ابراهیم فیاض: یکی از آسیب‌های تلویزیون تبدیل شدن دین به کالای تجاری است

«آرمان ملی» برای پاسخ به این سوالات با دکتر ابراهیم فیاض، جامعه‌شناس گفت‌وگو کرده است. فیاض معتقد است؛« یکی از آسیب‌های محتمل رسانه ای شدن تبلیغات دینی تبدیل شدن دین به کالای تجاری است که باید آن را به عنوان مصداقی از مسئله عام تر صنعتی شدن فرهنگ تلقی کرد. از شواهد تحقق نسبی این ادعا در جوامع غربی آن است که کارکردهای موعظه گرایانه نهادهای دینی که در قرون پیش تر رایج بود، در قرن اخیر به عنوان راهی مهم برای درمان بی دینی کارکردی تجاری یافته است.

این مشکل در مورد آن دسته از تلویزیون‌های دینی که به کمک های مالی مخاطبان وابسته اند بیشتر به چشم می خورد متولیان امور این تلویزیون ها برنامه های خود را به گونه ای طراحی می‌کنند که مخاطبان را به کمک مالی ترغیب کند. آنان علایق مخاطبان را به وسیله تحقیقات آماری رتبه بندی ها فهرست بندی تماس‌های تلفنی و میزان کمک های اهدایی می سنجند. به این ترتیب مخاطبان به بازار تبدیل می‌شوند و مبلغان تلویزیون دینی با بهره گیری از ادبیات و رفتارهای متداول مبلغان تجاری رویکرد تأثیر گذاری هرچه بیشتر در این بازار را در پیش می گیرند.

این حساسیت نسبت به بازار سبب می شود برنامه سازی جنبه موعظه و تعلیم خود را از دست بدهد و به پرداختن به موضوع هایی از قبیل مشاوره روابط میان فردی متمایل شود که این امر نیز در پاسخ به تغییر نیازهای مخاطبان صورت می گیرد. یکی دیگر از نتایج رویکرد دنیاگرایانه تلویزیون و پذیرش قواعد بازاری و حاکمیت اصل سودگرایی بر سیاستگذاری‌های آن گسترش آزاردهنده تبلیغات بازرگانی بوده است.

از یک سو پاره ای از این تبلیغات دچار مشکلات ماهوی اند زیرا با برخی ارزش‌های دینی مانند قناعت، ساده زیستی و توکل ناسازگارند و با توجه به همین ناسازگاری می توان آنها را در گسترش پدیده عرفی شدن تأثیر گذار دانست. از سوی دیگر، عدم مدیریت صحیح تبلیغات بازرگانی و پخش بی وقفه آنها در تمام فواصل میان برنامه ها و حتی در وسط برنامه ها کارایی برنامه های دینی را نیز کاهش می‌دهد زیرا اثر گذاری این برنامه ها به ویژه برنامه های دارای مضامین اخلاقی و عرفانی نیازمند فضای خاصی از حضور قلب، تمرکز حواس و فاصله گرفتن از تعلقات دنیوی است که در تقابل کامل با فضای احساسی حاصل از تبلیغات بازرگانی قبل و بعد از این برنامه ها قرار دارد.»