تک نرخی شدن ارز کلید ثبات اقتصادی

به گفته کارشناسان، یکی از مهم‌ترین مزایای تک‌نرخی شدن ارز، ایجاد ثبات در اقتصاد است. در این سیستم، نرخ ارز بر اساس نیروهای بازار تعیین می‌شود و دولت دخالت کمتری در کنترل آن دارد، این امر منجر به شفافیت بیشتر در بازار ارز می‌گردد و به مردم و کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا پیش‌بینی‌های دقیق‌تری از نوسانات ارزی داشته باشند، ثبات در نرخ ارز، اعتماد مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران را تقویت می‌کند. مردم می‌توانند با اطمینان بیشتری برنامه‌ریزی مالی کنند، زیرا نگرانی کمتری در مورد نوسانات شدید ارزی وجود دارد. این امر به ویژه برای افرادی که درآمد ثابت دارند، مفید است، زیرا قدرت خرید آنها در برابر نوسانات ارزی محافظت می‌شود. علاوه بر این تولیدکنندگان داخلی از تک‌نرخی شدن ارز به روش‌های مختلفی بهره‌مند می‌شوند. اول اینکه، هزینه‌های تولید برای شرکت‌هایی که مواد اولیه وارداتی دارند، کاهش می‌یابد. نرخ ارز ثابت، قیمت مواد اولیه وارداتی را قابل پیش‌بینی‌تر می‌کند و به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا هزینه‌های خود را بهتر مدیریت کنند. به علاوه صاحب‌نظران بر این باور هستند که، تک‌نرخی شدن ارز می‌تواند صادرات را تقویت کند. وقتی نرخ ارز شناور است، ارزش پول ملی می‌تواند بر اساس شرایط بازار تنظیم شود، این امر به تولیدکنندگان اجازه می‌دهد تا قیمت‌های رقابتی‌تری برای کالاهای خود در بازارهای جهانی تعیین کنند، که در نتیجه می‌تواند منجر به افزایش صادرات و بهبود تراز تجاری کشور شود. تحلیلگران معتقدند، همچنین تک‌نرخی شدن ارز می‌تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند برای کنترل تورم عمل کند. نوسانات شدید نرخ ارز می‌تواند منجر به افزایش قیمت کالاهای وارداتی شود که در نهایت بر شاخص تورم تاثیر می‌گذارد. با تک‌نرخی شدن ارز، این نوسانات کاهش می‌یابد و بانک مرکزی می‌تواند سیاست‌های پولی را برای حفظ ثبات قیمت‌ها بهتر اجرا کند. به گفته این گروه از کارشناسان، محیط اقتصادی پایدار که توسط تک‌نرخی شدن ارز ایجاد می‌شود، می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی را جذب کند. سرمایه‌گذاران تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری در کشوری دارند که نرخ ارز آن قابل پیش‌بینی و ثبات اقتصادی وجود دارد. این امر می‌تواند منجر به افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصاد، ایجاد شغل و در نهایت رشد اقتصادی شود. علاوه بر این، تک‌نرخی شدن ارز می‌تواند به بهبود رتبه اعتباری کشور در بازارهای بین‌المللی کمک کند، زیرا نشان‌دهنده تعهد دولت به سیاست‌های پولی شفاف و پایدار است. به این ترتیب می‌توان گفت، تک‌نرخی شدن ارز می‌تواند مزایای قابل توجهی برای مردم، تولیدکنندگان و اقتصاد به طور کلی به همراه داشته باشد. ثبات در نرخ ارز، اعتماد را تقویت می‌کند، هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد، صادرات را تسهیل می‌کند و به کنترل تورم کمک می‌نماید. این سیاست پولی همچنین می‌تواند محیطی مساعد برای سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی پایدار ایجاد کند. با این حال، مهم است که توجه داشته باشیم که اجرای موفق این سیاست نیازمند مدیریت دقیق و نظارت مداوم بر بازار ارز و اقتصاد است. برای بررسی بهتر این طرح با کامران ندری کارشناس اقتصادی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ذیل مشاهده می‌فرمایید. 

• چرا چند نرخی بودن ارز تاکنون موفق نبوده است و آیا تاکید همتی به عنوان وزیر اقتصاد بر تک نرخی شدن ارز یا کاهش فاصله ارز نیمایی و دولتی می‌تواند موفق باشد؟

- تخصیص ارز نیمایی به برخی از واردکنندگان به منظور واردات کالا و مواداولیه مورد نیاز خود، دقیقاً در حوزه‌ای که تعریف شده است، جامه عمل نمی‌پوشد و گاهی یا کالایی دیگر با کیفیت و حجم متفاوت وارد می‌شود که به این ترتیب باعث عدم بازگشت ارز تخصیص یافته به کشور می‌شود و در برخی از موارد مابه‌التفاوت ارز باقیمانده نیز در بازار ارز آزاد فروخته می‌شود و به این ترتیب علاوه بر اینکه بازار ارز دچار نوساناتی می‌شود، بی‌عدالتی‌های بسیاری نیز در این راستا شکل می‌گیرد. از این رو وجود ارز دولتی به دلیل ایجاد نابرابری و فسادهای اقتصادی، قابل توجیه نیست و در بسیاری از موارد ارز دولتی به گروه‌های خاصی اختصاص می‌یابد و این موضوع باعث ایجاد رانت و بی‌عدالتی در توزیع منابع می‌شود. به نظر می‌رسد سیاست‌گذاری‌های وزیر اقتصاد در خصوص نرخ ارز بازار و نیمایی، صحیح باشد، چراکه احتمالاً منظور وی از خروج سرمایه این باشد که منابع ارزی ناشی از صادرات به اقتصاد وارد نمی‌شود و در نتیجه، این منابع از چرخه اقتصادی خارج می‌ماند، چراکه همان‌گونه که اشاره شد، برخی از به کارگرفتن تمامی ارز ارائه شده به آنها برای واردات کالا و سفارشات خود استفاده نمی‌کنند و در نتیجه اختلالاتی در این زمینه مشاهده می‌شود که آقای همتی نیز با اشاره به این موارد، اصلاح سیاست‌های ارزی را در این زمینه مورد تاکید قرار می‌دهند، در عین حال اگر حذف ارز دولتی امکان‌پذیر نیست، باید قیمت آن افزایش یابد تا به تدریج به سمت یک نرخ واحد حرکت کنیم، این اقدام می‌تواند به کاهش فاصله بین نرخ‌های مختلف ارز کمک کند و از ایجاد اختلالات اقتصادی جلوگیری نماید. وجود نرخ‌های مختلف ارز، زمینه‌ساز فساد و اختلالات اقتصادی است، به این ترتیب با حذف یا افزایش قیمت ارز دولتی، می‌توان به کاهش این مفاسد کمک کرد و شرایط را برای فعالیت‌های اقتصادی شفاف‌تر و عادلانه‌تر فراهم آورد. برای جلوگیری از مشکلات ناشی از دو نرخی یا چند نرخی بودن ارز، باید یک نظام ارزی شفاف و یکپارچه ایجاد شود. این نظام می‌تواند به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کمک کند تا با اطمینان بیشتری به فعالیت‌های اقتصادی خود ادامه دهند. حذف ارز دولتی یا افزایش قیمت آن یا اقدامات مشابه می‌تواند به جلوگیری از اختلالات و مفاسد اقتصادی ناشی از نرخ‌های مختلف ارز و شفاف سازی و نظام عادلانه ارزی و در مجموع بهبود شرایط اقتصادی کشور کمک می‌کند. 

