گرانی کتاب ایجاب می‌کند گزیده‌کار باشیم

به گفته‌ مترجم، پنگ شپرد در این کتاب: « ژانر‌های مختلفی را با هم ادغام کرده... بخشی از کتاب درام خانوادگی است، بخشی ماجرای حماسی، بخش دیگر جنایی و بخشی رئالیسم جادویی.» و همین ویژگی‌ها باعث شده تا «نقشه‌نگارها» به‌عنوان یکی از برگزیدگان جایزه کتاب روزنامه لس‌آنجلس تایمز و همین‌طور از پر‌فروش‌ترین‌ کتاب‌های یو‌اس‌ای تودی و لس‌آنجلس تایمز شناخته شود.

.* رمان «نقشه‌نگارها» از پنگ شپرد (نویسنده‌ آمریکایی)، آخرین اثر ترجمه‌ای شماست که به تازگی و به همت انتشارات کتابسرای تندیس در دسترس مخاطبان قرار گرفت. درباره این کتاب توضیح دهید.

همان‌طور که اشاره کردید کتاب نقشه‌نگار‌ها با عنوان انگلیسی (Cartographers) اثر نویسنده آمریکایی پنگ شپرد است که در سال 2022 روانه بازار شده است. این کتاب که جزء آثار نهایی برگزیده دریافت جایزه کتاب روزنامه لس‌آنجلس تایمز و همین‌طور جزء پر‌فروش‌ترین‌ کتاب‌های یو‌اس‌ای تودی و لس‌آنجلس تایمز بوده است یک اثر گمانه‌زن است. ماجرای نقشه‌نگار‌ها در حقیقت از داستان یک نقشه شروع می‌شود و خواننده را سوار بر موجی وارد دنیای علمی، کتابخانه، سبقه شخصیت‌های مختلف داستان و به قول نویسنده؛ شهر‌ها یا سکونتگاه‌‌های خیالی می‌کند. هفت سال پیش نل یانگ همه چیزش را از دست داده است. شغل، شهرت، نامزد و خانواده‌اش را. داستان با مرگ مشکوک پدر نل، شخصیت اصلی داستان، در کتابخانه عمومی نیویورک آغاز می‌شود. نل هم مثل پدرش متخصص نقشه‌ها بوده و کنار او در کتابخانه عمومی نیویورک مشغول به کار بوده است تا اینکه نل نقشه تاشو بزرگراهی را پیدا می‌کند و پدرش با او بحث می‌کند و در نهایت او را اخراج می‌کند. نل متوجه می‌شود پدرش مشغول کار کردن روی پروژه مرموزی مرتبط با نقشه‌ها بوده است، در میز کار پدرش همان نقشه بی‌ارزش را پیدا می‌کند و درصدد این برمی‌آید که راجع به آن تحقیق کند. در کمال تعجب می‌فهمد که این نقشه نه تنها بی‌ارزش نیست بلکه نقشه‌ای نا‌یاب است که گروه مخفی به نام نقشه‌نگار‌ها دنبالش هستند. اطلاع از این موضوع زندگی او و اطرافیانش را هم در معرض خطر قرار می‌دهد ولی نل عزمش را جزم می‌کند که به اسرار خانوادگی نهفته پس این نقشه پی ببرد. همان‌طور که او در مورد تاریخچه خانواده خود، دنیای نقشه‌نگاری و حتی هویتش راز‌هایی را کشف می‌کند، زندگی‌اش در گردابی از عدم‌اطمینان‌ها پرتاب می‌شود. در طول این سفر نل باید با نیرو‌های متخاصمی که در سایه باقی می‌مانند و او را هم از لحاظ فیزیکی هم احساسی با محدودیت مواجه می‌کنند، مبارزه کند.

* واشنگتن‌پست در مطلبی به این اثر پرداخته و نوشته است: «نقشه نگارها یکی از آن کتاب‌های درخشانی است که باید دو بار بخوانید»، از این منظر و با توجه به قرار گرفتن این کتاب در لیست پرفروش‌های آمریکا، چه ویژگی‌ها و المان‌هایی را در موفقیت‌های این اثر حائز اهمیت می‌دانید؟

