سیگنال مثبت تیم مذاکراتی برای توافق/ بیگدلی: حاکمیت دریافت که ادامه وضعیت موجود ممکن نیست

آرمان ملی آنلاین خبرآنلاین نوشت، توافق ایران و عربستان که موقع انتشار خبرش یک شوک امید بخش در فضای داخلی ایران بود توسط کارشناسان بسیاری بررسی و تحلیل شده است. برخی کارشناسان معتقدند که هر دو کشور به این نتیجه رسیدند که هیچ کدام نمی‌توانند دیگری را از میدان به در کنند و چاره‌ایی جز توافق با یکدیگر نداشتند. تحلیل های دیگر حاکی از این است که این توافق برای ایران خیلی بیشتر از تفاهم با یک کشور است بلکه دریچه‌ی توافق های بین‌المللی دیگری به ویژه توافق با آمریکا را برای ایران می‌گشاید. آیا آشتی ایران با عربستان نشان دهنده‌ی این است که ایران برای آشتی با دنیا آماده می‌شود؟ با علی بیگدلی، کارشناس روابط بین‌الملل در کافه خبر خبر آنلاین گفت‌وگو کرده ایم:

ارزیابی شما از توافق ایران و عربستان چیست؟ آیا توجه دولت به تقویت روابط با کشورهای منطقه به معنای گشایش در سایر حوزه های متفاوت است؟

ما برای بررسی دقیق رابطه ایران و عربستان باید ابتدا به کارنامه محمد بن سلمان نگاه بیاندازیم. بن سلمان ابتدا سلسله مراتب موروثی پادشاهی در عربستان را بر هم زد. طبق این سلسله مراتب پیشین عموی او باید ولیعهد می‌شد اما بن سلمان این را تغییر داد و خودش را ولیعهد کرد. این تغییر هم از نظر سیاسی برای بن سلمان مخالفانی دست و پا کرد و هم بخاطر اصلاحات اجتماعی و آزادیهایی که به زن‌ها داد خشم طیف مذهبی را هم در عربستان علیه خود برانگیخت. محمد بن سلمان در یک مصاحبه ایی گفت که ما به دنبال جمع کردن کشور های عرب به دور هم هستیم تا چیزی شبیه به اتحادیه اروپا درست کنیم با اینکار هم کشور های جهان عرب را از درون‌گرایی نجات می‌دهیم و هم حرکت توسعه مآبانه‌ایی را در این کشورها به وجود می‌آوریم.

او برای محقق کردن این هدف سه استراتژی سیاسی را در پیش گرفت. در سیاست داخلی باید سطح اعتراضات نسبت به جانشینی را کاهش می‌داد برای این مهم شروع به ایجاد یک سری نواوری در عربستان مثل ساختن شهری در کنار دریای سرخ که با سرمایه اولیه پانصد میلیارد کرد. قرار بود این پروژه با کمک بانک جهانی پیش برود که بخاطر پیش آمدن مسئله قتل روزنامه نگار منتقد عربستانی خاشقچی و دیگری مسئله جنگ عربستان علیه یمن، بانک جهانی حاضر به همکاری با عربستان نشد.

استراتژی دوم محمد بن سلمان در قالب سیاست های خاورمیانه‌ای آشتی و توافق با ایران بود. در این وضعیت به این خاطر که آمریکا و چین و روسیه نمی‌خواستند در خاورمیانه که چهل درصد نیاز انرژی جهان و شصت درصد نیاز انرژی چین از آن تأمین می‌شود سطح تنش افزایش پیدا کند ما و عربستان را به طرف صلح و آشتی هل دادند. مسئله‌ی دیگر بازگرداندن عراق، سوریه و لبنان به جهان عرب است. علی رغم همه‌ی بدبینی‌ها و تنفری که نسبت به بشار اسد در عربستان وجود داشت، الان می‌خواهند که او به جهان عرب بازگردد. پادشاه اردن هم چند روز پیش گفت که اگر سوریه می‌خواهد به جهان عرب بازگردد باید از کشور های خارجی بخواهد که پایگاه هایشان در سوریه را ترک کنند که منظور او ایران و ترکیه بود. سفر آقای امیرعبداللهیان به لبنان هم به همین منظور بود. رقابت ایران و عربستان در لبنان باعث شده بود که این کشور یک سال نتواند رئیس‌جمهوری را تعیین کند و آقای امیرعبداللهیان هم گفت که شما هر رئیس‌جمهوری را که انتخاب کنید ما موافقت خواهیم کرد. این حرف یک نوع شمشیر انداختن برای ایران بود. بنابراین فشارهایی که در منطقه عربستان دارد به ما وارد می‌کند که اگر قرار است ما با هم صلح کنیم ایران هم یک سری رفتارهای سیاسی خود در منطقه را باید کنار بگذارد؛ حالا عربستان گفته است که می‌خواهد در ایران سرمایه‌گذاری کند اما تا زمانی که ما به عضویت اف ای تی اف در نیاییم و شبکه های بانکی به سمت ما باز نشود هیچ کس نمی‌تواند در ایران سرمایه‌گذاری کند. به هر ترتیب ایران هم دارد به سمتی می‌رود که مشکلات خود را منطقه کاهش دهد و دیوار های ضخیمی را که دور خود کشیده است از بین ببرد. سفر آقای رئیسی به سوریه هم مجددا در همین مورد بود که ایران از خاک سوریه بیرون برود. در نشست چهار جانبه‌ ایی که هفته‌ی پیش در مسکو برگزار شد هم، همه موافق این بودند که ایران و ترکیه خاک سوریه را ترک کنند اما اردوغان به این خاطر که انتظار حمایت عربستان و امارات را در انتخابات ترکیه داشت حاضر نشد که خاک سوریه را ترک کند اما هنوز اختلافات عربستان و ترکیه حل نشده است. اما ترکیه هم باید در آینده نزدیک خاک سوریه را رها بکند.

