حقوق سالمندان را جدی بگیریم

سپس از همه کسانی که در این سرزمین برای تحقق حقوق سالمندان از هیچ کوششی دریغ نکرده و نمی کنند، سپاسگزاری نمایم. عنوان یادداشت روز جهانی سال 1402 را که در راستای تحقق حقوق سالمندان است را بهانه می‌کنم تا اشاره کنم که سالمندان از جمله گروه‌های هدف مددکاری اجتماعی هستند که به دلایل شرایطی که دارند از جمله گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه محسوب می‌شوند که به جهت شرایط جسمانی و روانی که در آن به سر می‌برند و همچنین شرایط سخت و دشوار اقتصادی که دارند، تجربه می‌کنند حتی بسیاری از بازنشستگان عزیز غالبا توانایی لازم برای تامین هزینه‌های مختلف زندگی‌شان را ندارند. البته این موضوع تقریبا یک موضوع جهانی هم است.

شاید به همین دلیل است که مجامع جهانی هم نسبت به رعایت حقوق سالمندان حساس هستند.در همین راستا مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی قطعنامه‌ای، اصولی با عنوان «اصول ملل متحد برای سالمندان» برای حمایت از سالمندان مقرر کرده است. طبق مفاد این سند بین‌المللی از جمله مهم‌ترین اصول این قطعنامه عبارتند از: استقلال، مشارکت، مراقبت، خودسازی، کرامت. البته تمامی اصول مقرر در این قطعنامه، در اسناد الزام‌آور دیگری گنجانده شده‌اند و از این حیث بر دولت‌هایی که عضو این اسناد الزام‌آورند، رعایت مفاد آنها الزام‌آور می‌باشد. دسترسی به غذا، آب، سر پناه، پوشاک و مراقبت بهداشتی کافی، خانواده، درآمد از طریق حمایت اجتماعی و خوداتکایی (خودیاری)، داشتن فرصت شغلی یا مجال دستیابی به دیگر مشاغل درآمدزا، حق مشارکت در تعیین زمان و شیوه ترک کار، دسترسی به برنامه‌های مناسب پرورشی و آموزشی، حق زندگی در محیط زیست ایمن و متناسب با توانایی‌های سالمندان برای اعمال ترجیحات و تغییرات شخصی، فراهم بودن اسکان اقلیت سالمندان در منزل تا هر مدت طولانی می‌تواند زمینه تحقق عملی اصل استقلال را فراهم کند.

برای تحقق اصل مشارکت باقی‌ماندن سالمندان در بطن جامعه و مشارکت فعال آنها در تدوین و اجرای سیاست‌های مؤثر در بهزیستی و آسایش آنها و انتقال دانش و تجربیات آنها به نسل‌های جوان، امکان دسترسی و توسعه فرصت‌هایی برای خدمت به جامعه و انجام خدمات داوطلبانه در شرایط متناسب با علایق و توانایی‌های سالمندان و تشکیل جنبش‌ها و مجامعی برای سالمندان می‌بایست مد نظر قرار گیرد. برای رعایت اصل مراقبت هم می‌بایست نکات متعددی مد نظر قرار گیرد. از جمله این نکات می‌توان به بهره‌مندی از مراقبت و حمایت خانواده و اجتماع بر اساس نظام ارزش‌های فرهنگی جامعه، دسترسی به مراقبت بهداشتی به منظور کمک به حفظ یا بازپروری سطح سلامت و آرامش بدنی، ذهنی و عاطفی و پیشگیری یا تاخیر‌ انداختن زمان شروع بیماری،دسترسی به خدمات اجتماعی و حقوقی برای ارتقای استقلال شخصی، حمایت و مراقبت، بهره‌مندی از سطوح مناسب مراقبت به وسیله مراکز حمایتی، توان‌بخشی و ایجاد انگیزه‌های اجتماعی و روانی در فضایی انسانی و ایمن و برخورداری از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی از جمله احترام کامل به کرامت، عقیده، نیازها، حریم خصوصی و حق اتخاذ تصمیم درباره مراقبت بهداشتی و کیفیت زندگی هنگام اسکان در هر سر پناه با هر امکان مراقبتی و درمانی اشاره کرد. خودسازی اصل دیگر این سند بین‌المللی است. برای آنکه سالمندان بتوانند به خودساز ی و خودشکوفایی لازم دست یابند، باید فرصت‌هایی را برای توسعه کامل توانایی‌های بالقوه خود داشته باشند و علاوه بر این به امکانات و منابع آموزشی، فرهنگی، معنوی و تفریحی جامعه دسترسی داشته باشند. امکان زندگی در کرامت و امنیت و آزادی از بهره‌کشی و سوء‌استفاده‌های جسمی یا ذهنی (روحی) و رفتار منصفانه و عادلانه با سالمندان، بدون در نظر گرفتن سن، جنسیت، نژاد یا سوابق قومی، ناتوانی (معلولیت) یا دیگر وضعیت‌ها و ارزش‌گذاری صرف نظر از میزان مشارکت اقتصادی آنها زمینه تحقق اصل کرامت را فراهم می‌کند. تاملی بر وضعیت فعلی گویای این است که تا تحقق عینی این اصول فاصله زیادی داریم که عدم تحقق آنها می‌تواند بحران‌های مختلفی را در دوران سالمندی برای مردم و نظام رفاه وتامین اجتماعی و مراکز ارایه کننده خدمات مددکاری اجتماعی و سایر خدمات مورد نیاز فراهم کند.گرچه در برنامه هفتم توسعه طبق آنچه در لایحه برنامه آمده است و حتی بازنگری‌های انجام شده در مجلس شورای اسلامی که کلیات آن هم تصویب شده است سالمندان از جمله گروه‌های فراموش شدگان محسوب می‌شوند.

*رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران