اتحادیه اروپا؛ در برابر ترامپ تا در برابر ایران

آن هم نه به بهانه پرونده ادعایی مبنی بر صادرات پهپاد‌های تهران به روسیه، بلکه در ارتباط با موضوعی که درهم تنیدگی آن در پرونده هسته‌ای به حدی است که زیر پا گذاشتن آن عملاً آخرین‌ تیر از سوی اتحادیه اروپا به پیکر نیمه‌جان برجام است. تروئیکا اروپایی اعلام کرده‌اند که تحریم‌های موشکی ایران را که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ باید ملغی شود را لغو نخواهد کرد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای گفت: «بریتانیا، فرانسه و آلمان به اتحادیه اروپا اطلاع داده‌اند که تحریم‌های موشکی بالستیک، تسلیحاتی و اشاعه هسته‌ای علیه ایران را که قرار بود در اکتبر سالجاری براساس توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ لغو شود حفظ خواهند کرد.» همزمان وزارت خارجه ایران نیز با انتشار بیانیه‌ای اروپا را از اتخاذ تصمیمات «تنش‌زا» بر حذر داشته است.

*آن روز که اروپا در کنار ایران بود

این موضع اتحادیه اروپا در شرایطی اعلام شد که این اتحادیه به رغم اینکه بسیاری از مسئولیت‌های خود را در ارتباط با برجام انجام نداد اما بار‌ها در برابر ترامپ به منظور بازگرداندن قطعنامه شورای امنیت علیه ایران‌ ایستاد. از این رو به نظر می‌رسد تلاش‌های وزارت خارجه ایران در دولت روحانی برای باقی ماندن اروپایی‌ها حداقل در موضوع سیاسی در برجام بیش از دولت کنونی بوده است. سفیر سابق ایران در لندن در این ارتباط به «آرمان ملی» گفت: بر اساس برجام در مهر ماه امسال برخی از تحریم‌ها از جمله تحریم‌های موشکی لغو خواهد شد. لغو این تحریم‌ها هم به صورت خود به خود و بدون نیاز به مصوبه است اما اروپا اعلام کرده تحریم‌های موشکی را لغو نخواهد کرد. سیدجلال ساداتیان افزود: این اقدام اروپا در حالی است که طبق بند ۲۶ برجام اروپایی‌ها موظفند تحریم‌های جدیدی را علیه ایران اعمال نکنند. موضع اخیر از سوی اروپایی‌ها در شرایطی است که در گذشته آن‌ها در این حد در کنار آمریکا قرار نمی‌گرفتند. اروپایی‌ها در گذشته و در زمان ترامپ به این نتیجه رسیده بودند که اقدام ترامپ در خروج از برجام غیر قانونی و غیر عرفی است و به هیچ وجه مطابق با قطعنامه ۲۲۳۱ نیست و ترامپ قلدرگونه از برجام خارج شده است در نتیجه اروپا در آن مقطع در شورای امنیت سازمان ملل در برابر ترامپ‌ایستاد و در جلسه این شورا که خانم نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل ترتیب داد و رئیس آن جلسه هم شخص ترامپ بود، رئیس‌جمهور آمریکا نتوانست پیروز شود. به طوری که آن شکست برای رئیس‌جمهور آمریکا آنچنان سنگین بود که نیکی هیلی را از سمتش اخراج کرد. بعد‌ها مسأله جنگ اوکراین به وجود آمد و اروپا اعلام کرد که تهران به روسیه پهپاد داده است. همچنین پیشنهاد جوزپ بورل هم در ارتباط با پرونده هسته‌ای زمین ماند. این دو مورد باعث شد اروپا از ایران فاصله بگیرد. از این رو می‌توان مشاهده کرد اروپا از کنار ایران در طول مدت‌های مدید، اکنون به دامن آمریکا افتاده است و مواضعش از در کنار ایران در مقابل آمریکا، به آمریکا نزدیک‌ شده است.

