سال خشکی در پیش داریم

متاسفانه با وجودی که کارشناسان چند دهه است که هشدار می‌دهند که بحران کم آبی و خشک سالی را جدی بگیرید، اما در این سال‌ها تقریبا هیچ راهکار بلندمدتی درنظر گرفته نشده است. حالا با افزایش سال‌های کم باران در ایران، مشکل کم آبی به بحرانی جدی تبدیل شده است، به طوری که اگر در ماه‌های پیش‌رو و اوایل سال آینده هم بارش‌های زیادی نداشته باشیم، در ماه‌های گرم سال و فصل تابستان، با بحرانی جدی‌تر از سال‌های قبل روبه‌رو خواهیم بود.

در همین راستا، برهان ریاضی، استاد دانشگاه محیط زیست، درباره وضعیت کم آبی در ایران، به «آرمان ملی» گفت: امسال سال بسیار خشکی است. به طور کلی ایران در منطقه خشک و نیمه خشک جهانی قرار دارد. بنابراین بروز خشک سالی و یا ‌ترسالی، و به بیان دقیق‌تر، بی‌نظمی شدید در میزان بارش، هم میزان و هم زمان بارش، یک امر عادی است، که از چندهزار سال پیش تا اکنون، همیشه رایج بوده است. یعنی ما یک یا چند سال خشکسالی داشتیم و یک سال یا چند سال،‌ ترسالی داشتیم و این هم نظم خاصی ندارد. ما که در یک منطقه خشک زندگی می‌کنیم و شرایط اکولوژی منطقه را می‌دانیم، باید خودمان را از قبل آماده کنیم. نه اینکه بی‌خیال باشیم و ناگهان یک سال که خشک شد، بگوییم وامصیبتا. فرض کنید که مثلا قاره آمریکا هم آن بخشی از آنکه در همین عرض جغرافیایی قرار دارد که ما هستیم، خب همین حالت‌ها را دارند. اما آمدند و پیش بینی و برنامه‌ریزی کردند و با استفاده از آب‌های غیرمتعارف، بازچرخانی آب، مسائل مختلفی را در نظر گرفتند و از خشکسالی کاستند. نه اینکه مانند کشور ما کاری نکنیم و ناگهان هر ده 15 سال یکبار که ما مصادف می‌شویم با یک خشکسالی شدید، حالا تازه یادمان بیفتد که چه کنیم.

راهکار بلندمدتی نداریم

ریاضی درباره راهکارهایی که می‌شود ارائه داد، بیان کرد: اکنون در واقع راهکار بلندمدتی نداریم. همین تهران که می‌گویند مردم متوسط مصرف سرانه در تهران، 250 لیتر برای هر نفر در روز است، و می‌گویند که در مقایسه با سایر کشورهای جهان عدد بالایی است و درست هم می‌گویند، اما این فقط مصرف مردم است. ما تلفات آبی زیادی داریم. مثلا این لوله‌های پوسیده که زیر زمین است، تلفات آبی که ما داریم. آیا هرگز به فکر نوسازی و یا اصلاح این لوله‌های پوسیده آب شهر بودید؟ مصرف آب شهری در مقایسه با میزان کل مصارف آب در کشور، یک عدد بسیار جزئی است. شاید بتوانیم بگوییم که نزدیک به 90 درصد آبی را که در ایران حاصل می‌شود، حالا به هر شکلی، مصرف کشاورزی می‌شود. متاسفانه ما دچار مشکل خواهیم شد و حتی آب آشامیدنی‌مان مشکل خواهد شد. مثل آدمی می‌ماند که بیکار گوشه‌ای نشسته است و ناگهان به یادش بیفتد که ‌ای‌وای، من فقیر شدم. در حالی که باید از قبل‌تر به فکر می‌بود. باید از سال‌های قبل به فکر می‌بودیم.

راهکارهای کوتاه مدت

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: اینجور مسائل در کوتاه مدت چاره‌های بسیار کمی دارد. چاره‌اش این است که حالا مثلا می‌گویند که از آب‌های زیرزمینی چاه می‌زنیم تا 200 متر و 300 متر و تتمه آبی که باید اسمش را گذاشت آب فسیلی، یعنی آبی که ظرف هزارسال آن پایین و در زیرزمین جمع شده است. آن آب را بکشیم. یعنی مثل فردی که بیکار است و می‌داند اگر کار نکند همین پولی که دارد هم تمام می‌شود، اما باز هم کار نمی‌کند. این هم مانند همان است. حالا این اندوخته‌اش که تمام شد، می‌گوید چه کنم؟ تمام این تمهیدات، خسارت بار است. مناطق جنوبی ایران، جنوب غربی و... مناطقی که فرونشست زیاد دارد، حالا چاه‌های عمیق و خیلی عمیق هم باز بزنیم و فرونشست را بیشتر کنیم. می‌گوییم چاره‌ای نیست و این کار را هم می‌کنیم، چون مردم تشنه هستند. این دست راهکارها، متاسفانه الان هست، که تبعات دیگری هم دارد. راهکارهای بلندمدت بسیار زیاد است و همه هم می‌دانند اما کسی دل نمی‌سوزاند. در همه دنیا این اقدامات را انجام می‌دهند. چه دلیلی دارد که ما درواقع آب را به اصطلاح با این راندمان پایین، به کشاورزی که هیچ توجیه اقتصادی ندارد، اختصاص دهیم. همان بحث بازچرخانی آب، الان در دنیا حتی در مناطقی که مثل ما در منطقه خشک نیستند، که آب برایشان جنبه کلیدی دارد. درواقع کمبود آب یک مطلب مهم است.