اما استراتژی سوم محمد بن سلمان یعنی سیاست بین‌الملل او فوق‌العاده ماهرانه و زیبا اجرا شده است. تقریبا هیچ رهبری در خاورمیانه نتوانسته مثل محمد بن سلمان ماهرانه در سیاست بین‌الملل بازی کند. او با آمریکا، روسیه،چین و هند ارتباط دارد حتی رئیس‌جمهور کره‌ی جنوبی را به عربستان دعوت کرد. یک کشور هر چقدر ارتباطات بیشتری در نظام بین‌الملل داشته باشد وضعیتش مستحکم تر و با ثبات تر خواهد بود. برخلاف ایران که تنها با شرق ارتباط دارد محمد بن سلمان هم شرق و هم با غرب ارتباط دارد.

ما به این نتیجه رسیده‌ایم که وضعیت ایران به این شکل و صورت قابل دوام نیست. من فکر می‌کنم مجموعه‌ی نظام جمهوری اسلامی ایران به این درک رسیده‌اند که ما در شرایط بحرانی هستیم و نمی‌توانیم با این دست فرمان ادامه بدهیم و نمی‌توانیم برای همیشه کانون های امنیتی و نظامی در منطقه داشته باشیم و این پایگاه‌ها جز اینکه سربار اقتصادی برای ما داشته است، سود دیگری برای ما نداشته است و ابتدا به سمت یک آشتی کنان منطقه‌ایی حرکت می‌کنیم.

در مورد برجام نیز به همین شکل است؟ یعنی این اتفاقات مقدمه‌ای برای احیای برجام نیز خواهد بود؟

خبری هم که اخیرا به گوش ما رسید که ایران اجازه داده است بیست و هفت دوربین در تأسیسات هسته ‌ایی نصب بکنند مایه‌ی دلگرمی بود. باید منتظر رأی شورای حکام تا یک ماه آینده بود که آیا قطع نامه‌ایی علیه ایران صادر می‌کند یا نه. اما به هر ترتیب شواهد نشان می‌دهند ایران به سمت و سویی حرکت می‌کند که برجام احیا شود. تا الان اختلاف طرف ایرانی و تیم آمریکایی بر سر تحریم های ذیل برجام بوده است که ما می‌خواستیم تحریم های دیگری که در قرارداد برجام نیست هم برداشته شود اما طرف آمریکایی نپذیرفته است. از طرفی روس‌ها هم اجازه نمی‌دهند که برجام پیشرفت بکند چرا که اگر روابط ایران با غرب عادی بشود روسیه در انزوای خیلی شدیدی قرار خواهد گرفت و آنوقت برگ برنده‌ ایران به دست غربی‌ها خواهد افتاد. به نظر من ایران به نقطه‌ایی رسیده است که باید بنای آرمان گرایانه خود را برای حفظ بقای خود رها بکند.

به نظر می‌رسد نگاه خوش بینانه‌ای در داخل نسبت به آشتی ایران و عربستان وجود دارد. این در حالی است که چنین برداشتی از سوی سعودی‌ها دیده نمی‌شود آیا شما با این مسئله موافق هستید؟

به این خاطر است که آنها به ایران امتیازات بیشتری را می‌دهند. ببینید بخاطر سیاست خارجی گسترده‌ی عربستان، ما اگر بخواهیم روابط خود را با غرب عادی سازی کنیم باید از دروازه‌ی عربستان عبور کنیم. در حال حاضر عربستان بسیار بسیار قدرتمند تر از ما هست. عربستان جزء بیست کشور صنعتی دنیا است و کشوری است که روابط خارجی بسیار گسترده‌ایی دارد. عربستان قطعا روابطش را با اسرائیل بهتر خواهد کرد. اما الان نمی‌خواهد همزمان هم با ایران هم با اسرائیل روابطش را بهبود ببخشد. اما در آینده عربستان قطعا روابطش با اسرائیل را هم بهتر خواهد کرد.

