فضای دیپلماسی هر لحظه ممکن است تغییر کند

«آرمان ملی» برای پاسخ به این سوالات با دکتر محسن جلیلوند تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. جلیلوند در این زمینه معتقد است: «شواهد نشان می‌دهد که بهار و تابستان سختی را در پیش خواهیم داشت. در بهار و تابستان هم فشارها افزایش پیدا می‌کند و هم تحریم‌ها شکل جدیدی به خود می‌گیرد. این در حالی است که ناترازی‌های نیز خود را نشان داده و اگر ما در زمستان در زمینه برق و گاز با چالش مواجه بودیم در تابستان با چالش آب نیز مواجه خواهیم بود. از سوی دیگر ممکن است مسأله بنزین نیز در سال آینده چالش‌ساز باشد. البته این مسائل داخلی است. در سیاست خارجی نیز آمریکا تلاش می‌کند ایران را با محدودیت‌های بیشتری مواجه کند. نقطه کانونی آنها نیز مسأله اسرائیل است. بدون تردید تا زمانی که موجودیت اسرائیل توسط ایران تهدید می‌شود، دنیای غرب با ما کنار نخواهد آمد.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*با توجه به احتمال پایین مذاکره بین ایران و آمریکا و بن‌بستی که در این زمینه وجود دارد چشم‌انداز دوران پس از عدم مذاکره چگونه خواهد بود؟

در شرایط کنونی ایران قصد مذاکره ندارد و به همین دلیل نیز فشار حداکثری افزایش پیدا خواهد کرد. در چنین شرایطی است که وزیر خزانه‌داری آمریکا به مردم ایران توصیه می‌کند که ارز خریداری کنند. منظور وی نیز این است که فشارها علیه ایران در آینده افزایش پیدا خواهد کرد. نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که در ماه اکتبر غروب برجام است و به همین دلیل ایران در حدود هفت ماه فرصت دارد که مشکلات خود را با غرب حل کند. به همین دلیل نیز شواهد نشان می‌دهد که بهار و تابستان سختی را در پیش خواهیم داشت. در بهار و تابستان هم فشارها افزایش پیدا می‌کند و هم تحریم‌ها شکل جدیدی به خود می‌گیرد. این در حالی است که ناترازی‌های نیز خود را نشان داده و اگر ما در زمستان در زمینه برق و گاز با چالش مواجه بودیم در تابستان با چالش آب نیز مواجه خواهیم بود. از سوی دیگر ممکن است مسأله بنزین نیز در سال آینده چالش‌ساز باشد. البته این مسائل داخلی است. در سیاست خارجی نیز آمریکا تلاش می‌کند ایران را با محدودیت‌های بیشتری مواجه کند. نقطه کانونی سیاست‌های غرب مسأله اسرائیل است. بدون تردید تا زمانی که موجودیت اسرائیل توسط ایران تهدید می‌شود، نگرانی دنیای غرب از ما برطرف نشده و با ما کنار نخواهد آمد.

*ترامپ تا زمان حضور در کاخ سفید درباره ایران سکوت کرده بود اما به مرور زمان برنامه‌های خود را درباره ایران مطرح کرد. آیا وی و کابینه‌اش از قبل درباره ایران چنین شرایطی را برنامه‌ریزی کرده بودند؟

بله، این وضعیت از قبل برنامه‌ریزی شده است. از نظر آمریکا این روندی بود که باید انجام می‌شد. به همین دلیل نیز دولت بایدن در اواخر کار خود تحریم‌های ایران را افزایش داد. این در حالی است که مختصات فکری و عملی ترامپ با بایدن متفاوت است به هر حال تاکتیک‌ها و رهیافت‌های جمهوریخواهان با دموکرات‌ها در آمریکا با هم متفاوت است و هر کدام نسبت به موضوعات مختلف از استراتژی‌های متفاوتی استفاده می‌کنند. ترامپ در مصاحبه اخیر خود ایران را بر سر یک دوارهی توافق یا جنگ قرار داد، اما کار به این آسانی نیست و ما با آمریکایی‌ها در حال بازی شطرنج هستیم. این بازی در حالی در حال رخ دادن است که اقدام بعدی ترامپ غیرقابل پیش‌بینی است و هر لحظه احتمال دارد صحنه بازی را تغییر دهد. کانون محوری که غرب در حال تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی درباره ایران است، اسرائیل است. تا زمانی که ایران با تمام قوا در برابر زیاده‌خواهی رژیم صهیونیستی ایستاده است، کشورهای غربی حتی با توسعه محدود ایران هم کنار نمی‌آیند. در چنین شرایطی کشورهایی مانند کره جنوبی و ژاپن نیز چاره‌ای جز همراهی با غربی‌ها ندارند. شرایط سختی که درباره آینده قابل تصور است، به همین خاطر است. البته اینها همه در حالتی است که اتفاق جدیدی رخ ندهد.

*مثلأ چه اتفاقی؟

به هر حال ما در منطقه خاورمیانه زندگی می‌کنیم و در این منطقه نیز هر احتمالی وجود دارد. آیا کسی فکر می‌کرد حکومت52 ساله خاندان اسد در سوریه در مدت یازده روز دچار فروپاشی شود؟ دیدگاه‌هایی که امروز عنوان می‌کنیم در شرایطی عادی است، اما نمی‌توان فراموش کرد که هر لحظه ممکن است اتفاقی رخ بدهد که صحنه بازی ایران و آمریکا تغییر کند و به سمت دیگری کشیده شود. تصوری که از آینده داریم بنا به درک ما از شرایط امروز است و با توجه به این موضوع گفته می‌شود که احتمالا فشارها بیشتر می‌شود.

