقتصادی هدایت کرد.