27 هزار میلیارد تومان پول آرد و نان کجاست؟

به گزارش آرمان ملی آنلاین به نقل از صد آنلاین ؛ صادق خلیلیان به ­مناسبت هفته پژوهش در سمیناری با موضوع « اقتصاد گندم، آرد و نان» به اینکه یکی از سیاست­هایی که در طی سه دهه گذشته در برنامه­‌های توسعه تاکید شده سیاست هدفمندی یارانه گندم، آرد و نان و ساماندهی آن است، افزود:  طی سالیان طولانی، پرداخت یارانه نان، هزینه‌­های بسیار سنگینی به بودجه کشور تحمیل کرده که میزان آن بابت زنجیره خرید تضمینی گندم داخلی، واردات گندم از خارج، هزینه‌­های حمل ونقل، سیلو و انبارداری و یارانه نان، در مجموع نزدیک به 250 هزار میلیارد تومان، معادل 5 میلیارد دلار در سال است.

*4 رکن اصلی اقتصاد گندم، آرد و نان

استاد دانشگاه تربیت مدرس، چهار رکن را در ساماندهی زنجیره اقتصاد گندم، آرد و نان ضروری دانست که شامل: افزایش کمی و کیفی تولید گندم، کاهش معقول در مصرف، کاهش تصدی­گری دولت و رکن نظارت با استفاده از ظرفیت مردم است.

وی افزود:‌رسیدن به خودکفایی گندم باید از یک طرف بر افزایش تولید و از طرف دیگر بر کنترل مصرف استوار باشد. اینکه دولت یارانه سنگین 250 هزار میلیارد تومانی را به گندم، آرد و نان بدهد و از طرف دیگر، یا در دامداری­ها مصرف شود، یا به خارج کشور قاچاق شود و یا در قالب محصول تولیدی صنعت به خارج صادر شود، مثل این است که دولت به­‌جای مردم ایران به مردم دیگر کشورها یارانه ­­دهد. بنابراین بعنوان دو رکن اصلی، به­‌ طور همزمان هم باید تولید افزایش یابد و هم مصرف کاهش یافته تا خود کفایی گندم به­ صورت پایدار محقق شود.

خلیلیان ادامه داد:‌رکن سوم در طرح ساماندهی خرید تضمینی گندم و فرایند آرد و نان، کاهش تصدی­گری دولت و سپردن این زنجیره به بخش خصوصی است که یک تکلیف قانونی بوده و مبنای علمی و تجربی دارد. رکن چهارم در ساماندهی این زنجیره، از ظرفیت­ مردم  برای نظارت بر زنجیره استفاده شود و نباید دولت هزینه­‌های سنگینی را بابت یارانه نان و آرد بدهد.

*سطح زیر کشت و تولید گندم در ایران

وزیر اسبق جهاد کشاورزی افزود، در کشور سالانه بین ۶ الی ۶.۵ میلیون هکتار تحت کشت گندم قرار دارد که شامل ۲ الی ۲.۳ میلیون هکتار کشت آبی و حدود ۴ الی ۴.۲ میلیون هکتار کشت دیم است که حدود 38 درصد کل اراضی کشاورزی کشور است.

میزان تولید گندم (متناسب با شرایط آب و هوایی و قیمت تضمینی) حدود ۱۲ الی 14 میلیون تن است. نکته مهم این است­­که می­توان با تمرکز بر افزایش تولید گندم از طریق افزایش20 درصدی عملکرد در واحد سطح (با استفاده از بذور پر محصول، توسعه مکانیزاسیون و آموزش کشاورزان) از یک­طرف و کاهش 10 درصدی در مصرف آرد و نان از طرف دیگر، به خودکفایی پایدار در گندم و افزایش امنیت غذایی رسید. به این ترتیب ضمن عدم نیاز به واردات گندم، با حفظ منابع آب و خاک، مصرف آب کشاورزی نیز کاهش می­یابد.

*اقدامات و تجربه عملی

خلیلیان اظهار داشت در دولت­‌های آقایان خاتمی و روحانی علی­رغم تاکید در برنامه­‌های توسعه و تکالیف قانونی، اقدام اساسی و اصلاحی برای ساماندهی زنجیره گندم، آرد و نان انجام نگرفت.

اولین اقدام در این زمینه در سال ۱۳۹۰ صورت گرفت که در چارچوب قانون هدفمندی یارانه­‌ها، قیمت نان آزاد شد و یارانه آن به مردم پرداخت شد. با اجرای این طرح مصرف نان تا حدودی کنترل شد و ضایعات نان بشدت کاهش یافت. در آن سال، بخش خصوصی در خرید تضمینی گندم و تامین آرد، حدود 40 درصد کل زنجیره را برعهده داشت و هزینه­‌های دولت نیز کاهش یافت. این طرح با روی کارآمدن دولت آقای روحانی در سال 1392 تداوم نیافت و کنار گذاشته شد.

