معیشت بهتر با برجام یا بدون برجام؟ مساله این است

آرمان ملی _ حمید شجاعی : سیدابراهیم رئیسی؛ در کارزار انتخاباتی سال 1400 بر این نکته تاکید کرده بود که برجام بد نیست، اما باید دولتی قوی روی کار بیاید تا آن را پیش ببرد. پس از پیروزی و تشکیل دولت نیز رئیسی و مردانش همیشه بر لزوم احقاق حق ملت ایران از طریق مذاکره در جهت رسیدن به توافق صحبت کرده‌اند؛ اما در مقام عمل شاهد بودیم که پس از 9 دور مذاکره در وین طرفین به هیچ نتیجه‌ای نرسیدند و پرونده مذاکرات مسکوت ماند. چنانکه پس از آن نیز دیگر نه آمریکایی‌ها حداقل در ظاهر تمایلی برای از سرگیری مذاکرات نشان دادند و نه اروپایی‌ها آنچنان تلاشی برای این مهم از خود نشان دادند. اما نکته مهم اینجاست که به قرائت بسیاری از سیاسیون و تحلیلگران اگر از فرصت طلایی برای احیای برجام استفاده می‌شد شاید اکنون وضعیت دیگری را شاهد بودیم. چه به لحاظ تاثیرات اقتصادی توافق بر شرایط کشور که با تغییرات چشمگیری روبه‌رو بودیم و چه به لحاظ تاثیرات بین‌المللی توافق و تعامل مثبت ایران با سایر کشورها. اما به واقع تاخیر 4 ماهه‌ای که حدفاصل تحویل دادن دولت دوازدهم و روی کارآمدن و تشکیل دولت سیزدهم افتاد باعث شد تا فرصت طلایی پرانده شود و طرفین که در آستانه توافق برای احیای برجام بودند با دیدن چنین شرایطی مواضع خود را تغییر دادند و در نهایت نیز مذاکرات به بن‌بست رسید. این در حالی است که اگر در همان ماه‌های پایانی دولت حسن روحانی و مشخصا در اسفند سال 99 که همه چیز برای رسیدن به توافق آماده بود به دولت و تیم مذاکره‌کننده وقت اجازه داده می‌شد که بروند توافق را نهایی کنند شاهد مشکلات به‌وجود آمده پس از آن نبودیم. چه اینکه حد فاصل خردادماه 1400 که سیدابراهیم رئیسی به ریاست دولت سیزدهم برگزیده شد تا شهریورماه که دولت را تشکیل داد چیزی حدود 3 ماه و به عبارتی 93 روز وقت بود که به همان تیم مذاکره‌کننده قبلی که ریاست آن با سیدعباس عراقچی بود و هشت دور قبلی مذاکرات را نیز وی راهبری می‌کرد اختیار دهند تا مذاکرات نیمه تمام و مسکوت مانده را به اتمام برساند. اما در حرکتی عجیب شاهد بودیم که مذاکرات ماه‌ها متوقف شد تا تیم جدید در وزارت امور خارجه و هیأت مذاکره‌کننده ایرانی مستقر شود و مجددا با سیاست‌های حاکم بر دولت سیزدهم مذاکرات را پیش ببرند. امری که موجب شد تا اگر تا پیش از آن امیدی برای احیای برجام وجود داشته باشد اما با رویکردهای تیم مذاکره‌کننده جدیدی آن امید نیز از دست برود.

*معیشت مردم بدون برجام بهتر شد؟

امروز اگر از هر ناظر آگاه و مطلع و هر تحلیلگر مسائل بین‌المللی در خصوص احیای برجام پرسش شود اگر نگوید احتمال احیای برجام صفر است؛ اما احیای آن را بسیار سخت و مشکل خواهند خواند. چرا که دیگر نه آمریکا خواهان احیای برجام 2015 است و نه اروپایی‌ها مثل سابق تلاشی برای از سرگیری مذاکرات در جهت دستیابی به توافق مجدد می‌کنند. نهایتا نیز آنچه پس از دو سال و اندی عملکرد دولت سیزدهم در پرونده برجام نصیب ایران شده چیزی جز حسرت فرصت طلایی از دست رفته نیست. هنوز هم مشخص نیست که چه اصراری برای توقف مذاکرات تا زمان روی کارآمدن دولت جدید بود. آن هم زمانی‌که همه چیز به حد توافق رسیده بود و به قولی امضای پایانی مانده بود. چنانکه حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت در یکی از آخرین نشست‌های هیأت دولت خود در 2 تیر 1400 گفت: «همین امروز می‌توانیم تحریم را تمام کنیم، همین امروز دوم تیرماه می‌توانیم تحریم‌ها را برداریم. همین الان اختیارات بدهند با آقای دکتر عراقچی که به وین سفر کند و در چند روز توافق را نهایی کند و آن را اعلام کنند.» اما این اتفاق نیفتاد و شرایط به گونه‌ای پیش رفت که امروز برجام در کماست و حتی به قرائت برخی مرده است و غربی‌ها نیز مواضع خاص خود را دارند. جالب اینکه این دولت گفته بود معیشت مردم را به مذاکرات گره نمی‌زنیم و با اینکه این شعار را محور قرار دادند، اما همچنان شاهدیم که مردم در شرایط معیشتی سخت هستند و دلار 23 هزار و 700 تومانی پایان دولت روحانی به بالای 50 هزار تومان و سکه به مرز 29 میلیون رسیده است. نکته اینجاست که دولت قبلی بسیاری از دستاوردها و عملکردهای مثبت خود را به‌واسطه انعقاد برجام به‌دست آورد و با این حال باز هم شرایط به بهترین حالت نرسید و کمی میانه و مطلوب شد. اما این دولت و حامیانش که چندان تفاوتی بین بودن و نبودن برجام نمی‌بینند و بیشتر توجه خود را روی شانگهای و بریکس گذاشته‌اند چگونه می‌خواهند شرایط مطلوب به‌ویژه اقتصادی را در جامعه حاکم کنند.

*فکر می‌کردند یک دکمه‌ای هست که آن را می‌زنند و اقتصاد کشور راه می‌افتد

معاون اول دولت تدبیر و امید جزئیاتی از دیدارش با سیدابراهیم رئیسی بعد از پیروزی در انتخابات و پیش از مستقر شدن در پاستور را روایت کرده است. اسحاق جهانگیری در کنگره حزب کارگزاران با اشاره به دیدارش با رئیسی بعد از روی کارآمدن بیان داشت: به او گفتم بگذارید روحانی و ظریف در ۲ ماه باقی‌مانده تا مستقر شدن شما، برجام را به سرانجام برسانند. گفتم بروید صحبت کنید، بدون برجام یک روز خوش در کشور نخواهید داشت. معاون اول رئیس‌جمهوری در دولت سابق افزود: فکر می‌کردند یک دکمه‌ای هست که آن را می‌زنند و اقتصاد کشور راه می‌افتد. چون یک روز کار اجرایی نکرده بودند، که بفهمند کار چیست. می‌گفتند بدون مذاکره، بدون برجام می‌توانیم اداره کنیم. وی تاکید کرد: به رئیسی گفتم اگر تحریم‌ها هست، تیمی بچینید که بتواند در تحریم کشور را اداره کند.