سایه سیاه کودک آزاری

به بهانه خرید با او شروع به صحبت می کنم . می گویم شما هم چند روز دیگر باید به مدرسه بروید. با خنده می گوید کدام مدرسه ما باید کار کنیم و خرج خانه و اجاره خانه را بدهیم. می گویم مگر پدرتان کار نمی کند . نه بابا! پدرم چند سال پیش که اعتیادش بیشتر شد من و 3 برادر و خواهرم را ترک کرد و رفت می گن کارت خواب شده و شاید هم مرده. و مادرم ماند با 4 بچه که بزرگترینش یعنی برادرم 11 سال داشت. مادرم در خانه های مردم کار می کند و من هم آدامس می فروشیم و خلاصه هر کدام به کاری مشغولیم. بعد دادن پول آدامس با تکان دادن دست دور می شود. مردی که کنارم نشسته می گوید قصه اش را باور کردی ؟ گفتم چطور؟ ای آقا این ها به صورتی باندی هستند و سرگرده دارند . گفتم همشان که این طور نیستند .گفت اگر نباشند در مترو نمی توانند کار کنند. و با این گفته او خاطرات سریال «آوای باران» یا به قولی شکیب در خاطرم زنده شد»؛ بله صحبت از کودکان کار است که این روزها تعداد آنها افزایش پیدا کرده است و آنها را سر هرچهارراه، هنگام چراغ قرمز دیده اید که با التماس و آویزن شدن از ماشین ها مشغول فروش گل ، دستمال کاغذی و فال و دود کردن اسپند هستند یا کودکانی که به زباله گردی مشغولند.

تاریخی به درازی پیدایش جهان

کار کودک عمری به درازای تاریخ پیدایش جهان دارد. از همان دورانی که انسان برای ادامهٔ بقای خود به کار ساختن سر پناه و تأمین غذا مشغول شد، کودکان نیز با راه‌های گوناگون به کار گرفته شدند و متناسب با توانایی‌های جسمانی خود، موظف بودند در کارها مشارکت کنند. با گذشت زمان و تغییر سبک زندگی انسان، این مشارکت همواره گسترده‌تر نیز شده‌ است. با این حال روند استفاده از کودکان برای کار بعد از انقلاب صنعتی شتاب بیشتری به خود گرف. انقلاب صنعتی در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم اتفاق افتاد، دوره ای که دنیا با عطش شگفت‌انگیز تولید روبه رو شد و برای سرعت بخشیدن به فرایند تولید، ماشین آلات مکانیکی جایگزین کار انسانی شد و کارخانه‌های بزرگ و کوچک ابتدا در بریتانیا و سپس در ایالات متحده و دیگر کشورهای دنیا گسترش پیدا کرد. صاحبان کارخانه‌ها می‌بایست برای کار با ماشین آلات، نیروی انسانی استخدام می‌کردند، اما کار با آن دستگاه‌ها به قدرت و تخصص خاصی نیاز نداشت؛ بنابراین کارفرمایان تمایل شدیدی به استخدام کودکان پیدا کردند که نسبت به بزرگسالان دستمزدشان کمتر بود.استفاده از کودکان به عنوان نیروی کار ارزان از قرن نوزدهم در کارخانجات بزرگ و کوچک آنقدر گسترده شد تا آنکه صدای اقشار مختلف جوامع بلند شده و زمینه برای ایجاد قوانین محدود کننده استفاده از کودکان در سنین پایین مهیا شد.

کودک کار کیست؟

کودک کار به گروهی از کودکان گفته می‌شود که به کار در بیرون از خانه اشتغال دارند. این نوع فعالیت طیف وسیعی از فعالیت‌ها از جمله انواع کار واقعی و کاذب، کارگری غیر حرفه‌ای، گدایی، واکس زدن، فروش کالاهای کم ارزش، و غیره را شامل می‌شود. کودکان کار به چند دسته تقسیم می‌شوند. دسته‌ای از آنها در خیابان‌ها کار می‌کنند و آخر شب‌ها به خانه بازمی‌گردند و احتمالاً به مدرسه می‌روند و لزوماً در دام بزه نمی‌افتند. گروهی دیگر از رفتن به مدرسه و تجربهٔ دوران کودکی بی‌بهره هستند و ارتباط‌شان با خانواده در شرف قطع شدن است و سلامت روحی و جسمی آن‌ها را تهدید می‌شود و زمینهٔ بزهکاری برای این دسته فراهم‌تر است. گروهی دیگر به مدرسه نمی‌روند و همراه خانوادهٔ خود در خیابان‌ها زندگی می‌کنند. گروه دیگر هم از اساس بی‌خانواده هستند و در خیابان رشد می‌کنند و ناگزیر تن به کار می‌دهند.

بر اساس آمار سازمان جهانی کار (ILO)، سالانه ۲۵۰ میلیون کودک ۵ تا ۱۴ ساله در جهان محروم از کودکی می‌شوند. طبق این آمار ۱۲۰ میلیون نفر از آن‌ها وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام‌وقت هستند. ۶۱ درصد این کودکان در آسیا، ۳۲ درصد در آفریقا و ۷ درصد در آمریکای لاتین زندگی می‌کنند.