وی افزود، دولت آقای رئیسی از اردیبهشت ۱۴۰۱ طرح ساندهی آرد و نان را در گام اول با آزاد سازی قیمت آرد صنف و صنعت به اجرا درآورد. این اقدام سبب افزایش چند برابری قیمت ماکارونی و نان­های حجیم و سایر محصولات این صنف شد. گام اول شروع این طرح دارای ناهماهنگی و نواقصی بود اما در گام بعدی، از تابستان ۱۴۰۱، سامانه (کارت خوان) هوشمند خرید نان در نانوایی‌­ها بتدریج در استان­های کشور جهت کنترل قاچاق آرد و نظارت بر نانوائی­ها مستقر گردید و در حال حاضر آرد یارانه­‌ای بر اساس میزان فروش نان به نانوائی­ها اختصاص می‌­یابد.

خلیلیان ادامه داد:‌با توجه به اینکه فقط حدود 20 درصد هزینه نان مربوط به آرد است، دولت برای کنترل قیمت نان، ضمن تامین آرد یارانه­ای، به ازای فروش هر قرص نان، معادل40 درصد از قیمت نان را برای جبران افزایش سایر هزینه‌­های پخت نان، به نانوائی­‌ها پرداخت می‌­کند تا نان گران نشود.

*نتایج حاصل از اقدامات دولت فعلی از اردیبهشت 1401 تا کنون

استاد دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد، از نتایج مثبت اجرای طرح از اردیبهشت سال 1401 تا کنون این است که ضمن کاهش مصرف آرد در کشور، قاچاق آرد نیز تا حدودی کاهش یافته و بر اساس گفته مسئولان طرح، صرفه جویی معادل 27 هزار میلیارد تومان حاصل شده است. همچنین امسال، با افزایش قیمت تضمینی، حدود 10.5 میلیون تن گندم از کشاورزان خریداری شده و میزان واردات نیز کاهش یافته است .

*اشکالات طرح در اجرا

خلیلیان در پاسخ به سئوالات حاضران افزود، از اشکالات اجرای طرح، می‌­توان به عدم اقناع افکار عمومی قبل از اجرای طرح و عدم پرداخت یارانه جبرانی بابت گرانی نان به طبقات ضعیف و متوسط مردم اشاره کرد. همچنین اجرای طرح برعهده وزارتخانه و مدیرانی گذاشته شد که تجربه کافی برای اجرا در این زمینه نداشتند.

دولت با وجود تلاش زیاد اما نتوانست جلو افزایش قیمت نان و کم فروشی را به­ طور مؤثری بگیرد و کیفیت نان نیز بهبود چندانی نیافته است. همچنین اجرای طرح منجر به افزایش تصدی­گری دولت شد چون اجرای این طرح تمرکز بالای مدیریتی را طلب می­کرد و دولت نیز همه مراحل را با تمرکزگرایی بالای خود برعهده گرفته است.

جمعبندی و پیشنهاد

خلیلیان در جمعبندی خود اظهار کرد؛ از چهار رکن اصلی اقتصاد گندم، آرد و نان، در دو رکن شامل افزایش تولید و کاهش مصرف، موفقیت نسبی حاصل شده است اما در دو رکن دیگر شامل کاهش تصدی­گری دولت و  نظارت باید از ظرفیت‌های مردمی استفاده بیشتری می شد.

در تکمیل ساماندهی زنجیره آرد و نان، دولت می­‌تواند با یکسان کردن قیمت آرد در کشور و حذف آرد یارانه­‌ای، فساد و رانت ناشی از چند قیمتی بودن آرد را حذف کند و یکی از این دو گزینه را انتخاب کند: یا تفاوت قیمت آرد یارانه‌­ای و آزاد را متناسب با میزان فروش نان به حساب نانوا واریز کند یا متناسب با قیمت نان، آن­را در قالب کالابرگ الکترونیک به مردم ( 7 دهک کم درآمد و متوسط) پرداخت کند.

خلیلیان در پایان تاکید کرد که علیرغم پرداخت برخی هزینه‌­ها که با مدیریت بهتر قابل اجتناب بود، اقدام دولت در طرح ساماندهی گندم، آرد و نان در مجموع مثبت ارزیابی می­‌شود و در جهت منافع بلند مدت کشور و مردم است.