ریاضی با اشاره به میزان بارش ما در مقایسه با بارش کل کره زمین گفت: میزان بارش متوسط سالانه کشور ما تقریبا یک سوم بارش متوسط کره زمین است. یعنی یک سوم متوسط را ما بارش داریم. همین بارش به چه صورت در می‌آید، همین بارش به صورت سیل و استفاده تخریبی که از پوشش گیاهی انجام می‌دهیم، جنگل‌هایمان را تقریبا همه را یا نابود کردیم و یا در معرض نابودی قرار دارد. علفزارها، کوهستان‌ها و... را از بین بردیم و تیشه به ریشه طبیعت می‌زنیم. نباید دست روی دست بگذاریم. باید پیش بینی و برنامه‌ریزی اصولی کنیم. باید برای این مسائل هزینه کنیم. وقتی برنامه‌ریزی نداشته باشیم، دچار این وضعیت خشک سالی می‌شویم. راه حل بسیار است، اما متاسفانه باید دهه‌ها قبل فکری جدی و بلند مدت برایش می‌کردیم.

روند کاهش بارندگی در خاورمیانه

احدوظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، به ایلنا گفت: روند کاهش بارندگی و افزایش دما به‌خصوص در کشورهای منطقه جنب‌ حاره که در حاشیه کمربند بیابانی قرار دارند شدیدتر است. یعنی مناطق خشک‌تر دنیا بیشتر خشک می‌شوند.

او ادامه داد: ما در خاورمیانه کشورهایی هستیم که روند کاهش بارندگی قابل توجهی داریم. در پنجاه سال گذشته ۴۰ میلی‌متر از بارش متوسط کشور کاهش پیدا کرده است. در ده سال اخیر ۲۰۰- ۲۱۰ میلی‌متر بارش داشته‌ایم. هر درجه افزایش دما تبخیر را ۶- ۷ درصد افزایش می‌دهد. دویست میلی‌متر توان تبخیر افزایش پیدا کرده است.

 وی افزود: انسان چاره‌ای ندارد جز اینکه سرمایه‌‌های در معرض آسیب را کاهش دهد. این بحث که جمعیت در سواحل جنوب مستقر شود همین دسترسی به آب است.

به گفته وظیفه، گزارش‌هایی را وزارت نیرو از ورودی و خروجی سدها و آب پشت آن‌ها منتشر می‌کند. امسال یکی از بدترین سال‌ها از این نظر است و در دوره پنجاه ساله به یکی از کمترین مقدار رسیده است. نیاز آبی ما بیشتر است و اثر کم‌آبی خود را بهتر نشان می‌دهد. بخش عمده‌ای از آب مصرفی شهر تهران از منابع زیرزمینی تامین می‌شود و این منابع ناپایدارتر است. باید از نظر آب سالم و بهداشتی نگران باشیم. انتقال پایتخت نیز از این باب مطرح می‌شود.

وی توضیح داد: در سه تا چهار دهه پیش بهتر می‌شد این جریان را از سر گذراند زیرا افزایش جمعیت و افزایش بارگذاری جمعیت را داریم. وقتی سرانه آب از ۱۱۰۰ متر مکعب در آب به ازای هر فرد برسد دچار تنش برسم و به پانصد برسد به دوران بحرانی رسیده‌ایم و تهران اکنون در شرایط بحرانی قرار دارد.

وظیفه گفت: در برخی از استان‌ها مثل هرمزگان، تهران، اصفهان و خراسان رضوی مشکل آب را داریم. امسال پنجمین سال خشکسالی را در کشور داریم. وقتی خشکسالی تداوم پیدا می‌کند اثرات شدیدتر می‌شود. کم‌آبی تهران تنها به‌خاطر امسال نیست و سدها آورده‌ای از سال گذشته نداشته‌اند.

وی تصریح کرد: امسال این نگرانی وجود دارد که آیا بارندگی‌ها می‌تواند این شرایط را جبران کند. فرصتی برای جبران کم‌آبی نداریم زیرا سال آبی در حال به پایان رسیدن است. ما کشور کم‌آبی هستیم اگر دو یا سه سامانه خوب بارشی عبور کند می‌تواند سطح تنش و بحران را کاهش دهد. فصل بهار زمانی است که ممکن است بارش خوبی داشته باشیم. آب راه حل کوتاه‌مدت منفرد ندارد و همه باید برای حل مشکل دست‌به‌دست هم دهیم.