وضعیت کودکان کار در ایران

در ایران هم علاوه بر نبود آمار دقیق در مورد تعداد کودکان کار، محل کار این کودکان به خوبی مشخص نیست. همچنین به علت سیل مهاجرت اتباع افغانستانی به کشورمان، وضعیت سنی و جنسیتی کودکان کار در ایران تغییرات زیادی داشته است.در ایران درباره کودکان کار خیابانی آمارهای مختلف و متناقضی اعلام می‌شود. برخی مطالعات نشان می‌دهد جمعیت کودکان کار در خیابان و کودکان خیابانی در شهرهای بزرگ ایران رو به گسترش است؛ مهم‌ترین علت این افزایش هم به نظر رشد جمعیت مهاجران افغانستانی است.

طبق گزارش مرکز تحقیقات مجلس حداقل ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار کودک از چرخه تحصیل باز ماندند. بر اساس آمارها تعداد کودکان کار ایران در بازه‌ای بین یک میلیون و ششصد هزار نفر تا ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر برآورد شده است. حدود ۳ میلیون و پانصد هزار کودک حاشیه نشین و بیش از ۷۰۰ هزار کودک مهاجر و پناهنده وجود دارد.

تفاوت کودک کار و خیابان

در اینجا لازم است به نکته ای اشاره شود که تمامی کودکانی که در خیابان کار می‌کنند کودک کار نیستند؛ کودک در خیابان کودکی است که در خیابان کار می‌کند اما کودک خیابان کودکی است که در خیابان زندگی می‌کند.

۱۱ نهاد و ارگان متولی کودکان کار هستند

به طور کلی کارکردن کودکان یک مشکل و معضل در سراسر جهان به شمار می رود. و عمده کاری که از کودکان بر می آید و کودکان کار محسوب می شوند، کار در خیابان است. در ایران به دلیل بالا رفتن هزینه های زندگی و تورم در این چند سال اخیر که تمامی رکوردها را شکسته است و از دولتی به دولتی دیگر انتقال پیدا می کند خانواده هایی که در حاشیه های شهر زندگی می کنند، مجبور هستند برای تامین مایحتاج خود کودکان خود را مجبور به کار کردن در خیابان ها کنند. و این باعث می شود این کودکان از درس و تحصیل باز بمانند. و علاوه بر آن به دیگر فسادهای اخلاقی و آسیب‌های روحی و روانی دچار شوند. که در آینده آن ها تاثیر بسیار زیادی دارد. همچنین کودکان کار نسبت به سایر کودکان و افراد بزرگسال، در معرض آسیب بیشتری قرار دارند. به همین دلیل، کودک کار را می توان در ذیل مفهوم کودک آسیب در نظر گرفت.از این رو موسسات خیریه ای در سراسر ایران وجود دارد که سعی دارند، به خانواده های کودکان کار کمک کرده تا دیگر مجبور نباشند کودکان خود را برای تامین هزینه های زندگی به سر کار بفرستند. علاوه بر بهزیستی ۱۱ ارگان و نهاد متولی ارایه خدمات لازم به کودکان خیابانی و کار هستند که از جمله آن ها می توان به شهرداری، آموزش و پرورش، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نیروی انتظامی، دادگستری، اداره بیمه خدمات درمانی(بیمه سلامت)، تامین اجتماعی، هلال احمر، کمیته امداد امام، صدا و سیما، اشاره کرد.

سایه سیاه کودک آزاری

اما در برخی مواقع خبرهایی از ضرب وشتم این کودکان چه در فضای مجازی و چه مطبوعات گزارش می شود مانند گزارشی که در یک روزنامه صبح چاپ شده بود که مرکز خیریه ای از کودکان بی سرپرست و کار به علت شب اداری آنها را مورد تنبیه بدنی قرار داده بودند . اما در مورد اخیر با انتشار وسیع ویدیویی در شبکه های اجتماعی مبنی بر ضرب وشتم کودک کمک گیرنده و کار در یک مرکز نگهداری سازمان بهزیستی در اطلاعیه فوری صادر کرد . در این اطلاعیه به گزارش همشهری آنلاین آماده است: سازمان بهزیستی کشور ساعتی پس از انتشار فیلمی در شبکه‌های اجتماعی از ضرب و شتم کودکان در یک مرکز نگهداری از کودکان کار و خیابان، این موضوع را بررسی کرد و با احراز تخلف صورت گرفته با حکم دادستانی این مرکز تعطیل شد و مدیر و نگهبان آن بازداشت موقت شدند.