• چه عواملی می‌تواند اجرای طرح تک نرخی کردن ارز را در جامعه با چالش مواجه سازد و رعایت چه نکات و پارامترهایی می‌تواند ضامن موفقیت بیشتر این طرح در کشور باشد؟ 

- با وجود اهمیت و ضرورت حرکت در مسیر تک نرخی شدن ارز و یا افزایش قیمت ارز دولتی و کاهش تفاوت آن با نرخ ارز در بازار آزاد، نباید از این مقوله غافل ماند که، حمایت از قیمت‌گذاری اقلام اساسی و جلوگیری از ضرر مردم به خاطر گرانی این اقلام از اهمیتی خاص برخوردار است و به این دلیل دولت باید اقداماتی را در این راستا انجام دهد تا از فشار اقتصادی بر روی مردم کاسته شود، دولت باید اهرم‌های نظارتی خود را دربازار افزایش دهد و با تخصیص ارز برای واردات اقلام اساسی از احتمال افزایش قیمت‌ها و گرانی بیشتر در جامعه پرهیز کند، با تک نرخی شدن ارز، دولت باید برنامه‌ریزی دقیقی برای حمایت از اقلام اساسی مانند مواد غذایی، دارو و سایر نیازهای ضروری مردم داشته باشد. این حمایت می‌تواند شامل تخصیص یارانه‌ها یا ایجاد سازوکارهایی برای کنترل قیمت‌ها باشد. هم چنین مسئولان باید یک شبکه توزیع مناسب و کارآمد برای اقلام اساسی ایجاد کند تا از بروز کمبودها و افزایش قیمت‌ها جلوگیری شود، این شبکه می‌تواند شامل فروشگاه‌های زنجیره‌ای و توزیع‌کنندگان معتبر باشد که قیمت‌ها را تحت کنترل نگه دارند. در حقیقت اجرای این طرح باید با نظارت دقیق دولت بر بازار همراه باشد و مسئولان ذیربط باید با استفاده از نهادهای نظارتی، قیمت‌ها را کنترل کند و از افزایش غیرمنطقی آنها جلوگیری نماید، چرا که قطعاً این نظارت می‌تواند به جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی کمک کند. به علاوه اطلاع‌رسانی به مردم درباره تغییرات قیمت‌ها و سیاست‌های جدید دولت نیز از اهمیتی ویژه برخوردار است، چراکه این اطلاع‌رسانی می‌تواند به مردم کمک کند تا با آگاهی بیشتری تصمیم‌گیری کنند و از نوسانات قیمت‌ها آسیب نبینند. اگر دولت اقداماتی را برای حمایت از قیمت‌گذاری اقلام اساسی انجام دهد تا مردم از افزایش قیمت‌ها آسیب نبینند و بتواند با ایجاد شبکه توزیع مناسب، نظارت بر بازار و اطلاع‌رسانی به مردم، بازار را به خوبی کنترل کند، اجرای سیاست‌های جدید ارزی مورد نظر وزیر اقتصادی می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور کمک کند. قطعاً اتخاذ سیاست‌ها و اقدامات صحیح دولت در این حوزه می‌تواند از آسیب به مردم جلوگیری کند و از طرفی هم به حمایت از دولت او بر این باور است که برای موفقیت این تغییرات، نیاز به نظارت و برنامه‌ریزی دقیق وجود دارد. 

به نظر می‌رسد سیاست‌گذاری‌های وزیر اقتصاد در خصوص نرخ ارز بازار و نیمایی، صحیح باشد، چراکه احتمالاً منظور وی از خروج سرمایه این باشد که منابع ارزی ناشی از صادرات به اقتصاد وارد نمی‌شود 

• این طرح تاکنون بارها به صورت کامل یا ناقص به مرحله اجرا درآمده است، دولت چه مسائلی را باید به طور جدی رعایت کند تا به خصوص دهک‌های پایین به دلیل عدم تخصیص ارز دولتی و احتمال افزایش قیمت‌ها، آسیب نبینند؟

