حسن بهشتی‌پور در گفت‌وگو با«آرمان ملی»: دستگاه دیپلماسی شفاف‌سازی کند پرونده هسته‌ای باید به وضعیت پایدار برسد توافق موقت فقط مسکن است ایران و آمریکا مذاکرات را به صورت محرمانه پیش می‌برند تا زمانی که تحریم‏ها وجود دارد هر توافقی دچار مشکل است ب

. بر اساس جدیدترین گزارش دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل که رویترز مشاهده کرده، ایران میزان خلوص اورانیوم غنی شده خود تا سطح ۶۰ درصد را کاهش داده و بخش کوچکی از ذخایر ۶۰ درصدی خود را نیز رقیق کرده است. به گفته تحلیلگران منع اشاعه، کاهش سرعت هسته‌ای ایران ممکن است برای ایالات متحده و ایران کافی باشد تا به کندوکاو کردن در آنچه که آنها به عنوان «تفاهمات» توصیف می‌کنند در راستای کاهش تنش‌ها بر سر موضوعات هسته‌ای و دیگر مسائل ادامه دهند. تحلیلگران بر این باورند که این اتفاق لزوماً به معنای هیچ محدودیت واقعی برای برنامه هسته‌ای ایران تا پیش از انتخابات ۵ نوامبر ۲۰۲۴ در ایالات متحده نیست، اما ممکن است به جو بایدن، رئیس‌جمهور این کشور که برای برنده شدن در انتخابات تلاش می‌کند، کمک کند تا از یک بحران سیاسی با ایران رهایی یابد. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی ابعاد مختلف این موضوع با حسن بهشتی پور تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*اخبار ضد و نقیضی از کاهش میزان غنی‌سازی ایران به گوش می‌رسد. این اخبار در صورت صحت به چه میزان می‌تواند در مسیر آینده برجام و یا توافق احتمالی ایران و آمریکا راهگشا باشد؟

گزارشی که آقای گروسی برای جلسه 20 شهریور ماه شورای حکام تنظیم کرده است ایران ذخایر اورانیوم غنی سازی شده 60 درصد خود را به 121 کیلو و ششصد گرم رسانده است در مقایسه با گزارش قبلی آقای گروسی، ایران 7 کیلو و پانصد گرم تولید اورانیوم شصت درصد خود را افزایش داده است. این مقدار در مقایسه سه ماه قبل کاهش سرعت غنی سازی 60 درصد را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد که ایران با چنین اقدامی می‌خواهد حسن نیت خودش را به طرف مقابل نشان دهد و بگوید که به شرط اقدام متقابل و متناسب طرف مذاکره می‌تواند در این مسیر گام‌های بیشتری بردارد. اقدام دیگری که طبق گزارش آقای گروسی آنطور که در رسانه‌هایی مثل رویترز و آسوشیتدپرس منعکس شده، رقیق سازی 6 کیلو و چهارصد گرم از ذخایر اورانیوم 60 درصد از سوی ایران است و این نیز گام دیگری است که ایران برای اعتمادسازی و اثبات حسن‌نیت خودش برداشته است و طبیعتاً باز منتظر اقدام متقابل طرف مذاکره کننده است. همچنین، این گزارش حاکی از آن است که طی سه ماه گذشته در مقایسه با گزارش قبلی گروسی، جمهوری اسلامی ایران ذخایر اورانیوم 5 و 20 درصدی خود را به میزان قابل توجهی افزایش داده است و به 3674. 4 کیلوگرم رسانده است. یعنی در عین اقدام به کاهش سرعت غنی سازی 60 درصد ما شاهد افزایش ذخایر اورانیوم 5 و 20 درصدی از سوی ایران هستیم و این بدان معناست که ایران روند غنی سازی را با قدرت ادامه می‌دهد، هرچند اقداماتی در جهت کاهش سرعت غنی سازی 60 درصد صورت داده است.

