سیزده بدر چیست و چه رسم و رسوماتی دارد؟

به گزترش آرمان ملی آنلاین، سیزدهمین روز فروردین، که با نام «سیزده‌بدر» شناخته می‌شود، یکی از آیین‌های کهن ایرانی به شمار می‌رود و بخشی از جشن‌های نوروزی محسوب می‌شود. در تقویم رسمی کشور، این روز را «روز طبیعت» نام‌گذاری کرده‌اند و تعطیل رسمی است. ایرانیان از دیرباز در این روز به دل طبیعت می‌روند تا آخرین روز تعطیلات نوروزی را در فضایی پرنشاط و صمیمی سپری کنند. این سنت، که ریشه‌ای عمیق در فرهنگ ایران دارد، فرصتی برای تجدید روحیه، تقویت روابط خانوادگی و گرامی‌داشت پیوند میان انسان و طبیعت فراهم می‌آورد.

ریشه‌ها و فلسفه سیزده‌بدر

سیزده‌بدر یکی از آیین‌هایی است که ریشه‌اش به‌طور مستقیم در منابع کهن مشخص نمی‌شود، اما برخی از پژوهشگران آن را به باورهای اسطوره‌ای و آیین‌های زرتشتی ارتباط می‌دهند. در باور ایرانیان باستان، بعد از دوازده روز جشن نوروزی که نماد دوازده ماه سال بود، روز سیزدهم به‌عنوان روزی شاد و خوش برای رفتن به دل طبیعت در نظر گرفته می‌شد. به علاوه، برخی منابع این روز را به ایزد تیر یا تیشتر، ایزد باران، نسبت می‌دهند و آن را نمادی از باروری و رحمت الهی می‌دانند. زرتشتیان هنوز هم در این روز، سفره نوروزی خود را جمع کرده و باقی‌مانده خوراکی‌های نوروز را به دل طبیعت می‌برند.

واژه‌شناسی سیزده‌بدر

تعبیر رایجی که از واژه «سیزده‌بدر» مطرح شده، به معنای «دفع نحسی سیزده» است. در بسیاری از فرهنگ‌ها و آیین‌ها، عدد سیزده به‌عنوان عددی نحس یا شوم شناخته می‌شود. این باور به‌ویژه در فرهنگ ایرانی و در برخی از فرهنگ‌های دیگر وجود دارد. برخی براین باورند که روز سیزده فروردین باید با انجام مراسمی خاص این نحسی را از خود دور کرد. در نتیجه، «سیزده‌بدر» به معنای بیرون رفتن از خانه در روز سیزده فروردین است تا این روز نحس از زندگی مردم دور شود.

با این حال، نظریه‌ای دیگر وجود دارد که «در» در این واژه به معنای «دشت» یا «دره» است. در این صورت، «سیزده‌بدر» به معنای «سیزدهم به‌سوی دشت رفتن» خواهد بود. این تفسیر با سنت‌هایی که در آن روز مردم به دل طبیعت می‌زنند، ارتباط بیشتری دارد. از آنجا که در بسیاری از فرهنگ‌های ایرانی، روز سیزده فروردین فرصتی برای گذراندن وقت در طبیعت و بیرون رفتن از خانه است، این تعبیر کاملاً منطبق بر مراسم و آیین‌های خاص این روز می‌شود. مردم در این روز به دل دشت‌ها، باغ‌ها، و مناطق سبز می‌روند تا از زیبایی‌های طبیعت بهره‌مند شوند و به نوعی به بازسازی روحی و جسمی خود بپردازند.

هر دو تعبیر به نوعی به مراسم و سنت‌های این روز مرتبط هستند، اما هر کدام از دیدگاه متفاوتی به این روز نگاه می‌کنند. در هر صورت، حتا اگر سیزده‌بدر و شومی این عدد را خرافه بدانیم اما رفتن به دامان طبیعت آن‌قدر فرصت ارزنده‌ایست که باید آن را به فال نیک گرفت و از این مراسم استقبال کرد.

