ناترازی؛ میراث یا نتیجه ناکارآمدی؟

چنانکه مسعود پزشکیان در قامت رئیس‌جمهور حتی در زمان انتخابات نیز به بحث ناترازی‌ها به‌عنوان یکی از مسائل مهم، اولویت‌دار و یکی از دغدغه‌های دولت آینده اشاره کرد که دولت آینده‌خواه، ناخواه با این مشکل به طور مشخص در زمستان مواجه خواهد شد. لذا امروز دولت پزشکیان میراث‌دار این ناترازی‌هاست و باید با برنامه‌های مدون و کارشناسی شده از این شرایط به سلامت عبور کند. هر چند خبر خوب این است که مسئولان مربوطه در دولت از جمله شخص وزریر نفت پیگیر این مساله است و طبق گفته خود برنامه‌های مشخصی برای ناترازی‌ها ترتیب داده شده است. با این حال گرچه باید در این حوزه صرفا به دنبال راهکار برای حل معضل ناترازی‌ها بود؛ اما واقعیت امر بر آن است که نمی‌توان نسبت به این مساله نیز که چه شد به اینجا رسیدیم هم بی‌تفاوت بود. چرا که اگر در زمان خودش تدبیر لازم و چاره‌اندیشی‌های مورد نظر صورت می‌گرفت امروز در آستانه زمستان دولت و جامعه با مشکل مواجه نبودند. در همین راستا شاید عده‌ای صحبت‌های جواد اوجی وزیر نفت دولت سیزدهم که دو سال قبل در تابستان 1401 در برنامه جهان‌آراء که به « زمستان سخت» معروف شد را به یاد داشته باشند. جایی که اظهار کرد: ‌«ان‌شاء‌ا... خدا به همه‌مون عمر بده ببینیم امسال چه زمستان سختی در پیشه... برای دنیا به‌خصوص برای کشورهای واردکننده انرژی، به‌خصوص اروپایی‌ها... خودشون به خودشون دارن ظلم می‌کنند... دولت‌ها دارند به مردم شون ظلم می‌کنند... می‌توانیم بخشی از کمبود انرژی جهان به ویژه اروپا را تامین کنیم» اما چند ماه بیشتر طول نکشید که در همان سال ناترازی‌ها بروز کرد و به جای اروپا، مردم خودمان زمستان سخت را تجربه کردند. آن زمان به این مساله توجه نشد و بی‌عملی و بی‌برنامگی در این حوزه باعث شد که دولت قبل نه تنها خود بلکه دولت چهاردهم را نیز با مشکلات عدیده‌ای مواجه کند. چه اینکه بسیاری از اصحاب رسانه بر این موضوع تاکید دارند که در همان زمان نیز هشدار داده بودیم که اگر اوضاع به همین منوال پیش برود در سال آینده با ناترازی‌های عمیق و قطع برق، گاز و... مواجه خواهیم شد.

