دولت برای سناریوهای احتمالی برنامه داشته باشد

 ماه عسل دولت که تمام شود مطالبات مردم و چالش‌های پیش‌رو ممکن است شرایطی را به وجود بیاورد که دولت در شرایطی قرار بگیرد که در کمتر دولتی وجود داشته است. این در حالی است که نتیجه انتخابات آمریکا نیز بر روند دولت چهاردهم در ایران اثرگذار خواهد بود. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی این مسائل با دکتر بهمن آرمان، اقتصاددان گفت‌وگو کرده که در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*مراسم تنفیذ و تحلیف رئیس‌جمهور در حالی برگزار شد که به نظر می‌رسد وی در آغاز راهی سخت و دشوار قرار دارد. مهم‌ترین چالش‌های پیش روی دولت چهاردهم را چه می‌دانید؟

آقای پزشکیان در انتخاباتی به پیروزی دست پیدا کردند که کمترین میزان مشارکت را طی ادوار مختلف انتخابات داشته و خود ایشان نیز نسبت به این نکته واقف هستند. در چنین شرایطی مردم ایران منتظر تغییر و تحولات جدی در مدیریت کشور هستند. البته اختیارات رئیس‌جمهور در ایران به دلایل مختلف محدود است. این وضعیت به خصوص در زمینه سیاست خارجی و سیاست‌های دفاعی پررنگ است. از سوی دیگر برخی جریان‌های سیاسی که سابقه چند دهه‌ای در فضای سیاسی ایران دارند به دنبال این هستند که همواره سهمی در ساختار قدرت داشته باشند. با توجه به استقبال کم مردم از انتخابات به خصوص در دور اول اینکه چنین گروه‌هایی به دنبال سهم خواهی از قدرت باشند نمی‌تواند انتظار قابل قبولی باشد. جریان‌هایی که اقتصاد کشور را در سال‌های گذشته در اختیار داشته‌اند به شکلی عمل کرده‌اند که اگر بخواهیم در شرایط کنونی اقتصاد ایران را با رقیب اصلی منطقه‌ای یعنی ترکیه و عربستان مقایسه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که ما در رقابت با قدرت‌های دیگر منطقه عقب مانده‌ایم ونتوانسته‌ایم به اهداف خود دست پیدا کنیم. در شرایط کنونی اقتصاد ایران در حدود یک چهارم اقتصاد ترکیه و یک هشتم اقتصاد عربستان سعودی است. به همین دلیل نیز مردم در انتخابات اخیر با عدم مشارکت بالا در دور اول و رأی ندادن به جلیلی به عنوان نماینده این جریان این پیام را به حاکمیت رساندند که به این شیوه مدیریت کشور انتقاد دارند.

*مهم‌ترین اولویت کنونی کشور مسائل اقتصادی است. پزشکیان برای تشکیل تیم اقتصادی خود چه رویکردی باید در پیش بگیرد و چه اولویت‌های اقتصادی را باید در دستور کار قرار بدهد؟

تیم اقتصادی یک دولت شامل وزرای اقتصاد، نیرو، صمت، نفت، راه و شهرسازی، کار و رفاه اجتماعی، سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی و... می‌شود. در این نکته که تیم اقتصادی موجود باید تغییر کند هیچ تردیدی وجود دارد چرا که تیم اقتصادی دولت سیزدهم از تجربه و تخصص کافی برخوردار نبود. به همین دلیل آقای پزشکیان باید از افراد باتجربه و متخصص در زمینه‌های اقتصادی در تیم اقتصادی خود استفاده کند که از انگیزه کافی برای تحول در وضعیت اقتصاد کشور برخوردار باشند. در ایام انتخابات و پس از آن آقای طیب نیا در کنار آقای پزشکیان بود و به همین دلیل به احتمال زیاد مدیریت و رهبری تیم اقتصادی دولت آینده برعهده آقای طیب نیا خواهد بود. آقای طیب نیا فرد تحصیل‌کرده، با دانش و پاک‌دستی هستند که از تجربه و تخصص کافی برای مدیریت تیم اقتصادی دولت برخوردار هستند. ویژگی‌های ایشان به شکلی است که در شرایط کنونی در کمتر کسی وجود دارد. از نظر اشراف آقای طیب نیا به مسائل اقتصادی شاید بتوان ایشان را با مرحوم نوربخش و یا آقای مظاهری مقایسه کرد. در دوران این افراد اقتصاد ایران که در شرایط بدی قرار داشت نوعی ثبات از خود نشان داد و روند به رو رشدی پیدا کرد. در اینکه آقای طب‌نیا از شایستگی‌های لازم برای مدیریت تیم اقتصادی برخوردار است تردیدی وجود ندارد اما اینکه همکاران ایشان در دولت چه کسانی خواهند بود نیازمند بررسی و تأمل بیشتری است. به هر حال با توجه به شرایط موجود باید کسانی در کنار آقای طیب نیا قرار داشته باشند که از توانایی‌های کافی برخوردار باشند.