- چیزی که اصلاً نباید فراموش شود اینکه، دولت باید سیاست‌های حمایتی را به کار گیرد تا از تأثیرات منفی تک نرخی شدن ارز بر روی زندگی مردم جلوگیری کند. این سیاست‌ها می‌توانند شامل تخصیص یارانه‌ها به اقلام اساسی و حمایت از قشرهای آسیب‌پذیر جامعه باشد، همچنین فعال شدن نهادهای نظارتی به صورت مستقیم و غیرمستقیم باید صورت گیرد، این نظارت می‌تواند به جلوگیری از افزایش ناگهانی قیمت‌ها و سوءاستفاده‌های احتمالی کمک کند. به‌علاوه دولت باید سازوکارهای مناسبی برای توزیع و قیمت‌گذاری اقلام اساسی ایجاد کند، این سازوکارها می‌توانند شامل همکاری با تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان برای تأمین نیازهای بازار به‌طور منظم باشند. برای موفقیت تک نرخی شدن ارز، باید فضایی اقتصادی پایدار ایجاد شود، این فضا می‌تواند شامل بهبود شرایط کسب‌وکار، جذب سرمایه‌گذاری و افزایش تولید داخلی باشد. در حقیقت مهم‌ترین نکته در فرآیند اجرایی تک نرخی شدن ارز این است که این طرح باید به‌گونه‌ای انجام شود که به مردم آسیب نرساند، این مهم با اتخاذ سیاست‌های حمایتی، نظارت دقیق بر بازار و اطلاع‌رسانی به مردم، می‌توان به موفقیت این تغییرات کمک کرد. 

• از نظر شما مزایای اجرای این طرح در کشور چه خواهد بود و چگونه می‌تواند در زمانی نسبتاً کوتاه‌تر به مزیت‌های آن دست یافت؟ 

- افزایش شفافیت اقتصادی، کاهش فساد و رانت، ثبات بازار ارز، کاهش نسبی نرخ تورم، بهبود فرآیند صادرات و واردات و... از جمله مزیت‌های اجرای طرح تک نرخی شدن ارز است. تک نرخی شدن ارز می‌تواند به ایجاد شفافیت در بازارهای مالی و تجاری کمک کند و این شفافیت موجب افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و تسهیل فعالیت‌های تجاری خواهد شد. همچنین چندنرخی بودن ارز می‌تواند زمینه‌ساز فساد و رانت‌خواری باشد، اما با تک نرخی شدن ارز، احتمال سوءاستفاده‌ها و رانت‌های اقتصادی کاهش می‌یابد و علاوه بر این رویکرد می‌تواند به کاهش نوسانات و بی‌ثباتی‌های بازار ارز کمک کند و درسایه این ثبات، افزایش اعتماد به نظام ارزی و کاهش ریسک‌های مرتبط با تجارت بین‌المللی نیز افزایش خواهد یافت. از سوی دیگر با این فرآیند کنترل بر بازار ارز افزایش می‌یابد و میزان رانت‌ها دلالی‌های در بازار آزاد نیز کاهش یا حذف می‌شود و به این ترتیب این فرآیند می‌تواند به کاهش نرخ تورم کمک کند و در ادامه با کاهش نوسانات ارزی، قیمت کالاها و خدمات نیز تثبیت می‌شود و این موجب سیر نزولی نرخ تورم می‌شود. بهبود فرآیند صادرات و واردات یکی دیگر از مزیت‌های اجرای طرح تک نرخی شدن ارز است، تک نرخی شدن ارز موجب تسهیل فرآیندهای صادرات و واردات می‌شود و این امر می‌تواند به افزایش تجارت خارجی و توسعه اقتصادی کشور کمک کند. البته بدیهی است برای دستیابی به این اهداف، نیازمند تدوین سیاست‌های مالی و ارزی پایدار و همکاری نزدیک بین دولت و بانک مرکزی هستیم. همچنین، لازم است تا زیرساخت‌های اقتصادی و ارزی کشور بهبود یابد تا بتوانیم از مزایای تک نرخی شدن ارز بهره‌مند شویم.