کدام معتادان برای همیشه با اعتیاد خداحافظی می‌کنند؟

مجید قربانی، مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر است که با او درباره موضوعاتی چون میزان بازگشت معتادان پس از ترک مصرف مواد مخدر، مدیریت کمپ‌های ترک اعتیاد، درمان معتادان و هزینه های درمان مصرف کنندگان مخدر گفت‌وگو کردیم.

فارس: مدیریت کمپ‌های ترک اعتیاد چگونه صورت می‌گیرد، آیا مقررات و دستورالعمل نیازمند بروزرسانی نیست؟

حقیقت آن است که مقرراتی که بخواهد نشان دهد که یک مرکز چه شکلی مدیریت شود و چه اجزایی داشته باشد، چیزی کم نداریم به این معنا که تمام آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها، پروتکل‌ها و شیوه‌نامه‌هایی که امروز برای همه مراکز نوشته شده است ترکیبی از آخرین یافته‌های علمی و تجربه‌های داخلی کشور است اما نقص کار کجاست؟

نقصی که بعضاً در برخی کمپ‌های ترک اعتیاد دیده می‌شود آنجا است که در بسیاری از مواقع این آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها به طور درست اجرا نمی‌شود.

چقدر از معتادان پس از ترک، دوباره مصرف می‌کنند؟

فارس: درصد موفقیت کمپ‌های ترک اعتیاد در دنیا و به ویژه ایران چقدر است؟

وقتی کسی در وادی اعتیاد پا می‌گذارد ما دیگر انتظار نداریم که او بهبودی کامل پیدا کند، از این چرخه خارج شود و به زندگی خودش برگردد، مگر آن که مصرف او سبک باشد یا خدمات درمان خیلی مطلوبی را گرفته باشد، در دنیا هم این مدلی است.

در دنیا با بهترین شیوه‌های درمانی که ارائه می‌شود می‌گویند درصد عود و گرایش افراد به مصرف مخدر‌ها، ۸۶درصد است، اما این میزان در ایران تا ۹۵درصد عودکنندگی دارد اما وقتی برخی مراکز را در نظر می‌گیریم که شیوه‌های درمان معتادان را پیگیری می‌کنند می‌بینیم اثرات خوبی را بر جای گذاشته‌اند.

طرح مدیریت مورد بهزیستی نشان می‌دهد در زمان۶ماهه توانسته است تا ۴۵ درصد جلوی عود را بگیرد، پس این نشان می‌دهد که یک جا‌هایی که کار ما درست انجام نمی‌شود عود صورت می‌گیرد. پس بنابراین آیین‌نامه‌ها، شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و متون علمی نوشته شده اساساً مشکلی ندارند بلکه این فاصله بین علم و اجرا موجب شده تا عود صورت بگیرد. مثل برخی از کار‌های ما در کشور، در حالی که دانشگاه‌ها به مجهزترین علوم روز مسلح هستند اما در صنعت، چقدر عقب مانده‌ایم یا تجارت نمی‌تواند از آن یافته‌های علمی استفاده کند

پس ما در محتوا مشکل نداریم بلکه عمدتاً در اجرای این مسائل مشکل وجود دارد، باید در اجرا یک هماهنگی قوی‌تر و عمیق‌تری بین دستگاه‌ها باشد. تا حد زیادی این همکاری وجود دارد اما وقتی مجبور می‌شویم از معتاد بهبود یافته برای مدیریت مرکز استفاده کنیم این جای کار دارد.

معتاد، معتاد را درمان می‌کند

قانون نمی‌گوید که این مدیریت بر عهده این‌ها باشد، بلکه مسأله اعتیاد به مانند آن مثلی است که می‌گوید «خار را با خار در می‌آورند»، در اعتیاد این مثل صدق می‌کند، به این معنا که چه کسی می‌تواند بفهمد و به معتاد کمک کند، کسی که معتاد بوده و بهبودی پیدا کرده او امروز می‌تواند شرایط یک فرد معتاد را بهتر درک کند. این دو طرفه است، هم آن کسی که بهبودی حاصل کرده و هم فردی که در حال بهبودی است به همدیگر اعتماد بیشتری دارند، به همین خاطر این‌ها قفل و کلید‌های خوبی در کنار هم هستند.