*مولفه‌های موثر

روزها از پی هم تعطیل می‌شوند و دولت نیز چاره‌ای جز این کار ندارد چرا که ناترازی سوخت از یک سو و آلودگی هوا از سوی دیگر باعث شده تا دولت در شرایطی عجیب قرار گیرد. مساله اینجاست که شرایط امروزی کشور تابعی از مولفه‌های متفاوتی است که باعث بروز چنین وضعیتی شده است. بی‌شک مهم‌ترین مولفه ‌عملکرد دولت قبل در حوزه انرژی و عدم برنامه‌ریزی درست برای حل این مشکل بوده است؛ اما این تنها علت ماجرا نبوده بلکه مسائل مهم دیگری نیز سبب‌ساز شده‌اند. قاچاق سوخت یکی از مسائلی است که نمی‌توان به سادگی از آن گذشت. چه اینکه اخیرا رئیس‌جمهور آماری حیرت‌آور از گم‌شدن 20 میلیون لیتر سوخت داده که در جای خود قابل تامل است. از طرف دیگر قابلیت‌های فنی و تکنولوژی از دیگر مسائلی که باید بدان پرداخت. اینکه آیا ایران از تکنولوژی روز دنیا برخوردار است و توانایی حل مشکلات در حوزه انرژی را دارد؟ یکی دیگر از مسائل مهم  مساله تحریم است که در این حوزه بسیار تاثیرگذار بوده و تاثیرات عملی خود را بر جای گذاشته است. لذا بی‌جهت نیست گفته شود که اگر مساله تحریم‌ها حل و فصل نگردد نمی‌توان مشکلاتی از قبیل ناترازی را حل و فصل کرد. تحریم‌هایی که جریانی سرمست و سرخوش، آن  را کاغذپاره و نعمت می‌خواند و زمان برجام نیز به هر دری می‌زد که توافق اجرایی نشود؛ اکنون که تاثیر تحریم‌ها هویدا شده در یک فرافکنی دولت پزشکیان را متهم به ناکارآمدی در حل ناترازی‌ها می‌کند. در حالی که پزشکیان و دولتش واقعیت ماجرا را آنطور که هست بیان کردند و تعطیلی و خاموشی‌ها نیز جزئی از آن بود. هر چند که آنها نیز می‌توانستند در یک تصمیم نادرست از تامین انرژی صنایع دریغ کنند تا از بخش خانگی ندای نارضایتی برخاسته نشود اما دولت پزشکیان با علم به ایجاد نارضایتی آن را به جان خرید و برای نخستین بار نیز رئیس‌جمهور پس از انقلاب از مردم عذرخواهی کرد، ولی نگذاشت در پی این تصمیم ضربه‌های سهمگین در آینده هزینه‌های دو چندان بر جامعه تحمیل شود. چنانکه سخنگوی دولت روز گذشته بیان کرد: «دولت در راستای رفع ناترازی‌های انرژی به صورت مشخص برنامه‌های جدی دارد. در زمینه ناترازی بانک‌ها، در مورد معیشت، رشد اقتصادی، تورم سرمایه‌گذاری طرح‌های پیشران هم دولت برنامه جدی دارد و با دستور رئیس‌جمهور، سازمان برنامه و بودجه در حال برنامه‌ریزی است و امیدواریم از وضعیتی که پیش آمده بتوانیم به خوبی عبور کنیم.» در همین راستا محسن پاک‌نژاد وزیر نفت هم  اظهار داشت: «برای سال آینده تدابیری اتخاذ خواهد شد که این تدابیر به ما کمک می‌کند تا زمستان را با کمترین چالش پشت‌سر بگذاریم. در سال جاری بنا به دلایلی برخی از تدابیر به تاخیر افتاده بود، ان‌شاءا... سال آینده اگر عمری باشد و بنده در خدمت شما باشم مطمئن باشید که همکاران شما در صنعت نفت کاری خواهند کرد تا بیش از این شرمنده مردم نشویم.»  تردیدی نیست که دولت پزشکیان میراث‌دار مشکلات عمیق در حوزه  انرژی است و تبعا نمی‌تواند در مدت زمان کوتاه آن را حل و فصل کند؛ اما این امیدواری می‌رود که با تصمیم‌های کارشناسی شده و عاقلانه در حوزه انرژی در آینده شاهد چنینی وضعیتی از قبیل ناترازی و قطعی گاز و برق نباشیم.

* میراث دولت قبل

یک کارشناس مسائل انرژی در خصوص ناترازی‌های اخیر بیان داشت:‌ کاهش تولید گاز چیز جدیدی نیست که بگوییم امروز کاهش تولید گاز داریم و همه می‌دانند که در حوزه‌های نفتی و گازی افت انرژی از دولت گذشته به این دولت رسیده است. مسائل مربوط به تولید و تصفیه نفت و گاز و... زمان‌بر بوده و احتیاج به زمان‌های سه ساله و چهارساله دارد. هر فاز پارس‌جنوبی شاید بیشتر از 4 سال طول کشید تا درست شد و  این چیزی نیست که مربوط به دولت آقای پزشکیان باشد. نرسی قربان به «آرمان ملی» گفت: سرمایه زیادی لازم است چون تحریم‌ها و مسائل دیگر که دور و بر ما بوده اجازه این سرمایه‌گذاری را به  ایران نداده است.  شرکت‌های خارجی مثل قطر و عربستان هم که در اینجا نیستند که سرمایه‌گذاری کنند. آنها خود سرمایه‌گذاری می‌کنند و خودشان تولید بهینه را تضمین می‌کنند. وضع مالی کشور طوری نبوده که بتواند سرمایه هنگفتی را هزینه این مساله کند. همانطور که وزیر نفت گفته ۲۰۰ میلیارد دلار باید در صنعت نفت و گاز سرمایه‌گذاری شود. وی افزود: به هر صورت باید برای حوزه انرژی سرمایه‌گذار داشته باشیم و سرمایه‌گذاری یا داخلی است یا خارجی حالا اگر بدون برداشتن تحریم هم سرمایه‌گذار خارجی پیدا شود اشکال ندارد ولی در هر حال باید مقداری سرمایه‌گذاری شود و تکنولوژی‌های جدید وارد شود. کشور قطر و مردمان قطر از لحاظ تکنولوژی از ما عقب‌تر بودند منتها آنها شرکت‌های بین‌المللی انرژی را پیدا می‌کند و با آنها قرارداد می‌بندند و حوزه را به آنها می‌دهند و به بهترین وجه تولید می‌کنند. البته ایران هم  برای هم فاز ۱۱ پارس‌جنوبی با توتال قرارداد بسته بود که پس از خروج ترامپ از برجام آنها هم رفتند.