هنرمندی که به داد موسیقی ایرانی رسید

قطب‌الدین صادقی؛ نویسنده، کارگردان و پژوهشگر عرصه تئاتر در ابتدای این برنامه که اجرای آن بر عهده سیدعباس سجادی بود، توضیح داد: فرهنگ ایران به‌جز ادبیات کلاسیک چهار پرچم حیرت‌انگیز دارد که اولین آن موسیقی و پرچم‌های دیگر نمایش، فرش، کاشی‌کاری و معماری است. یکی از شاخص‌ترین‌های پرچم موسیقی، محمدرضا شجریان است. او از جمله هنرمندانی است که بنای موسیقی او با جان شما حرف می‌زند. موسیقی او به‌ویژه ربنای او، موسیقی تاثیرگذاری بود که با تمام وجودش معنویت یک سرزمین را در روح شما سرریز می‌کرد. وی افزود: محمدرضا شجریان هنرمندی یگانه است که دارای سه ویژگی است. اولین ویژگی او «ادراک» است. شجریان با تبحری که در فرهنگ عمومی ایران، فرهنگ کهن ایران و ادبیات کلاسیک ما داشت شرایطی را ایجاد می‌کرد که شعرها و موسیقی‌هایش نیز معرف چنین میراث ارزشمندی باشد. دومین نکته‌ای که در آقای شجریان وجود داشت، تسلط فنی او بر دستگاه‌های موسیقی است. او تحریرهای یگانه‌ای داشت که شجریان را تبدیل به هنرمند شاخصی کرد. سومین ویژگی او «احساس» بود. هنر شجریان غلظت عاطفی داشت که برازنده فرهنگ سه هزارساله ایران زمین بوده و در ملودی‌هایی که می‌خواند کاملا محسوس بود. این نویسنده و کارگردان تئاتر تصریح کرد: آنچه باعث شده که این غنای عاطفی، تاثیرگذار باشد توانایی هنرمندی بود که سرد و گرم روزگار را چشیده بود و همین ویژگی‌ها بود که توانست محمدرضا شجریان را به این جایگاه برساند. به‌نظرم آنچه از شجریان به‌عنوان یک تصویر ماندنی شد، تنها تسلط و تکنیک و عاطفه نبود. او هنرمند دارای تشخصی بود که همراه هنرمندان دیگری چون محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و دیگران موجی را در موسیقی ایرانی راه‌اندازی کرد که من و نسل من احساس کردیم موسیقی ایرانی از حالت بزمی و مجلسی خارج و به آن بعد اجتماعی داده شده است. صادقی در تشریح دیگر ابعاد شخصیتی مرحوم محمدرضا شجریان گفت: من هیچوقت شانس همکاری با شجریان را نداشتم اما به‌طور حتم او را شایسته این مقام و جایگاه بزرگ می‌دانم. یادم می‌آید وقتی زمانی از او پرسیدم چرا یکبار دیگر با محمدرضا لطفی کار کردی. او گفت: لطفی از همه موزیسین‌تر است. یکبار هم یادم می‌آید وقتی در جایی مشغول اجرای موسیقی بود و دید نفراتی مشغول کشیدن سیگار هستند بلافاصله مکان را ترک کرد و تلاش می‌کرد در جایی موسیقی ایرانی اجرا شود که تشخص این هنر والا پایمال نشود. او هنرمندی نبود که هنرش را پای منقل تلف کند او هنرمندی بود که از موسیقی ایرانی به معنای واقعی کلمه پاسداری کرد. وی در بخش پایانی صحبت‌های خود اظهار کرد: مدت‌ها پیش افتخار داشتم در یکی از اجراهای محمدرضا شجریان حضور داشته باشم. از قضا در آن آجرا رایزن فرهنگی کشور فرانسه هم حضور داشت. شرایطی پیش آمد که این دو با هم ملاقاتی داشته باشند و در این ملاقات که بنده ترجمه صحبت‌های رایزن فرهنگی را به عهده داشتم، دیدم که او با چه القاب بالایی در زبان فرانسه شجریان را تحسین می‌کرد. پس از آن نیز صحبت‌های شجریان را برای رایزن فرهنگی ترجمه کردم و دیدم او با چه تواضع و فروتنی پاسخ وی را داد. به هر ترتیب شجریان مایه فخر موسیقی ایران است او مایه فخر فرهنگ معاصر ایران است. شجریان اول اصالت فرهنگی داشت، دوم توانایی فنی داشت و سوم مقام اجتماعی داشت. او دارای یک جایگاه بزرگ هنری است که توانست به سهم خودش در دوره طوفانی به موسیقی جایگاه رفیعی ببخشد. مسیری که کار هرکسی نبود. غلامحسین امیرخانی خوشنویس و رئیس شورای عالی خانه هنرمندان ایران هم در آیین نکوداشت محمدرضا شجریان بیان