ترامپ در مصاحبه اخیر خود ایران را بر سر یک دوراهی توافق یا جنگ قرار داد، اما کار به این آسانی نیست و ما با آمریکایی‌ها در حال بازی شطرنج هستیم

*استدلال مسئولان برای رویکردی که در مقابل مذاکره در پیش گرفته شده چیست؟ چرا تاکنون نتوانسته‌ایم تمایلی به مذاکره نشان بدهیم؟ آن هم در صورتی که با مخاطرات ماجرا آشنا هستیم؟

واقعیت این است که مقامات آمریکا روی مشکلات داخلی ما حساب باز کرده‌اند و شرایط به صورت دقیق رصد می‌کنند. در مصاحبه اخیر هم ترامپ سعی کرد که بین مردم و حاکمیت جدایی بیندازد و بر چنین موضوعی تاکید داشت. چنین تصور و گمانی در بین سردمداران اسراییل هم وجود دارد و خیال می‌کنند که می‌توانند روی مشکلات داخلی حساب کنند. آنها هم در حال رصد وضعیت هستند. زمانی که از وحدت نظر در بین مسئولان سخن گفته می‌شود، دقیقا منظور همین است که سیگنالی به دشمنان خارجی فرستاده نشود. چرا در شرایطی که اوضاع پیچیده شده، عده‌ای بی‌توجه به تصمیم‌هایی که در سطح کلان کشور گرفته می‌شود دنبال پیاده کردن قانون عفاف و حجاب هستند؟ آیا نمی‌دانند که اجرای چنین طرح‌هایی می‌تواند شرایط را پیچیده و پر مخاطره کند؟ از سوی دیگر نمی‌توان فراموش کرد که گفت‌وگو نیازمند داشتن برگ‌های برنده است. اینکه طرف مقابل مدام بر گفت‌وگو تاکید می‌کند، در این تصور است که ایران برگ‌های منطقه‌ای خود را از دست داده است و منظورشان تغییراتی است که در سوریه افتاده است. از سوی دیگر در سطح استراتژیک توافقاتی بین آمریکا، چین و روسیه در حال شکل‌گیری است که قطعا برای ایران حساسیت خاصی دارد. در مجموع با توجه به احتمالات متعددی که وجود دارد، تصمیم‌گیری بی‌نهایت مشکل و شرایط بسیار پیچیده است. حالا به اینها اضافه کنید موضع حداکثری ترامپ را که به صورت علنی عنوان می‌کند فعالیت‌های هسته‌ای ایران باید به صورت کامل جمع شود. نمی‌توان منکر شد که ایران در دهه‌های اخیر برای برنامه هسته‌ای خود هزینه‌های بسیاری در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی داده است. در چنین شرایطی روسیه نیز عنوان می‌کند که بهترین راه بازگشت به برجام است که به معنای این است که ایران غنی‌سازی60 درصد را متوقف کند و به غنی‌سازی4 درصد رضایت بدهد. آمریکا همچنین دنبال محدود کردن قدرت موشکی ایران است که این موضوع به هیچ عنوان با موافقت ایران مواجه نخواهد شد.

*آیا احتمال انعطاف برای هر دو طرف وجود ندارد؟

ترامپ در صورتی از خود انعطاف نشان خواهد داد که بتواند از ایران امتیاز بگیرد. این در حالی است که ایران علاقه‌ای به دادن امتیاز به ترامپ ندارد. ترامپ خواسته‌های حداکثری خواهد داشت که برای ایران غیرقابل قبول است. به تازگی مقام معظم رهبری در سخنان خود مذاکره با آمریکا را رد کرده‌اند و می‌دانیم سیاست خارجی در اختیار دولت نیست و توسط نهادهای بالادستی تعیین می‌شود. نهادهای بالادستی زیاد علاقه‌مند مذاکره با آمریکا نیستند. به همین دلیل به سختی می‌توان آینده را پیش‌بینی کرد. ترامپ گمان می‌کند پس از آتش‌بس بین اسرائیل و حماس و سقوط حکومت بشار اسد، ایران دیگر کارتی برای روی میز گذاشتن ندارد. آنها خیال می‌کنند که تنها کارت باقیمانده در دست ایران، برنامه هسته‌ای است. آنچه که شایسته توجه بسیار است این است که اگر به درستی از این کارت استفاده نشود، به جای اینکه امنیت‌زا باشد، به آسانی ممکن است امنیت‌زدا شود. به همین دلیل اصولا زیاد به سود ایران نیست که با این کارت بیش از حد بازی کند. برخی با نگاه به تحولات منطقه تصور می‌کنند در شرایط کنونی ایران توانایی‌های خود را از دست داده است اما چنین نیست. ترامپ ایران را به عنوان مانعی در راه سیاست‌های خاورمیانه‌ای خود می‌بیند از این نظر که دنبال این است تا مدیریت خاورمیانه را در اختیار اسرائیل قرار بدهد و ایران مانعی بزرگ در این راه است.