در وهله اول اینکه نویسنده ژانر‌های مختلفی را با هم ادغام کرده است و می‌شود گفت از هر کدامشان به یک اندازه بهره برده است. بخشی از کتاب درام خانوادگی است، بخشی ماجرای حماسی، بخش دیگر جنایی و بخشی رئالیسم جادویی. بخش‌های رئالیسم جادویی به خوبی تشریح شده و غیر‌منتظره و تخیلی است. از دیگر نقاط قوت کتاب این است که حاوی اطلاعات زیادی درباره نقشه‌نگاری است. مثلاً ماجرای سکونتگاه‌های خیالی که محور اصلی داستان هم بر پایه همین موضوع بنا نهاده شده است و برای جلوگیری از نقض حق کپی‌رایت است. داستان، قوس روایی عاشقانه‌ای هم دارد که به هیچ‌وجه تمرکز خواننده را از موضوع اصلی کتاب منحرف نمی‌کند. همه شخصیت‌های داستان جزو آدم‌های باهوش، رده بالای جامعه و متخصص در زمینه کاری خودشان هستند. در خلال داستان فصل‌هایی آمده است که فلش‌بکی به پیشینه مشترک این شخصیت‌ها می‌زند و هیچ ابهامی برای درک ماجرا باقی نمی‌گذارد. از دیگر جذابیت‌های داستان به نظر من این بود که حین روایت نشان می‌داد ماشینی شدن همه چیز حتی استفاده از نقشه‌ها چقدر ما را از دنیای واقعی و حتی تخیلات‌مان دور کرده است. ما در گذشته برای پیدا کردن مکانی از نقشه‌های کاغذی واقعی استفاده می‌کردیم و اصلاً واقعیت خلق این داستان هم همین است. ولی استفاده امروزه ما از نقشه‌های دیجیتالی ذهن ما را از درگیر شدن با این اسرار و رمز‌های نهفته در پس جهان واقعی باز می‌دارد. داستان فراز‌و‌فرود‌های زیادی را طی می‌کند و از اسرار مرموزی پرده برمی‌دارد. خط سیر داستان به حدی مبتکرانه است که خواننده را تا پایان درگیر نگه می‌دارد. حتی خیلی خوب ماجرای جنایی و قتل هم درون داستان گنجانده شده است. جذابیت داستان با یادداشت نویسنده در انتها چند برابر می‌شود. زمانی که خواننده متوجه می‌شود که این داستان الهام گرفته از واقعیت است و به نظرم شاید مدت‌ها ذهن خواننده درگیر این باشد که شاید خیلی از چیز‌هایی که تخیلی به نظر می‌رسیده، واقعیت داشته باشد به ویژه نقشه‌ها، جاده‌ها و شهر‌ها.

* در بخشی از مقدمه‌ شپرد بر این کتاب آمده: «(نقشه نگارها) یک اثر تخیلی اما الهام گرفته از واقعیت است، این داستان آدم‌هایی است که روزگاری نقشه‌ای را گشوده‌اند و در آن گم شده‌اند»، از آنجایی‌که نقشه‌‌نگاری و نقشه‌کشی و حتی نقشه‌خوانی همواره به عنوان هنری باستانی و رازآلود در داستان‌های کهن مطرح بوده، نویسنده از چه سبک و تکنیکی برای ارائه این موضوع در داستانی مدرن و تخیلی بهره برده است؟

همان‌طور که توضیح داده شد از جذابیت‌های داستان این است که خواننده در نهایت متوجه می‌شود این داستان تخیلی نبوده، است. روزگاری اتفاقی شبیه به این برای جماعتی پیش آمده و نویسنده شالوده داستان را این موضوع قرار داده است. به نظرم خواننده خلاق شاید تا مدت‌ها درگیر این فکر شود که شاید نقشه‌ای هم که من دارم چنین رازی درونش نهفته داشته باشد، شاید من هم اگر آن را باز کنم درگیر ماجرای این چنینی شوم. از خلاقیت‌ها و مهارت‌های نویسنده این بوده که ماجرای نقشه‌نگاری و نقشه‌خوانی و سبقه آن را حین پرداختن به داستان در کنه روایت جای داده است. اینکه حتی نسل‌های گذشته برای جنگ‌، مرز‌گشایی، سفر، ساختمان‌سازی، شهر‌سازی و خیلی موارد دیگر از نقشه‌ها استفاده می‌کرده‌اند. هر‌چند که امروزه در عصر دیجیتال به دلیل ماشینی و دیجیتالی شدن نقشه‌ها لذت استفاده از نقشه‌های کاغذی و باستانی از ما دور شده است. این‌که پیشینیان‌مان برای تهیه نقشه‌ای که ما خیلی راحت در دست می‌گیریم و از آن استفاده می‌کنیم سال‌های طولانی نقشه‌برداری می‌کرده‌اند و چون امکان سفر و این اندازه‌گیری‌ها به صورت دقیق وجود نداشته، از بازرگانانی که به مناطق دور سفر می‌کرده‌اند پرس‌و‌جو می‌کرده‌اند و عمرشان را پای کشیدن و تهیه و نگهداری از نقشه‌ای می‌گذاشتند، تحت لوای داستانی تخیلی به ما نشان داده شده است که نشان‌دهنده تحقیق زیاد نویسنده در این حوزه است و به نظرم شایسته تقدیر است.