به گزارش روابط عمومی سازمان بهزیستی کشور، در پی انتشار ویدیویی درباره ضرب و شتم یکی از خدمت‌گیرندگان (کودکان کار و خیابان) در مرکز نگهداری «د ـ ش»، جلسه اضطراری بهزیستی استان البرز متشکل از مدیرکل، معاون اجتماعی استان، حراست و بازرسی در ساعت ۱۵:۵۰ دقیقه چهارشنبه ۲۸ شهریورماه تشکیل شد و تیمی از بهزیستی شهرستان کرج برای بررسی این موضوع به مرکز مورد نظر اعزام شدند. ابتدا با کودکان و مربیان حاضر در مرکز مصاحبه و دوربین‌ها مورد بازبینی قرار گرفت.پس از بررسی دوربین توسط واحد حراست (البته بخشی از فیلم‌های مربوطه در دسترس نبوده که قابلیت بازبینی مجدد دارد)، و صحبت با پرسنل مرکز، مشخص شد که کودکی به نام «معروف» (تبعه مقیم ایران) روز ۲۱ شهریورماه ساعت ۱۰ صبح، در حالی‌که پرسنل مرکز در حیاط مشغول چیدن سبزی بوده‌اند، به دلیل بازماندن درِ کوچک حیاط، با برداشتن چاقوی اره‌ای اقدام به فرار کرده است. پس از بازگرداندن این کودک به مرکز، نیروهای واحد نگهبانی برای پس گرفتن چاقو اقدام کرده اما به دلیل فرار مددجو، کودک مورد ضرب و شتم قرار گرفته است.با محرز شدن تخلف صورت گرفته در این مرکز، اقدامات لازم توسط تیم اعزامی برای جابجایی  8 کودک به یک مرکز ساماندهی کودکان کار و خیابان انجام و یکی از مربیان بخش دولتی هم برای مراقبت آنها اعزام شد.همچنین با همکاری پلیس منطقه و با حکم دادستان، مدیر مرکز و نگهبان به‌طور موقت دستگیر شدند و مرکز برای ادامه بررسی‌ها به صورت موقت تعطیل شده است.سازمان بهزیستی با اظهار تاسف بابت بروز این اتفاق تلخ پرونده را تا حصول نتیجه نهایی پیگیری می‌کند.

در نهایت

کودک کار، کودکی است که به جای تحصیل و مدرسه رفتن، مجبور است زمان خود را در کوچه و خیابان به دنبال کسب درآمد بگذراند و به جای استفاده کردن از روزهای شاد کودکی، با ناملایمات اجتماعی روبه‌رو هستند.معمولا کودکان کار، از تحصیل به دور هستند و با مشکلات جسمی و روحی زیادی مواجه هستند. سرما و گرما برای کودکان کار، معنای گوناگونی خواهد داشت؛ آن ها در شرایط دشوار، باید بیشتر کار کنند تا با برانگیختن احساس ترحم در ما، درآمد بیشتری به دست می آورند.فراموش نکنید، کودکان کار با اشخاص نیازمند تفاوت می‌کنند. یک نیازمند به هر دلیلی امکان دارد درخواست پول بکند که آن هم مقوله خیلی جدایی است و در زمان مناسب به آن خواهم پرداخت ولی کودک کار فقط به پول احتیاج ندارد. احتیاج به حمایت و تربیت و آموزش دارد.برای این کودکان باید شرایط آموزشی و تربیتی فراهم شود. در غیر این صورت همین جامعه باید بعدها تاوان آن را با تربیت یک انسان بزرگ سال بدهند که دیگر تغییری نمی‌کند و نه مهارتی دارد و نه توانمندی برای تامین احتیاجات فردی اش و همیشه وابسته خواهد بود.کودک کار ، کودک خیابان یا هر عنوان دیگری این روزها شاهد حضور آنها در سطح شهر و وسایل حمل نقل عمومی یا کار در کارگاه ها یا واحد های صنفی و یا گدایی و زباله گردی هستیم که علت افزایش آنها در ساده ترین بیان افزایش مشکلات اقتصادی و تورم در کشور و مشکلات در کشورها همسایه از جمله افغانستان و سیل مهاجرت آنها چه به صورت قانونی یا غیر قانونی است. اما روی سخن با مراکزی است که چه به صورت دولتی یا خیریه مردم نهاد مشغول خدمت به این افراد هستند با توجه به سختی کار با این افراد و بعضا آسیب های که این کودکان در سطح خانواده یا خیابان یا محل کار دیده اند  و ممکن است رفتارهای ناههنجار نیز داشته باشند. افراد مسئول در این مراکز باید با آرامش و محبت بیشتری با آنها برخورد کنند. درژایان چند  سطر از تهران مرحوم عبداللهی  را برای این کودکان خوانده بود می‌آوریم:

خوام از شما بخونم؛ شما که غریبه هستین 

پیش چشم آشناها؛ از همیشه تا همیشه 

دستاتون رو هدیه کردین؛ به نگاه سرد ماها 

کوچیکین اما بزرگین

هرچی سختیا زیاده؛ همت شما بلنده 

توی این دوره زمونه؛ خیلی حرفه که یه بچه کمر مردی ببنده 

دل آسمون می ریزه؛ وقتی لب هاتون میلرزه 

اما گریه رو می خندین… 

کوچیکین اما بزرگین

به خود خدا قسم؛ که شماها یه پارچه مردین