*چرا اروپا علیه تهران موضع گرفت

 از سوی دیگر به نظر می‌رسد اقدام اخیر اتحادیه اروپا تأثیراتی بر نگاه ایران به برجام، مواضع اروپایی‌ها و حتی توافقات نانوشته ایران و آمریکا خواهد گذاشت. یک کارشناس حوزه روابط بین‌الملل در این ارتباط به «آرمان ملی» گفت: برجام بر اساس عدم اعتماد بین طرفین شکل گرفت. توافق وین در۲۰۱۵ در شرایطی منعقد شد که غربی‌ها فکر می‌کردند در پسا برجام می‌توانند تا۸ سال بعد و تا زمانی که موعد «بند غروب» می‌رسد،  برخی مسائل دیگر از جمله مسائل موشکی را با ایران حل کنند. در طرف دیگر، ایران نیز اینگونه می‌اندیشد که با کنار رفتن تحریم‌ها می‌تواند تمامی برنامه‌های خود از جمله برنامه‌های موشکی را پیش ببرد. با ‌روی کار آمدن ترامپ اوضاع به سمت تنش حرکت کرد و ایران نیز به صورت همزمان برنامه هسته‌ای و موشکی خود را پیش برد. اکنون به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا اوکراین را بهانه قرار داده است چرا که به خوبی می‌دانند که ایران موشک‌های بالستیک خود را به روسیه نخواهد داد. زیرا ایران تلاش کرده به موضوعات مربوط به پهپاد‌ها پایان دهد اما اروپایی‌ها به این بهانه به دنبال آن هستند که تحریم‌های موشکی را لغو نکنند.

*افزایش تنش

فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم افزود: اگر تا ۲۷ مهر ماه امسال که موعد لغو تحریم‌های موشکی است کشور‌های اروپایی با ادعای اعمال ماده ۳۶ قطعنامه تحریم‌های موشکی ایران را حفظ کنند، آنگاه در ایران کسی ساکت نخواهد نشست و با توجه به تجربه‌ای که در تهران وجود دارد احتمالا تصمیماتی برای پیشرفت در زمینه موشکی را اجرایی خواهد کرد کما اینکه زمانی تحریم‌ها برداشته نشد ایران در زمینه هسته‌ای غنی‌سازی ۶۰ درصد را آغاز و سانتریفیوژ‌‌های نسل ۶ را راه ‌اندازی کرد. در نتیجه واکنش ایران به عهد شکنی اروپایی‌ها در عدم لغو تحریم‌های موشکی بر اساس برجام، پیشرفت و توسعه برنامه‌های موشکی‌اش خواهد بود و در این صورت تنش هسته‌ای با تنش موشکی ادغام شده و تنشی جدید را ایجاد خواهد شد.

*مذاکره برای مدیریت تنش بین ایران و اروپا

این کارشناس سیاست خارجی در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان از افزایش تنش‌ها جلو‌گیری کرد چرا که ایران و آمریکا بر اساس توافق نانوشته در حال کاهش تنش هستند گفت: پیشنهاد این است که ابتکار مذاکراتی در دستور کار قرار گیرد و طرفین بر سر ملاحظات خود در بند غروب برجام مذاکره کنند و مانع آن شوند که تنش موشکی بر هسته‌ای اضافه شود و اگر این اتفاق بیفتد تنش‌ها ملموس‌تر و تهدیدات محسوس‌تر خواهد شد و امکان مدیریت تنش دشوار‌تر می‌شود اما اگر میز مذاکره بین ایران و اروپا شکل گیرد و ملاحظات را مد نظر قرار دهند آنگاه تنش افزایش نخواهد یافت.

* کنار گذاشتن تابوها هزینه دارد

این کارشناس حوزه روابط بین‌الملل در پاسخ به این سؤال که آیا وزارت خارجه نمی‌توانست از قبل این موضع اروپا را پیش‌بینی کند و در برابر آن اقدام به رایزنی و جلوگیری از تنش بین ایران و اروپا و در نهایت افزایش تنش در پرونده هسته‌ای کند، گفت: سیاست خارجی ایران تاوان اشتباه‌های گذشته را می‌دهد. در گذشته تهران یک سری طرف‌های میانجی را به وجود آورد و هر کدام از آن طرفین منافعی را برای خود تعریف کردند. برای نمونه روسیه اوکراین را به برجام اولویت داد و چین حفظ شرایط کنونی که سالی یک میلیارد دلار تخفیف نفتی است را برای خود اولویت قرار داد و تروئیکای اروپایی هم مسئله موشک‌ها را سهم خود دانستند و اکنون این مسأله را به بحث اوکراین گره زده‌اند. آمریکا هم می‌داند که اروپا هم همچون روسیه از اینکه ایران و آمریکا در ابتکار مسقط بدون دیگر اعضای برجام توافق‌های نانوشته‌ای با ایران کرده؛ ناراحت است لذا آمریکا به گونه‌ای برای راضی نگاه داشتن اروپایی‌ها اعلام کرده که از اقدامات اروپا در عدم تعهد به بند غروب حمایت می‌کند اما خود آمریکایی‌ها می‌دانند این موضع اروپا حتی توافقات نانوشته خودشان با ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به طور معمول در عالم مدیریت سیاسی هر جا پای تابو‌ها به میان می‌آید کنار گذاشتن آنها هزینه‌های زیادی دارد.