بخشی از درمان، همان ر‌ها نکردن معتاد است

فارس: درمان معتادان چقدر در عالم واقعی صورت می‌گیرد؟

برخی گزارش‌ها به دست ما رسیده، مانند آن گزارش کنگره شصتی‌ها که می‌گویند یک فرد معتاد بهبود یافته را تا ۲سال دنبال می‌کنند، بعد از آن متوجه شده‌اند که ۶۵ درصد بهبودی حاصل شده و این رقم بسیار بالایی است یعنی مانایی در درمان، در حالی که در دنیا میزان عود کنندگی ۸۶ درصد است اما در ایران میزان بهبود یافتگی پس از اعتیاد ۶۵درصد است، به این معنا که ۳۵ درصد عود در اعتیاد رخ داده است. واقعیت آن است که بخشی مهمی از درمان همان ر‌ها نکردن معتاد است، آن‌هایی که به عنوان معتاد متجاهر در مراکز ماده ۱۶ حضور دارند ۱۰۰درصد خدمات به آن‌ها رایگان است، از دارو، اسکان و اقامت گرفته تا سایر خدماتی که به آن‌ها داده می‌شود.

یک انتقاداتی به مراکز ماده ۱۶ وارد است، آن هم به خاطر آن که تعداد افرادی که نگهداری می‌شوند بسیار بالاست، بودجه بعضا محدود و باید این میزان بودجه بین افراد بسیاری تقسیم شود اما با این وجود تا زمانی که در این مراکز نگهداری می‌شوند دسترسی به مواد مخدر ندارند، به بهداشت آن‌ها توجه می‌شود و به نیاز‌های روانشناختی پاسخ داده می‌شود.

 چقدر برای درمان معتادان هزینه می‌شود؟

فارس: به طور متوسط برای معتادان کمپ‌های ماده ۱۵ و ۱۶ چقدر هزینه می‌شود؟

ما دو سیستم درمانی داریم، یک سیستم درمانی برای افرادی است که با تمایل خود در کمپ‌ها حضور پیدا می‌کنند، خود معرف هستند و بسته به نوع اعتیاد و شدت آن، خدماتی که می‌گیرند متفاوت است. این افراد بین یک و نیم میلیون تا ۳میلیون باید به کمپ‌های ترک اعتیاد پرداخت کنند، البته به این بخش هم بیمه کمک می‌کند.

در واقع یک بخشی از آن هزینه‌هایی که یک معتاد پرداخت می‌کند به این بر می‌گردد که چه میزان دارو و قرص مصرف کرده است، به طور فرض اگر داروی «متادون» و یا «بوپرنورفین» مصرف کند برخی از این دارو‌ها ارزان‌تر و برخی گرانتر است و البته ما هیچ وقت این هزینه را حساب نکرده‌ایم.

برای افرادی که در مراکز ماده ۱۶ نگهداری می‌شوند و خدمات درمانی می‌گیرند، رقم‌هایشان بالاتر می‌رود؛ چرا که یک فرد علاوه بر هزینه‌های اقامتی، خدمات درمانی نیز دریافت می‌کند. به طور روزانه برای هر معتاد متجاهر در مراکز ماده ۱۶ ۶۰هزار تومان هزینه می‌شود، این مبلغ هزینه پایه است و در بسیاری از مراکز خیرین و دستگاه‌های متولی نیز کمک می‌کنند. هزینه این معتادان بسته به نوع خدمات و مدت زمان حضور او( بین یک تا سه ماه و بعضا ۶ ماه) در کمپ، می‌تواند متفاوت باشد.

نمایشگاهی برای آشنایی با مضرات اعتیاد

فارس: برگزاری نمایشگاه  یاری‌گران زندگی به عنوان نمایشگاهی پیشگیرانه، چه تأثیری در شناخت مضرات مخدرها دارد؟

این نمایشگاه نخستین باری بود که در تاریخ حیات ستاد مبارزه با مواد مخدر در کشور ایجاد و برپا شده است، رسماً این ستاد از سال ۱۳۶۸ ایجاد شده است. نمایشگاه در سطح عموم برگزار می‌شود و از منظر پیشگیری به مسأله اعتیاد نگاه کرده است، شما می‌دانید عمر پیشگیری در کشور ما پایین و خیلی جوان است و حدوداً ۲۰ سال است که به طور جدی به پیشگیری از اعتیاد می‌پردازیم. در صورتی که سابقه مقابله با اعتیاد در حوزه درمان بسیار طولانی است و از زمانی که مواد شناخته و کشف شده است هم درمان مواد پیگیری شده است.