در اقتصادی که 9 ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با  تسخیر سفارت آمریکا درتهران تا به امروز با تحریم مواجه بوده امکان رشد اقتصادی غیرممکن است. در واقع هیچ کشوری در شرایط تحریم به رشد اقتصادی دست پیدا نمی‌کند. به همین دلیل نیز به جز دوران سازندگی که فعالیت‌های اقتصادی کشور در اوج قرار داشت دیگر ما نتواسته‌ایم دوره رشد اقتصادی را تجربه کنیم

*شعار اصلی آقای پزشکیان لغو تحریم‌ها برای بهبود وضعیت اقتصاد کشور است. در شرایطی که احتمال پیروزی ترامپ در انتخابات آمریکا وجود دارد پزشکیان چگونه می‌تواند به سمت لغو تحریم‌ها حرکت کند؟

در اقتصادی که 9 ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با  تسخیر سفارت آمریکا درتهران تا به امروز با تحریم مواجه بوده امکان رشد اقتصادی غیرممکن است. در واقع هیچ کشوری در شرایط تحریم به رشد اقتصادی دست پیدا نمی‌کند. به همین دلیل نیز به جز دوران سازندگی که فعالیت‌های اقتصادی کشور در اوج قرار داشت دیگر ما نتواسته‌ایم دوره رشد اقتصادی را تجربه کنیم. در حدود12 سال است که میزان تشکیل سرمایه ناخالص داخلی نه تنها مثبت نبوده و بلکه منفی نیز بوده است. اگر رشدی نیز در این زمینه وجود داشته بسیار پایین بوده است. آقای پزشکیان نیز که سال‌هاست در فضای سیاسی ایران فعالیت کرده و سابقه وزارت و چندین دوره نمایندگی مجلس دارد به خوبی به این نکته آگاهی دارد که کشور را نمی‌توان در شرایط تحریم به سوی توسعه اقتصادی هدایت کرد. رهبر انقلاب در یکی از سخنرانی‌های اخیر خود پس از انتخابات به اظهارات آقای پزشکیان درباره لغو تحریم‌ها اشاره کرده و عنوان کردند که ما نبودیم که از برجام خارج شدیم و بلکه این آمریکا بود که از برجام خارج شد. من فکر می‌کنم این یک چراغ سبز به آقای پزشکیان بود. روسیه هیچ گاه دیدگاه مثبتی نسبت به توسعه اقتصادی و سیاسی ایران نداشته و هژمونی خود را در خطر می‌بیند. در شرایط کنونی در حدود سه ماه تا برگزاری انتخابات آمریکا زمان وجود دارد که ممکن است در این مدت اتفاقات زیادی رخ بدهد. به همین دلیل نمی‌تواند از هم اکنون شانس ترامپ را بیشتر از بقیه دانست. هر چند من معتقدم دولت پزشکیان باید برای همه سناریوهای احتمالی برنامه داشته باشد.

*مهم‌ترین اولویت‌های اقتصادی دولت پزشکیان چه باید باشد؟

آن چیزی که اقتصاد ایران را در دهه‌های اخیر رنج می‌دهد سوءمدیریت، ضعف مدیریت، رانت گسترده و وجود افراد نفوذی در مراکز تصمیم گیری است. به همین دلیل نیز مردم در صورتی به آینده امیدوار خواهند شد که راهکارهای عملی برای مشکلات خود مشاهده کنند و رئیس‌جمهور نیز باید برای مشکلات کشور راهکار عملی بدهد و از دادن شعار و وعده‌هایی که به هیچ عنوان امکان تحقق ندارد پرهیز کند. تنها در چنین شرایطی است که می‌توان نسبت به آینده خوش‌بین بود وگرنه وضعیت همچنان به همین صورت و با مشکلات و چالش‌های بزرگ ادامه پیدا خواهد کرد. نکته مهم اینکه اینکه چه کسی در ایران به ریاست جمهوری برسد یک موضوع است اما موضوع دیگر این است که قدرت‌های جهانی هنوز درباره ایران به توافق کلی نرسیده‌اند.این در حالی است که ایران می‌تواند به عنوان قدرتمندترین کشور خاورمیانه شناخته شود. کشورهایی مانند ترکیه و عربستان در منطقه خاورمیانه رقیب ایران هستند و به همین دلیل مخالف این هستند که در کشور توسعه اقتصادی رخ بدهد. به همین دلیل این کشورها در کنار قدرت‌های جهانی بر ادامه تحریم‌های ایران قرار دارند. در شرایط کنونی یک جریان قدرتمند ضد توسعه و ضد واردات در کشور وجود دارد که در راستای اهداف این کشورها حرکت می‌کند. عده‌ای در داخل کشور به دنبال این هستند که در کشور توسعه اقتصادی صورت نگیرد. این عده با آگاهی یا بدون آگاهی با کشورهای خارجی که  مخالف قدرتمند شدن ایران هستند همراه و همگام هستند. به همین دلیل نیز ایران را در دهه‌های گذشته در وضعیت تنش دائمی قرار داده‌اند.واقعیت این است که یک کشور قادر نیست برای مدت طولانی فشارهایی را تحمل کند که در شرایط عادی کمتر کشوری می‌تواند آنها را تحمل کند. بالا رفتن نرخ بیکاری، کوچک‌تر شدن سفره مردم، افزایش سن ازدواج، افزایش طلاق و اعتیاد از جمله مسائلی هستند که حدی قابل تحمل هستند در زمینه تحریم‌ها نیز باید این نکته را در نظر گرفت که مسأله تحریم‌ها در اختیار ایران و کشورهای اروپایی نیست و بلکه این آمریکاست که در این زمینه قدرت تعیین کنندگی دارد. ما فرض را بر این می‌گذاریم که تحریم‌ها در آینده نیز ادامه پیدا کند. با این وجود تحریم‌ها به تنهایی در ساختار اقتصادی ایران نقش تعیین کننده‌ای ندارند.