*ایران چرا چنین رویکردی را در دستور کار قرار داده است؟

ایران در سال‌های 90 و 91 نیز به صورت داوطلبانه رقیق‌سازی را انجام می‌داد و کاهش سرعت غنی‌سازی را در دستور کار داشت. باید دید که مذاکرات به چه سمت و سویی می‌رود و آیا به نتیجه می‌رسد یا نه؟ و اینکه آیا میان این اقدام و تبادل زندانیان و آزادی برخی منابع ارزی مسدود شده ایران در برخی کشورها ارتباطی با این موضوع دارد یا ندارد؟ من معتقدم که این مسائل با همدیگر ارتباط دارند. امیدوارم که مسئولان دستگاه دیپلماسی پیش قدم شوند و در راستای روشنگری افکار عمومی در این خصوص که اقدام مثبتی هم به نظر می‌آید توضیحاتی ارائه دهند. اینکه در مقابل این اقدامات، ایران چه ما به ازایی را می‌خواهد از طرف مقابل دریافت کند یا کرده است اهمیت اساسی دارد. مذاکرات به صورت محرمانه و غیرمستقیم در حال انجام است. خبرهای این مذاکرات هم به صورتی کاملا قطره چکانی منتشر می‌شود و دلیل این موضوع هم ترس از فضاسازی خبری توسط طرف مقابل و شکست مذاکرات است. در دولت قبل به دلیل همین نوع فضاسازی‌ها مذاکرات ناموفق بود. بنابراین، حتی در درز کلیات مذاکرات هم حساسیت‌هایی وجود دارد چه برسد به جزئیات. ولیکن افکار عمومی به هر صورت نیازمند برخی شفاف سازی‌ها در این خصوص است.

ما هم در مقام تحلیلگر مجبوریم در تحلیل‌های خودمان از منابع خبری غربی استفاده کنیم. اگر گزارش رافائل گروسی تایید کند که ایران شتاب انباشت اورانیوم با غنای بالا را کمتر کرده ‌است و حتی بخشی از ذخایر اورانیوم با غنای بالای خود را رقیق کرده ‌است، آنگاه می‌توان گفت که حتما ایران امتیازهایی دریافت کرده‌ که چنین امتیازی داده ‌است. مادامی که تحریم‌ها وجود دارد، هر توافقی دچار مشکل است و مسأله تحریم‌ها باید در مذاکره مستقیم ایران و آمریکا حل و فصل شود. به اضافه اینکه آمریکا تا زمانی که تحریم‌ها را اثربخش بداند بعید است از آنها دست بکشد. واشنگتن ممکن است بخشی از تحریم‌ها را لغو کند اما به سادگی حاضر نمی‌شود این ابزار مؤثر خود را کنار بگذارد.

*در چنین شرایطی آیا این احتمال وجود دارد که ایران برای از بین رفتن تحریم‌ها از برخی خواسته‌های گذشته خود  کوتاه بیاید؟

رئیسی معتقد بود که نباید روند مذاکرات را به سفره مردم گره بزنیم که با گذشت زمان مشخص شد این برداشت  کارشناسی شده نبود. بحث این است که بازار و اقتصاد به طور طبیعی نسبت به مذاکراتی که در جریان بود واکنش نشان می‌داد و اگر موفقیتی در مذاکرات بود واکنش مثبت داشت و اگر بن‌بستی وجود داشت واکنش‌ها منفی بود. این جا دست پنهانی وجود ندارد و در تمام کشور‌های اقتصاد واکنش طبیعی نسبت به سیاست خارجی دارد. دولت رئیسی به تدریج به این نتیجه رسید که اگر اخبار مثبتی از گفت‌وگو و مذاکرات منتشر شود تاثیرات مثبتی بر بازار دارد. در این چارچوب به نظر می‌رسید که به آرامی بخشی از دولت به خصوص در وزارت خارجه سعی کردند اخبار مثبت را منتشر کنند. به طوری که عضویت ایران در شانگهای را قبل از اینکه نهایی شود تبلیغ کردند، همچنین عضویت ایران در بریکس که بسیار برای آن تبلیغ شد اما بدون برداشتن تحریم‌ها، این عضویت‌ها تاثیر مثبت آنچنانی در اقتصاد ندارد. بنابراین اخبار مربوط به مذاکرات و استفاده از عناوین مربوط به مذاکره نوعی خبردرمانی است. اگر بخواهیم واقع بینانه تحلیل کنیم، یا مذاکرات مخفی در جریان است که به دلایلی منتشر نمی‌شود و به تجربه دیده‌اند که وقتی موضوعی رسانه‌ای می‌شود، فضاسازی رسانه‌ای باعث ایجاد بن بست در گفت‌وگو می‌شود. بنابراین به صورت محرمانه مذاکراتی را پیش می‌برند. یک بحث دیگر مربوط به این است که طرف آمریکایی‌ هم خیلی مشتاق به ارائه اخبار مذاکرات نیست. بخشی از آمریکا هم که اخبار را نشر می‌داد سطح آن را کاهش داده است. ما اطلاعی نداریم که الان دقیقا در چه مرحله‌ای از مذاکرات هستیم. من همواره تاکید کرده‌ام که مذاکره مستقیم با آمریکا ضروری است. در چند سال گذشته هم به ما ثابت شده است که اروپایی‌ها عملا به تنهایی کاری پیش نمی‌برند و جز اینکه مسیر توافق طولانی‌تر بشود هیچ اثری نداشته‌اند. بهترین و منطقی‌ترین راه این است که ما مستقیما با خود آمریکا وارد مذاکره شویم که هم توان هسته‌ای خودمان را بالا ببریم و هم توان اقتصادی. افرادی که مسئولیت مذاکرات را بر عهده دارند، مدت‌ها مبلغ این بودند که برجام توافقی ناقص است و اسم مذاکرات خودشان را مذاکرات برای رفع تحریم‌ها گذاشته‌اند. من معتقدم که اسم‌ها چندان اهمیتی ندارند، بلکه نتیجه مهم است. باید یک تعیین تکلیف اساسی و پایدار در مورد پرونده هسته‌ای ایران و مناسبات بین‌المللی اقتصادی و تجاری ایران انجام شود.

