میانجیگری‌های چراغ خاموش/ احیای برجام یا مذاکره برای توافق جدید؟

سفر وزیر خارجه به عمان همواره با حساسیت‌ها و گمانه‌زنی‌هایی مواجه بوده و آنهم به این دلیل است که عمان در چند دهه گذشته همواره سعی کرده به عنوان یک میانجی نقش مثبتی در جهت نزدیک کردن دیدگاه‌های ایران به آمریکا در حوزه‌های مختلف داشته باشد. یکی از این حوزه‌ها می‌تواند تبادل زندانیان دوطرف باشد. از این جهت ما یک سیگنالی دریافت کردیم که ایران یک زندانی دوتابعیتی بلژیکی را قرار است با یک زندانی دیگر در بلژیک معاوضه کند و اینکه حداقل طی یک هفته تا 10 روز گذشته هیچ سیگنال مثبت یا منفی درخصوص مذاکرات هسته‌ای یا احیای برجام از سوی جمهوری اسلامی ایران یا آمریکا و اتحادیه اروپا دریافت نکردیم اما یک سیگنالی از سوی وزیر خارجه روسیه از این جهت دریافت شد که گفته روسیه و چین مسئول احیای برجام نیستند چراکه کسان دیگری که موانع ایجاد کردند باید در این زمینه تصمیم بگیرند. وزیر خارجه روسیه اشاره مستقیم به مواضع آمریکا و اتحادیه اروپا درخصوص احیای مذاکرات برجام است. از طرف دیگر موضوع همکاری‌های هسته‌ای ایران با آژانس انرژی اتمی و نصب دوربین‌هایی برای نظارت بیشتر بر تسلیحات هسته‌ای ایران روند کندی را در پیش گرفته که این روند کند هرچند از سوی آژانس هیچ اظهارنظر مستقیمی در این زمینه نشده است، اما برخی روزنامه‌های غربی و آمریکایی در این خصوص دیدگاه‌ها و مواضعی را مطرح کردند. این روند کند نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران می‌خواهد در قبال این همکاری هسته‌ای با آژانس یک مابه ازای سیاسی نیز دریافت کند و اینکه اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها به‌خصوص ابتکار عمل جدی‌تر را نسبت به موضوع مذاکرات احیای برجام نشان بدهند. سفر آقای امیرعبداللهیان به عمان در چنین فضایی و اظهارنظرهای کلی که در مورد موضوع هسته‌ای کردند از این جهت می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد که احتمال دارد مذاکرات مخفیانه‌ای یا حداقل میانجیگری‌های چراغ خاموش از سوی عمان برای نزدیک کردن دیدگاه‌های ایران و آمریکا و یک گام فراتر اینکه مذاکرات میان ایران و آمریکا انجام دهند. به نظر نمی‌رسد میانجیگری اروپا در قبال موضوع هسته‌ای دیگر درفضای کنونی ایران و آمریکا بتواند نقش موثری داشته باشد به‌خصوص اینکه در برخی موارد، اروپایی‌ها مواضع خیلی سرسخت‌تری نسبت به ایران اتخاذ کردند و شاید در چنین فضایی که انتظار نمی‌رود اروپایی‌ها بتوانند اقدامی انجام دهند ابتکار عمل عمانی‌ها بتواند شاید به صورت جدی‌تر و مثبت‌تری به موضوع احیای برجام نگاه کند. به‌خصوص اینکه هم ایران و هم آمریکا به نظر می‌رسد آمادگی بیشتری نسبت به گذشته برای مذاکرات هسته‌ای اتخاذ کرده‌اند. البته باید این نکته را باید متذکر شد که موانع پیش روی دولت بایدن برای مذاکرات احیای برجام نسبت به گذشته خیلی سخت‌تر و دشوارتر هست و همین سختی و دشواری سیاست دولت آمریکا شاید انتظاری که ما داریم که آمریکایی‌ها پای کار بیایند، زیاد خوشبینانه نباشد. از طرفی چون غروب برخی بندهای برجام نزدیک است به‌خصوص که از ماه مهر تحریم‌های تسلیحاتی ایران مندرج در قطع‌نامه 2231 تمام می‌شود و در سال 2025، خود قطع‌نامه 2231 عملا مدت زمانش پایان پیدا می‌کند و پرونده هسته‌ای ایران به یک پرونده عادی تبدیل می‌شود، این گمانه‌زنی‌ها وجود دارد که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها به راحتی نخواهند امتیازات و مابه‌ازاهایی که ایران در امضای برجام داشته، دست پیدا می‌کند که آنهم بندهای غروب برجام است و شاید در چنین فضایی گمانه‌زنی‌هایی در خصوص یک توافقنامه موقت بین ایران و آمریکا مطرح شده است اما ایران تاکنون در قبال این پیشنهادها واکنش مثبتی نشان نداده است. از سوی دیگر ما از سوی دولت‌های اروپایی و آمریکایی‌ها نیز مواضع روشن و صریحی در این زمینه ندیده‌ایم و فقط رسانه‌ها یکسری گمانه‌زنی‌ها مطرح کرده‌اند. این نشان می‌دهد که شاید آمریکایی‌ها هم نخواهند روی این موضوع پافشاری کنند که اگر ایران بر مواضع خودش عقب‌نشینی نکنند عملا همین روزنه‌هایی که برای احیای برجام هست از بین برود. به این دلیل که با توجه به بحران اوکراین بعید به نظر می‌رسد هم اروپایی‌ها و هم آمریکا بخواهند جبهه جدیدی برای تنش و بحران در منطقه خاورمیانه ایجاد کنند. ضمن اینکه توافقاتی که بین ایران و عربستان و در یک نگاه فراتر میان ایران و کشورهای عربی دارد انجام می‌شود و به سمت یکسری کاهش یا حداقل مدیریت تنش‌ها پیش می‌رود این موضوع نیز می‌تواند نسبت به گذشته نشانه‌های مثبت‌تری از موضوع اصل احیای برجام مطرح کند چرا که توافقنامه موقت نه تنها خواسته و انتظارات ایران از تحریم‌های اقتصادی را برآورده نخواهد کرد چراکه عملا موضوع مذاکرات هسته‌ای دیگر به موضوعی تبدیل می‌شود که به نظر نمی‌رسد در توان این دولت باشد که بتواند در این زمینه راه و توافق جدیدی با غربی‌ها در پیش بگیرد و شاید احیای برجام در شرایط موجود راحت‌تر و دستیابی به آن نزدیک‌تر از این هست که بخواهد مذاکرات برای توافق جدیدی آغاز شود.