* شپرد در جایی با اشاره به ایده‌های نگارش این رمان، از وسوسه‌انگیز بودن روایت شهری تخیلی در دنیایی واقعی می‌گوید. درباره چگونگی شکل‌گیری و نگارش نقشه نگارها بگویید.

همان‌طور که اشاره کردید نویسنده درباره این سکونتگاه‌ خیالی و به ویژه شهر‌های تخیلی که روزگاری برای جلوگیری از کپی کردن نقشه‌ها و در واقع مثل تله‌ای در نقشه‌ها گنجانده شده بود، و همین‌طور تجلی و ظهور یافتن یکی از این شهر‌ها در واقعیت خوانده بود و این ایده جذاب در ذهنش شکل می‌گیرد که این جریان را توأم با ماجرایی کند و به صورت رمانی در بیاورد تا این‌که به نقشه‌نگار‌ها می‌رسد. به نظرم خلاقیت نویسنده از جایی آغاز می‌شود که با دیدن هر موضوع منحصر‌به‌فردی جرقه‌ای در ذهنش زده می‌شود که داستانی را شکل دهد. شپرد به طرز مبتکرانه‌ای از نقشه‌نگاری هم به عنوان یک طرح داستانی، هم استعاره‌ای برای کشف خود و حقیقت استفاده می‌کند. هر نقشه‌ای که در داستان نمایش داده می‌شود نمایش نمادینی است از جنبه‌ای از زندگی نل، یک رویداد مهم از گذشته، یا یک مکان محوری در شهر نیویورک. این کتاب به طرز ماهرانه‌ای روایتی را می‌بافد که ما را وادار می‌کند تا در درک خود از نقشه‌ها، نه فقط به عنوان ابزاری برای راهیابی، بلکه به عنوان روایت مهمی که درک و تجربه ما از جهان را تعریف می‌کند، تجدید‌نظر کنیم.

* از یکسو داستان «نقشه نگارها» در یک دوره زمانی طولانی شکل می‌گیرد و از سوی دیگر با توجه به اهمیت روایت مکان‌ها در این اثر، درباره فضاسازی، صحنه‌پردازی و کارکردهای آن در این رمان توضیح دهید.

بله. داستان در عین حال که پیرامون زمان حال شکل می‌گیرد، با فلش‌بک‌هایی به گذشته گروهی از دوستان پدر و مادر نل از راز و رمز‌هایی پرده برمی‌دارد که سبب وقوع رخداد‌های کنونی است. داستان با زمان حال و مرگ پدر نل آغاز می‌شود که چون این مرگ به نظر نل مشکوک می‌آید او می‌رود سراغ نقشه و به شبکه‌ای از دوستان پدر و مادرش برمی‌خورد که با وجود دوستی نزدیکی که با هم داشته‌اند، نزدیک به سی سال به عمد از هم دور بوده‌اند. نویسنده هر جای داستان که گره کوری ایجاد شده است از این شخصیت‌ها و برگشت به سی سال پیش و نقل داستان از زاویه دید آن‌ها بهره می‌برد، ولی به شیوه‌ای که خواننده از ماجرای اصلی دور نمی‌افتد. به طور کلی فضا‌سازی و شخصیت‌پردازی نویسنده به سبکی ماهرانه انجام شده است که در عین حال که راز‌های هیجان‌انگیزی را در بر دارد، ابهامی در ذهن باقی نمی‌گذارد.

* به تازگی کتاب «گزنه و استخوان» از تی. کینگ‌فیشر با ترجمه شما از انتشارات کتابسرای تندیس منتشر شده است. درباره این اثر نیز کمی توضیح دهید.

کتاب گزنه و استخوان با عنوان (Nettle and Bone) اثر تی. کینگ فیشر رمان فانتزی و جزء آثار گمانه‌زن و زیر‌شاخه فانتزی تاریک است که در سال 2022 به قلم تی. کینگ فیشر نوشته شده است. این کتاب برنده جایزه هوگو به عنوان بهترین رمان سال 2023 و کاندید دریافت جایزه لوکوس به عنوان بهترین رمان فانتزی سال 2023 و کاندید دریافت جایزه نبولا به عنوان بهترین رمان فانتزی سال 2022 است. کتاب درباره کوچک‌ترین شاهدخت یک خاندان سلطنتی است که پس از ازدواج پشت‌سر هم خواهر‌های بزرگ‌ترش با یک شاهزاده ظالم از حکومتی به مراتب قدرتمند‌تر از خودشان متوجه می‌شود که دور و برش چه خبر است و در صورت مرگ خواهر بعدی‌اش در اثر خشونت همسرش اوست که باید بنا به سیاست و برای نجات تاج و تخت کوچک‌شان با شاهزاده ازدواج کند، برای همین از عالم شاهزادگی بیرون می‌آید و وارد دنیا بزرگسالی می‌شود. مارا که سال‌ها به دور از سیاست‌ها و دسیسه‌های خاندان‌های سلطنتی از پانزده سالگی در صومعه‌ای پرورش یافته است یک‌دفعه متوجه می‌شود که ناجی ندارد که خانواده‌اش را از چنگال این حاکم مستبد رها کند، جز خودش. مارای به ظاهر خجالتی و درون‌گرا راهی سفری طولانی و اکتشافی می‌شود و در این مسیر همراهانی به اقتضای هدفش برای خودش برمی‌گزیند تا همگی با هم دستی شوند که دور گردن شاهزاده می‌پیچید. در این داستان از ارکان جادویی مختلف به شیوه‌ای خاص و حتی طنز‌گونه بهره برده شده است، مثلاً یک مادر‌خوانده ساحره، مرغی تسخیر شده توسط شیطان، شوالیه‌ای اسیر در بازار اجنه، ساحره نگهبان قبرستان، جوجه‌ای نفرین شده و سگی استخوانی.