کرد: بنده در این موقعیت با وجود سخنرانی درخشانی که در این مراسم شد بیش از پیش متوجه شدم که در همه عرصه‌ها صاحب گنج‌هایی هستیم که اگر فرصت مناسب داده شود این نمونه‌های درخشان در رفیع‌ترین قله‌های هنری جهان خواهند ایستاد. مگر نه اینکه حافظ و سعدی چنین جایگاهی را دارند. البته که بنده در اینجا خودم را مستحق صحبت کردن از موسیقی نمی‌دهم ولی در کنار یک سفره رنگین و غذایی که به لحاظ معنوی روح آدمی را پرورش می‌دهد، نکته‌ای که این لحظه می‌توانم درباره شجریان بگویم این است که قدر خودمان را بیشتر بدانیم. وی افزود: این قدرشناسی در مقاطع مخالف قابل بهره‌برداری است. ما باید به شکلی در برنامه‌های فرهنگی خودمان منتظر یک بهانه تاریخی نباشیم زیرا تاریخ فرهنگ و هنر سرزمین ما به قدری درخشان است که هر روز آن را می‌توان به یک مناسبت اختصاص داد. با این پیشنهاد است که می‌توانیم در هر ۳۶۵ روز سال یک نشست فرهنگی داشته باشیم. البته شاید امکانات اجازه چنین کاری را ندهد اما می‌توان طوری برنامه‌ریزی کرد که این آرزو تا حد ممکن برآورده شود. یک چای تلخ هم برای برگزاری این رویدادها کافی است تا بتوانیم از این همه سرمایه فرهنگی استفاده لازم را برای ارتقای فرهنگی‌مان انجام دهیم. این استاد خوشنویس در بخش دیگری از صحبت‌های خود تصریح کرد: دنیا مشتاق فرهنگ و هنر ماست اما ما در مواقع زیادی در سکوت زندگی می‌کنیم. قطعا می‌دانم امکانات کمی داریم اما به نظرم امکانات، همین وجود شما مخاطبان و استادان‌ است، شما می‌توانید برنامه‌های متعددی را در همین مکان برگزار کنید. برنامه‌هایی که می‌تواند در برگیرنده جذابیت‌های فراوانی باشد. ما خودمان هم کوتاهی کردیم کما اینکه اگر در هر ماه بتوانیم با یک نام بزرگ یا یک هنر جهانی برنامه‌ای را برگزار کنیم، باز هم انباری فرهنگ و هنر ما خالی نمی‌شود. این نیاز طوری است که هرچه قدر جرعه‌های گوارای فرهنگ و هنر را بنوشیم تشنه‌تر خواهیم شد. این هنرمند درباره ویژگی‌های هنری مرحوم شجریان در عرصه‌های مختلف هنر به ویژه هنر خوشنویسی توضیح داد: ما خوشنویسان با شعر نفس می‌کشیم. ما در دنیا یگانه هستیم. اما مدتی است سکوت کرده‌ایم. پس باید کاری کنیم که هنر ما و امثال شجریان بیشتر از هر زمان دیگری به دنیا معرفی شوند. این راه و رسم قدرشناسی از فرهنگ و هنر ایران زمین است. امیرخانی گفت: این توفیق را داشتیم که همراه با خانواده به اتفاق محمدرضا شجریان به طالقان رفتیم. در این اثنا اتومبیل یکی از اقوام ما خراب شد و ما نمی‌دانستیم چه کاری کنیم اما محمدرضا شجریان آمد و اتومبیل را تعمیر کرد. شرایطی که برای من بسیار جالب توجه بود که یک استاد موسیقی توانسته چنین کاری را انجام دهد. به هرحال او همیشه یکی از هنرمندانی بود که در هر لحظه موقعیت‌های خود را می‌سنجید و در ترازو قرار می‌داد تا بتواند خود را جست‌وجو کند. پخش چند کلیپ از اجراها و مصاحبه‌های مرحوم محمدرضا شجریان، اجرای یک قطعه آوازی با هنرمندی علی جهاندار از شاگردان ارشد محمدرضا شجریان، اجرای موسیقی توسط مجتبی عسگری و سامان صادقیان، پخش کلیپی مشتمل بر صحبت‌های تعدادی از هنرمندان پیشکسوت موسیقی ایرانی پیرامون روند درمان مرحوم محمدرضا شجریان در ماه‌های پایانی عمر، رونمایی از سردیس محمدرضا شجریان با هنرمندی مریم نجفی از بخش‌های مختلف برنامه بود. غلامحسین امیرخانی، زیدا... طلوعی، محسن کرامتی، محمد مهدی عسگرپور، یونس شکرخواه، شهرام گیل‌آبادی، بابک چمن‌آرا، جلیل اکبری‌صحت، داود گنجه‌ای، داریوش پیرنیاکان، فاضل جشمیدی، علیرضا میرعلی‌نقی و تعدادی دیگری از هنرمندان از جمله مهمانانی بودند که در این مراسم حضور داشتند.