به نظر شما بزرگترین مانع برای توافق ما با آمریکا چیست؟

ما از اول انقلاب با آمریکا مشکل داشتیم. از زمان حمله به سفارت آمریکا ساختار سیاسی ما گرایش به چپ پیدا کرد و از همانجا روابط ما با غرب هر روز تیره تر شد. نقطه‌ی اختلاف ما با آمریکا، اسرائیل است.ما خصومت گسترده‌ایی با اسرائیل داریم. اگر می‌خواهیم با آمریکا به یک توافق بلند مدت و معتبر برسیم باید تکلیف ما با اسرائیل حل بشود. ما اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسیم اما کاری به کار اسرائیل هم نداریم.

برخی از کارشناسان روابط بین‌الملل معتقدند که آمریکا از به دوش کشیدن هزینه های اسرائیل خسته شده است و در آینده اسرائیل حمایت آمریکا را از دست خواهد داد شما چقدر با این تحلیل‌ها موافقید؟

من زمانی که روزنامه نگار بودم مطلبی نوشتم با این تیتر: آمریکا از یدک کشیدن اسرائیل به تنگ آمده است. پس در همین قدر بگویم که با کلیت این تحلیل موافقم اما سؤال اینجاست چه حزبی و چه جریانی در آمریکا جرأت می‌کند که از اسرائیل حمایت نکند؟ لابی های یهودی در آمریکا می‌توانند رئیس‌جمهور آمریکا را هم تعیین کنند. ما در آمریکا دو دسته لابی یهودی داریم. یک دسته کسانی که صهیونیستند و مدافع اسرائیل اند و دیگر یهودیهایی هستند که ممکن است اسرائیل دوست داشته باشند اما صهیونیستند نیستند که بیشتر افراد این دسته الان بازنشسته و خانه نشین شده‌اند که جو بایدن هم از این دسته از یهودی‌ها استفاده کرد. بنابراین من کلیت این فکر را رد نمی‌کنم اما خیلی راه مانده است تا به چنین نقطه ایی برسیم که آمریکا دست از حمایت اسرائیل بردارد.

در مورد روسیه چطور؟ آیا جنگ اوکراین همچنان مانعی برای احیای برجام است؟

روس‌ها قطعا از توافق ما با غرب خوشحال نخواهند شد. عرض کردم اگر ایران برجام را از سر بگذارند و صادراتش را به اروپا از سر بگیرد؛ حجم صادرات روسیه کاهش پیدا خواهد کرد و بسیار منزوی خواهد شد. فشاری که الان روسیه به اروپا وارد می‌کند از جهت انرژی است حالا اگر ایران بتواند به اروپا انرژی صادر کند؛ روسیه در تنگنا قرار خواهد گرفت. روسیه و چین نه می‌خواهند و نه می‌توانند ما را به سمت توسعه حرکت بدهند. شما یک کشور در دنیا نمی‌بینید که تحت پوشش روسیه یا چین باشد و رشد اقتصادی چشمگیر داشته باشد. اما شما کشورهایی که با آمریکا روابط دوستانه داشتند مثل کره‌ی جنوبی را بررسی کنید. اما سوای اینکه چه چیزی خوشایند روسیه هست باید بگویم ایران هیچ راهی جز دوستی با غرب ندارد. مطلقا هیچ راهی. دلار زدایی و این دست شعارها غیر عقلانی و برای عوام فریبی است. ما هیچ راهی جز عادی سازی روابط خود با غرب نداریم.

به موانع خارجی در احیای برجام اشاره کردید؛ برخی از کارشناسان معتقدند که توافق با غرب برای دولت انقلابی بسیار سخت است و همین امر یک چالش بزرگ برای حرکت به سمت امضای توافق است. نظر شما چیست

اگر توافق نکنیم همه چیزمان از دست خواهد رفت؛ ایدئولوژی و شعارهایمان که جای خود دارد. و شما الان می‌بینید که تیم مذاکراتی ایران هم برای توافق سیگنال مثبت می‌فرستند چرا چون همانطور که عرض کردم حاکمیت به این نتیجه رسیده است که ادامه‌ی چنین وضعی غیر ممکن است.

آیا توافق با ایران به پیروزی بایدن در انتخابات کمک می‌کند؟ اگر دوباره ترامپ رأی بیاورد و از برجام خارج شود چه؟

بله تأثیر دارد اما نگاه مردم آمریکا بیشتر به داخل است تا به خارج. در مورد سؤال دوم هم ما باید به دنبال توافقی باشیم که در کنگره آمریکا به صورت قانون در بیاید تا رئیس‌جمهور نتواند به راحتی از آن خارج بشود.