ایران و مساله افغانستان

مواضع ایران در تحولات اخیر افغانستان اعتراضات و انتقاداتی را برانگیخته است که البته جای بحث دارد. در این راستا سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را هر طور که تعریف کنیم، واقعیت امر بر این است که به هیچ وجه تحولات افغانستان را نمی‌توان موفقیت و پیروزی برای ایران دانست. البته ملاک و معیار در سیاست خارجی موضوع آمریکاستیزی است و شاید برخی از رادیکال‌ها از اینکه بینی آمریکا در افغانستان به خاک مالیده شود خوشحال شوند اما باید بدانند که واقعیت امر بر آن است که اتفاقا این آمریکایی‌ها نیستند که در افغانستان شکست خورده‌اند. آمریکایی‌ها در افغانستان یک ریسک حساب‌شده کرده‌اند که عبارت است از اینکه توسط طالبان بتوانند داعش، القاعده و سایر جریانات تندرو را مهار نمایند. اینکه آیا این اتفاق خواهد افتاد یا نه و اینکه آیا طالبان حسب قمار آمریکا حاضر خواهند شد یا از این توانایی برخوردار خواهند بود که جلوی جریانات تندرو را بگیرند یا نه، فقط آینده نشان خواهد داد. اما در یکی از این دو حالت اگر قمار آمریکاییان درست از آب درنیاید و ببازند و افغانستان بستری شود برای فعالیت جریانات تندرو، باز هم آمریکایی‌ها ضرری نکرده‌اند بلکه زیان‌کننده ما خواهیم بود، چراکه در حقیقت نخستین خاکریز جریانات بنیادگرای رادیکال، ایران خواهد بود و مصیبتی که برای ما ایجاد خواهند کرد، دشوار خواهد بود. در صورت حاصل شدن نتیجه دیگر، اگر آمریکایی‌ها در قمار برنده شوند و طالبان بتوانند گروه‌های سنی تندرو را مهار کنند، افغانستان جزئی از یک محور جدید خواهد شد که شامل پاکستان، عربستان، امارات، قطر و آمریکاست و این بار جای چندانی برای ما در این محور جدید باقی نخواهند گذاشت. از این روست که آینده افغانستان به هر سمت و سویی که برود و این درگیری‌ها و تنازعات هر نتیجه‌ای که داشته باشند، آمریکایی‌ها بازنده اصلی نخواهند بود بلکه این دیگران هستند که بازنده خواهند شد. اما کشور فرصت‌هایی داشت، آن زمانی که ایران می‌توانست دست کم از شیعیان و هزاره‌های افغانستان حمایت معنوی بنماید، آن‌ها را تا حدودی به حال خود رها کرد. از این بابت نیز آمریکا بازنده نیست. یک سناریو در سیاست خارجی ایران در جریان است که بر اساس آن باور دارند در کشورهایی چون لبنان و یمن همواره راه‌حل نظامی وجود ندارد و طرفین باید با یکدیگر مذاکره کنند. حالا نیز ایران در موضوع پنجشیر چنین موضعی گرفته است و بار دیگر بیان می‌کند که راه‌حلی نظامی وجود ندارد و طالبان و جبهه مقابل باید با یکدیگر مذاکره کنند. این گفته‌ها بویی از موعظه و شعار دارند که مختوم به برداشتن هیچ گامی در جهت حمایت از هزاره‌ها و فارسی‌زبانان افغانستان نشده است.