توافق ایران و عربستان ژئوپلیتیک منطقه را تغییر خواهد داد

آرمان ملی آنلاین « در شرایط کنونی ایران نیازمند بازارهای خارجی است. در نتیجه اگر ما بتوانیم روابط تجاری و اقتصادی خود را با عربستان گسترش بدهیم این امکان برای ایران فراهم می‌شود که به بازارهای کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس دسترسی پیدا کند. از سوی دیگر این احتمال وجود دارد به واسطه همکاری‌های ایران و عربستان ما بتوانیم در آینده همکاری‌های دو‌جانبه‌ای را با مصر و اردن نیز برقرار کنیم.این اتفاق البته نیازمند یک پیش شرط است و آن این است که ما بدون اینکه پای کشورهای خارجی در میان باشد این پیشنهاد را برای همکاری به مصر و اردن بدهیم. به هر حال مصر کشور مهمی در خاورمیانه است و بازار خوبی برای ایران دارد»؛ جملات بالا اظهارات دکتر علی بیگدلی، تحلیلگر روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با«آرمان ملی» است. دکتر بیگدلی در این گفت‌وگو به بررسی مهم‌ترین نکات توافق ایران و عربستان و چشم‌انداز پیش‌رو پرداخته که در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

توافق ایران و عربستان به چه میزان در معادلات منطقه خاورمیانه تأثیرگذار خواهد بود؟این توافق چه پیامدهایی برای ایران خواهد داشت؟

هنوز جزئیات دقیقی از توافق ایران و عربستان منتشر نشده و تنها اتفاقی که رخ داده این است که دو کشور روابط خود را از سر گرفته‌اند.براساس توافق صورت گرفته قرار شده تا دو ماه آینده سفرای دو کشور مشخص شود.در چنین شرایطی در این مدت باید منتظر ماند که در مذاکراتی که صورت می‌گیرد طرفین در چه زمینه‌هایی با هم صحبت می‌کنند.به دلیل اینکه جزئیات هنوز به صورت دقیق مشخص نیست نمی‌توان به صورت قاطع درباره این موضوع اظهارنظر کرد که دو کشور روی چه موضوعاتی با هم توافق کرده‌اند.با این وجود آنچه در این زمینه مسجل است این است که این توافق می‌تواند برای منطقه امنیت ایجاد کند که این موضوع به سود همه کشورهای منطقه از جمله ایران و عربستان است.آمریکا و کشورهای اروپایی نیز به دلیل حساسیت‌هایی که این منطقه دارد از این توافق رضایت دارند.به هر حال آمریکا و کشورهای اروپایی از جنبه‌های مختلف روی این منطقه سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی کرده‌اند. به همین دلیل امنیت منطقه برای آنها حائز اهمیت است.آمریکا به دلیل چالش‌هایی که با روسیه در بحران اوکراین دارد و همچنین چالش‌هایی که با چین بر سرتایوان دارد به دنبال این است که در منطقه خاورمیانه با چالش جدی مواجه نباشد و این منطقه در وضعیت آرامش و امنیت قرار داشته باشد.یکی از دلایل مهمی که عربستان به این توافق تن داده این است که ایران کمک‌های مستشاری به یمن را انجام ندهد.در گذشته نیز مقامات ارشد عربستان سعودی در این زمینه صحبت کرده بودند.به همین دلیل در ژئوپلیتیک منطقه تغییراتی به وجود خواهد آمد. البته این توافق بیشتر به سود عربستان خواهد بود تا ایران. اگر واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم این توافق از نظر امنیتی برای ایران پیامدهای مثبتی داشته اما برای عربستان دستاوردهای اقتصادی و سیاسی به همراه خواهد داشت.

توافق صورت گرفته چه چشم‌اندازی را پیش‌روی روابط ایران و عربستان قرار خواهد داد؟آیا روابط تنها در ظاهر دنبال خواهد شد و یا احتمال اینکه همکاری‌های دوجانبه نیز در دستور کار قرار بگیرد وجود خواهد داشت؟

قطعاهمکاری‌های دوجانبه نیز شکل خواهد گرفت. به هر حال در شرایط کنونی عربستان جز کشورهای20 است و از زمانی که محمد بن‌سلمان روی کار آمده روی تولیدات صنعتی سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داده است.به همین دلیل این موضوع می‌تواند فرصت خوبی برای همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین ایران و عربستان به وجود بیاورد.در شرایط کنونی ایران نیازمند بازارهای خارجی است. در نتیجه اگر ما بتوانیم روابط تجاری و اقتصادی خود را با عربستان گسترش بدهیم این امکان برای ایران فراهم می‌شود که به بازارهای کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس دسترسی پیدا کند. از سوی دیگر این احتمال وجود دارد به واسطه همکاری‌های ایران و عربستان ما بتوانیم در آینده همکاری‌های دو‌جانبه‌ای را با مصر و اردن نیز برقرار کنیم.این اتفاق البته نیازمند یک پیش شرط است و آن این است که ما بدون اینکه پای کشورهای خارجی در میان باشد این پیشنهاد را برای همکاری به مصر و اردن بدهیم. به هر حال مصر کشور مهمی در خاورمیانه است و بازار خوبی برای ایران دارد. به همین دلیل ما باید برای همکاری با مصر و اردن نیز پیشقدم شویم و بدون حضورکشورهای خارجی زمینه‌های همکاری با این کشورها را به وجود بیاوریم.برای اینکه اقتصاد ایران جان تازه‌ای بگیرد نیاز به بازارهای خارجی و جذب سرمایه‌داریم. در چنین شرایطی است که فضای داخلی نیز با آرامش بیشتری همراه خواهد بود.

توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین صورت گرفت. چرا چین زمینه‌های توافق ایران و عربستان را فراهم کرد و از این رویکرد چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

چین همواره بر مدار مسائل اقتصادی و بازاریابی جهانی کار می‌کند.با این وجود در شرایط کنونی چین به این نتیجه رسیده که برای کشوری که به دنبال این است جز قدرت‌های بزرگ جهانی قرار داشته باشد تنها روابط اقتصادی و تجاری کافی نیست و به همین دلیل تلاش می‌کند از نظر سیاسی،نظامی و امنیتی نیز خود را قدرتمند کند. این در حالی است که دوره سوم ریاست جمهوری شی جی پینگ به تازگی آغاز شده و وی به دنبال این است چین را در ابعاد مختلف به یک قدرت جهانی تبدیل کند.به همین دلیل میانجیگری چین در توافق ایران و عربستان یک مانور قدرت در منطقه خاورمیانه به شمار می‌رود.از سوی دیگر به دلیل حجم مبادلاتی که بین چین و عربستان سعودی وجود دارد که رقمی بالغ بر170 میلیارد دلار است و از سوی دیگر با ایران نیز روابط تجاری گسترده‌ای دارد و سرمایه‌گذاری‌هایی در ایران دارد به دنبال این است که خاورمیانه در یک وضعیت آرامش و امنیت قرار داشته باشد.در نتیجه یکی از اهدافی که چین بین ایران و عربستان میانجیگری کرده حفاظت از سرمایه‌گذاری‌هایی است که این کشور در منطقه خاورمیانه انجام داده و نمی‌خواهد این سرمایه‌گذاری‌ها از نظر امنیتی به خطر بیفتد و مخدوش شود.

برخی عنوان می‌کنند این توافق باعث شده دست غرب از منطقه خاورمیانه کوتاه شود.آیا در واقع چنین اتفاقی رخ داده است؟

چین به هیچ عنوان قصد ندارد با میانجیگری بین ایران و عربستان خود را با کشورهای غربی درگیر کند.چین نمی‌خواهد اعتبار بین‌المللی خود را خرج ایران و عربستان کند و کاری کند که برای این کشور هزینه بین‌المللی داشته باشد.چین در سال در حدود650 میلیارد دلار با آمریکا مراوده تجاری دارد.این ارتباط با کشورهای اروپایی نیز وجود دارد.نکته دیگر اینکه قراردادهای25 ساله‌ای که چین با کشورهای منطقه بسته است به معنای خارج شدن آمریکا و کشورهای اروپایی از منطقه نیست.این در حالی است که همه نهادهای امنیتی،نظامی و سیاسی عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس در اختیار آمریکایی‌ها قرار دارد.اظهاراتی که برخی اصولگرایان در این زمینه مطرح می‌کنند برای انتقاد از دولت آقای روحانی و بالابردن نقش دولت سیزدهم در سطح منطقه عنوان می‌شود که بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد.نکته دیگر اینکه آمریکا قصد ندارد چین را سر لج بیندازد که در جبهه روسیه قرار بگیرد.در شرایط کنونی آمریکا با روسیه مشکل دارد.این در حالی است که چین در ماجرای حمله روسیه به اوکراین یک موضع خنثی اتخاذ کرد و تلاش کرد برای خود در این ماجرا هزینه سیاسی و امنیتی ایجاد نکند.این وضعیت در شرایط کنونی نیز وجود دارد و از چینی‌ها از دادن اسلحه به روسیه در جنگ اوکراین خودداری کرده است.رویکرد چین به شکلی است که به هیچ وجه حاضرنیست با به دست آوردن بازار خاورمیانه بازار آمریکا و کشورهای اروپایی را از دست بدهد.

توافق ایران و عربستان و سفر مثبتی که گروسی به ایران داشت به چه میزان می‌تواند زمینه‌ساز مذاکرات جدید برای احیای برجام باشد؟آیا با توجه به شرایط جدید به احیای برجام خوش‌بین هستید؟

یکی از مشکلاتی که عربستان همواره با ایران داشته این است که این کشور همواره آمریکا و کشورهای اروپایی را به این دعوت می‌کرد که برای احیای برجام با ایران مذاکره نکنند و سطح تحریم‌ها را افزایش بدهد. عربستان حتی بی تمایل به این نبود که اسرائیل به ایران حمله نظامی کند و در مقاطعی از این اتفاق حمایت نیز می‌کرد.عربستان دوست نداشت ایران به یک قدرت اتمی در منطقه تبدیل شود. این اتفاق موازنه قدرت را در منطقه به هم می‌زد و به همین دلیل عربستان تمایلی به این موضوع نداشت.در دو ماه آینده مذاکرات ایران و عربستان ادامه خواهد داشت. نکته دیگر این است که عربستان از ایران می‌خواهد که هر چه زودتر تکلیف خود را با آژانس و کشورهای1+4 روشن کند.واقعیت این است که تا کشورهای غربی کارت سفید را به ایران نشان ندهند امکان ندارد عربستان با ایران در زمینه‌های دیگر همکاری و تعامل داشته باشد. ایران در مرحله نخست باید مشکلات خود را با آژانس و کشورهای غربی بر سر پرونده هسته‌ای حل کند. بدون تردید این خواست همه کشورهای خاورمیانه است.