عدم مذاکره، تحکیم مواضع

با این حال هر چند که ایران تلاش داشته همواره سیاست متوازن و متعادلی را در قبال کشورها و قدرت‌های جهانی در پیش بگیرد، اما تمایل به شرق و به طور مشخص روسیه همواره بارز بوده است و حتی در مقطعی سیاست نگاه به شرق به‌عنوان یکی از سیاست‌های حاکم بر دولت در دستور کار قرار گرفت. لذا هر اندازه که در قبال غربی‌ها به ویژه آمریکا ملاحظه‌کاری‌ها و حتی چراغ قرمز مذاکره وجود دارد بالعکس در قبال روسیه و کشورهای شرقی این موضع متغیر است و همواره روسیه به‌عنوان متحد راهبردی ایران جایگاه خاصی در صحنه سیاست خارجی ایران داشته است. چه اینکه روسیه یکی از معدود کشورهایی است که ایران توافقات و معاهدات بلندمدت با این کشور منعقد ساخته است. توافق 20 سال‌های که بنا به گفته‌ها بیشتر در حوزه‌های اقتصادی و تجاری شکل گرفته و سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه نیز در همان زمان انعقاد توافق با بیان اینکه این معاهده در حوزه‌های فرهنگی، علمی، قضایی، حقوقی، ارتباطات و...  نیز ورود پیدا کرده است، اظهار کرد: «این معاهده تقریبا تمام ابعاد روابط 2 کشور را در بر می‌گیرد. بسیار امیدواریم که با چنین پایه و اساسی در روابط 2 کشور، از این به بعد در حوزه‌های روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، با سهولت بیشتر و در یک چارچوب و بستر بهتری حرکت کنیم. این روابط خوب بوده و ان‌شاءا... در این چارچوب بهتر نیز خواهد شد». این در حالی است که ایران و روسیه به لحاظ فرهنگی شرایط دیگری دارند و لذا این مقوله تا بتواند پایه گسترش روابط میان دو کشور باشد، تلاش‌هایی نیاز دارد. از این رو باید با استفاده از روابط اقتصادی و نظامی روابط خود را گسترش دهند. حال مساله این است که ایران تا چه میزان می‌تواند از ظرفیت‌های اقتصادی روسیه و به ویژه بازار آن استفاده کند. البته ایران و روسیه هر دو تحریم هستند و این مساله می‌تواند طرفین را به سمت همکاری‌های اقتصادی مشترک دو جانبه یا در قالب سازمان‌هایی همچون شانگهای، بریکس و اوراسیا سوق دهد. از طرفی تعامل با دنیا یکی از شعارهایی بوده که در دولت فعلی بدان اشاره شده است و اصل مساله مذاکره نیز هیچگاه از طرف مقامات عالیسه کشور رد نشده است. اما به نظر می‌رسد امروز که به تناسب شرایط و موقعیت، مسیر مذاکره با آمریکا مسدود شده نوع رویکرد ایران به مساله مذاکره نیز تغییر پیدا کرده است و به نظر بحث نگاه به شرق و به‌خصوص روابط راهبردی با روسیه بسیار برجسته‌تر شده است. اما مساله مهم اینجاست که باید شرایط به نحوی پیش برود که فقط ایران نخواهد به صورت یکطرفه مفاد توافق با روس‌ها را پیش برده و انجام دهد، بلکه روسیه نیز به همان اندازه به دنبال تعهدات خود در توافق 20 ساله در قبال ایران باشند. البته این گفته بدین معنا نیست که ایران تمامی تخم‌مرغ‌های خود را در سبد روسیه و چین و قرار دهد، بلکه باید تعامل با اروپایی‌ها و کشورهای منطقه نیز به نحو مطلوب ادامه پیدا کند و سیاست خارجی ایران به طور متوازن پیش بررود.

* توافق در سه دولت

شاید عده‌ای بر این بارو باشند که توافق 20 ساله ایران و روسیه در زمان دولت حسن روحانی منعقد شده باشد اما واقعیت این است که دولت‌های گذشته هر کدام تا حدی در منعقد شدن این توافق 20 ساله با روسیه نقش داشته‌اند. چنانکه استارت این توافق در دولت حسن روحانی خورد و ادامه یافت. در دولت مرحوم سیدابراهیم رئیسی بر تحکیم روابط تاکید شد و سازوکارهای اجرایی و پروتکل‌ها انجام شد و حتی بسیاری فکر می‌کردند که در همان دولت نیز این توافق 20 ساله منعقد خواهد شد، اما پس از حادثه ناگهانی برای رئیس‌جمهور فقید و روی کارآمدن دولت جدید همه ساز و کارها و مذاکرات به نحوی پیش رفت تا در نهایت در دولت چهاردهم مسعود پزشکیان این توافق شکل بگیرد و با حضور رئیس‌جمهور وزیرخارجه‌اش سیدعباس عراقچی در مسکو شاهد انعقاد توافق 20 ساله ایران و روسیه باشیم. آنچه که مهم است اینکه همه دولت‌ها رویکرد موافقی با توافق 20 ساله با روسیه و گسترش روابط داشته‌اند. حال اینکه برخی بیشتر نگاه‌های شرق‌گرایانه داشته‌اند ، اما برخی بیشتر نگاه متوازه در تعامل میان شرق و غرب را لحاظ کرده‌اند.

پیشنهاد معاهده

معاون راهبردی رئیس‌جمهور، درخصوص معاهده‌ اخیر ایران و روسیه که چشم‌انداز روابط ۲۰ ساله‌ی دو کشور را ترسیم می‌کند، اظهار داشت: پیشنهاد این سند در دوران وزارت بنده بود و در مذاکره با آقای پوتین آن را طرح کردیم، این سند در ادامه‌ سند قبلی است.  یقین دارم دوستان ما در وزارت امور خارجه درخصوص این سند، حداکثر تلاش خود را کرده‌اند. محمدجواد ظریف گفت: البته این سند در دولت سیزدهم نهایی شد و حداکثر تلاش صورت گرفته تا سندی متوازن تهیه شود و در جهت منافع کشور باشد. در مراحل بعدی و تصویب نیز رعایت نکات لازم اعمال خواهد شد تا هیچ مشکلی که بعضا در سخنرانی‌ها و صحبت‌ها به آن اشاره شده، پیش نیاید. معاون راهبردی رئیس‌جمهور هم‌چنین عنوان کرد: بخش حقوقی وزارت خارجه و شخص وزیر محترم خارجه کاملا متوجه نکات حقوقی این سند هستند و با توجه به این موارد، سند برای تصویب به مجلس ارائه خواهد شد. ظریف در پاسخ به سوالی درباره‌ی نگاه دولت به تقویت روابط با همسایگان و کشورهای منطقه گفت: روابط با منطقه مهم‌ترین اولویت هر دولتی است و دولت چهاردهم نیز این مساله را دنبال خواهد کرد. ما هم در معاونت راهبردی تا حد توان به این حوزه کمک خواهیم کرد.