با توجه به گران شدن کتاب‌ها و هزینه سنگین خریدن کتاب برای خواننده و البته چاپ آن برای ناشران خیلی مهم است که ما آثاری را ترجمه کنیم که ارزش خواندن داشته باشند

* تاکنون چند کتاب با ترجمه شما به چاپ رسیده است؟

من 10 کتاب را در ژانر‌های مختلف ترجمه کرد‌ام که از آن میان هفت کتاب تا‌کنون چاپ شده است و بقیه در مرحله ویرایش و کسب مجوز و سایر کار‌های لازم برای چاپ هستند. از کتاب‌های چاپ شده می‌توان به ماهیگیران، کیم جی یونگ متولد 1982، هالی بنکس و کوله‌باری از ترس‌هایش، همیشه با منی نامه‌هایی به مادرم فریدا کالو، بابل یا ضرورت اعمال خشونت، گزنه و استخوان و نقشه‌نگار‌ها اشاره کرد.

* تا جایی که اطلاع دارم در انتخاب آثار برای ترجمه حساس و سختگیر هستید. اساسا متر و معیار شما در ترجمه آثار چگونه است؟

بله همین‌طور است. من هم مثل خیلی مترجم‌های دیگر در ابتدا کتاب را به طور کامل مطالعه می‌کنم، برایم مهم است کتاب چه داستان و ژانری دارد، آیا محتوای داستان چیزی به خواننده اضافه می‌کند یا صرفاً برای سرگرمی است، این‌که کتاب فقط بازار فروش خوبی دارد یا واقعاً ارزشمند است، کتاب چه مخاطب سنی دارد و آیا این رده سنی به چنین محتوایی نیاز دارند و مهم‌تر از همه آیا کتاب را خودم دوست دارم و خیلی مسائل دیگر که مهم‌ترین‌شان موارد فوق بود. در کارنامه کاری من کتاب‌های مهمی در ژانر‌های گوناگون بوده است مثلاً کتاب «بابل؛ یا ضرورت اعمال خشونت» که در سال گذشته چاپ شد به نظرم یکی از شاهکار‌های ادبیات گمانه‌زن است، یا کتاب «همیشه با منی»، نامه‌هایی به مادرم فریدا کالو که بخشی از داستان زندگی شخصی فریدا کالو، نقاش شهیر است، همین‌طور کتاب «نقشه‌نگار‌ها» که مفصل به آن پرداخته شد و کتاب بسیار ارزشمند و علمی است. به نظرم با توجه به گران شدن کتاب‌ها و هزینه سنگین خریدن کتاب برای خواننده و البته چاپ آن برای ناشران، خیلی مهم است که ما آثاری را ترجمه کنیم که ارزش خواندن داشته باشند. من هم تمام تلاشم را می‌کنم که گزیده ولی پسندیده کار کنم.

* به صورت میانگین چقدر برای ترجمه وقت می‌گذارید؟

بستگی به حجم کتاب دارد، من قبل از ترجمه فرآیندی برای تحقیق راجع به کتاب و موضوعات مطرح شده در کتاب را دارم که شاید هر مترجمی این کار را انجام ندهد، ولی من چون کتاب‌هایی که ترجمه کرده‌ام محتوای علمی هم داشته خیلی علاقه‌مند به تحقیق و یافتن اطلاعات بیش‌تر درباره‌شان بودم. برای کتابی با حجمی متوسط شش ماه و کتاب‌های حجیم‌تر بیش‌تر. ترجیح من در وهله نخست درست بودن ترجمه و روان و زیبا منتقل کردن داستان نویسنده است، برای همین ممکن است گاهی بیش‌تر زمان صرف ترجمه و باز‌بینی و ویرایش اثرم بکنم.

* آیا کتاب دیگری آماده انتشار دارید.

بله کتاب‌های دیگری هم در دست ترجمه و آماده انتشار دارم که امیدوارم به زودی روانه بازار کتاب شود.