*در شرایط کنونی اگر قرار است گشایشی در پرونده هسته‌ای ایران صورت بگیرد به چه شکل خواهد بود؟

در مورد توافق احتمالی با غرب در مورد پرونده هسته‌ای ایران، چیزی که چندان اهمیت ندارد، اسم توافق است. برجام یا توافق رفع تحریم‌ها یا هر اسم جدیدی که برای آن انتخاب شود، زیاد مهم نیست. مهم محتوای توافق است. در حال حاضر آن‌گونه که می‌توان از عملکرد دولت سیزدهم برداشت کرد نه دولت سیزدهم چندان تمایلی به احیای برجام دارد و نه طرف آمریکایی برجام ۲۰۱۵ را می‌پسندد و چیزی فراتر از برجام یا به قولی برجام پلاس می‌خواهند. توافق موقت نمی‌تواند اقتصاد ایران را سامان دهد. چنین توافقی می‌تواند به شکل یک داروی مسکن عمل کند، اما نمی‌تواند مشکل را اساسا حل کند کسانی که به رویکرد نخست معتقد هستند، می‌گویند که با توافق موقت ممکن است اقتصاد ایران بتواند یک تنفس انجام دهد و پس از آن با ساماندهی جدید تحریم‌ها کم اثرتر شوند، اما رویکرد دوم معتقد است که باید به یک توافق همه‌جانبه و پایدار رسید تا بتوانیم سرمایه‌گذاری خارجی و برنامه‌های همکاری بلندمدت اقتصادی با کشورهای خارجی انجام دهیم. رسیدن به یک توافق پایدار و بلندمدت، بدون مذاکره مستقیم با آمریکا امکان‌پذیر نیست. آنچه که باید مدنظر مسئولان جمهوری اسلامی قرار بگیرد این است که باید برای پایان دادن به این تحریم‌های ناجوانمردانه و انواع و اقسام فشار‌های اقتصادی و سیاسی که هزینه‌های گزافی روی دست ملت ایران گذاشته‌اند راهی پیدا کنند. البته این مسیر به هیچ عنوان ساده و راحت نخواهد بود و ایران با چالش‌های متعددی در راه بازگشت به میز مذاکره مواجه است. واقعیت آن است که انتشار اخبار مثبت از مذاکرات و گفت‌وگوهای ایران با کشورهای غربی تأثیر مستقیمی در بهبود شاخص‌های اقتصادی دارد. بنابراین برخی افراد و جریانات تلاش می‌کنند فضای مثبتی پیرامون مذاکرات و گفت‌وگوهای هسته‌ای ایجاد کنند. این فضای مثبت به دلیل تاثیری است که بازارهای ایران از فضای مذاکرات و اخبار بیرونی می‌گیرند. پس از گزارش مثبت آژانس در خصوص ایران، نشانه‌هایی از بهبود در وضعیت مذاکراتی نمایان شد؛ شرایطی که فعلا نمی‌توان با قاطعیت در خصوص چشم‌انداز آن صحبت کرد. به‌طور کلی هر نوع توافقی میان ایران و آژانس مبارک و مثبت است و می‌تواند در رسیدن به یک توافق اثرگذار باشد. مدت‌هاست دشمنان ایران از مشکلات ایران و آژانس به عنوان بهانه‌ای برای اعمال فشار بیشتر به ایران استفاده می‌کنند که گزارش مثبت آژانس این بهانه‌ها را از دست دشمنان می‌گیرد. هر اندازه ابهامات کمتری میان ایران و آژانس وجود داشته باشد، فضا برای رسیدن به یک درک مشترک میان ایران با کشورهای 1+4 و آمریکا بیشتر خواهد بود.