در منابع تاریخی کهن، اشاره مستقیمی به این جشن نشده است، اما برخی گزارش‌ها از دوران صفویه و قاجار حاکی از برگزاری مراسمی مشابه سیزده‌بدر در این دوره‌ها است. به‌عنوان نمونه، مهرداد بهار در کتاب خود «از اسطوره تا تاریخ» به مراسم جشن و شادی مردم در معابر عمومی در دوران صفویه اشاره کرده که شباهت‌هایی به سیزده‌بدر دارد. همچنین، عبدالله مستوفی در کتاب «شرح زندگانی من» توصیف دقیقی از آیین‌های این روز در دوران قاجار ارائه داده است. ادوارد یاکوب پولاک، جهانگرد اروپایی، نیز از رسم ترک خانه‌ها و حضور در باغ‌ها در روز سیزدهم فروردین در ایران یاد کرده است.

آیین‌های سیزده‌بدر

سیزده‌بدر مجموعه‌ای از آیین‌ها و سنت‌های کهن است که در طول زمان شکل گرفته و به نسل‌های بعدی منتقل شده‌اند. برخی از این آیین‌ها عبارت‌اند از:

گره زدن سبزه: یکی از معروف‌ترین سنت‌های این روز، گره زدن سبزه است که عمدتاً توسط دختران و پسران جوان انجام می‌شود. این عمل نمادی از پیوند با طبیعت و آرزوی خوشبختی در زندگی است. ریشه این رسم به افسانه‌های ایرانی برمی‌گردد که در آن، اولین زوج بشری، مشیه و مشیانه، در روز سیزدهم فروردین با گره زدن شاخه‌های گیاه مورد، پیوند زناشویی خود را پایه‌گذاری کردند.

سپردن سبزه به آب: بسیاری از مردم در این روز سبزه‌های نوروزی خود را به رودخانه‌ها و جویبارها می‌سپارند. این عمل نمادی از بازگرداندن زندگی به طبیعت و آرزوی سالی پربرکت است.

پختن غذاهای سنتی: در این روز، غذاهای خاصی تهیه می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به آش رشته اشاره کرد. علاوه بر آن، خوردن کاهو و سکنجبین نیز جزو آیین‌های مرسوم این روز است.

پرتاب سنگ: در برخی مناطق، مردم ۱۳ سنگ را به نشانه دور کردن بلاها و بدی‌ها پرتاب می‌کنند و در حین آن، آرزوهای نیکو می‌کنند.

بازی‌های سنتی و تفریحات گروهی: بازی‌های گروهی، رقص، موسیقی و سرگرمی‌های متنوع بخش جدایی‌ناپذیر این روز هستند که فضای شادی و نشاط را در دل طبیعت زنده می‌کنند.

در برخی مناطق ایران، مراسمی به نام «چهارده‌بدر» نیز برگزار می‌شود که به نوعی ادامه جشن سیزده‌بدر محسوب می‌شود. در این روز، افرادی که نتوانسته‌اند در روز سیزدهم از خانه خارج شوند، به طبیعت می‌روند و جشن سیزده‌بدر را با تأخیر برگزار می‌کنند. این روز فرصتی است تا از فضای طبیعی بهره‌مند شوند و به آداب و رسوم ویژه این جشن ادامه دهند.

سیزده‌بدر یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایرانیست که افزون بر جنبه‌های تفریحی، بازتابی از باورها و اسطوره‌های ایرانی درباره طبیعت، باران و برکت به شمار می‌رود. این جشن، فرصتی برای پیوند دوباره با طبیعت، تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی و پایان‌بخش رسمی تعطیلات نوروزی است. با وجود گذشت سده‌ها، سیزده‌بدر همچنان جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ ایرانی دارد و هر ساله با شور و هیجان خاصی برگزار می‌شود. این روز، نمادی از اتصال انسان به طبیعت و اعتقاد به برکت‌های آن است که در هر نسل احیا و ادامه پیدا می‌کند