آیا گفت‌وگوهای «امیدوارکننده» ایران و آژانس به توافق می‌رسد؟/پاسخ به سوالات آژانس گره‌های کور احیای برجام را باز می‌کند

آرمان ملی آنلاین ایسنا نوشت، هفته گذشته هیئتی از بازرسان آژانس به سرپرستی ماسیمو آپارو معاون پادمانی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران آمد و با کارشناسان و مقامات سازمان انرژی اتمی بر سر حل‌وفصل مسائل باقی مانده و اختلافات میان دو طرف برای رسیدن به یک راهکار مرضی الطرفین گفت‌وگو کردند.

بهروز کمالوندی، سخنگو و معاون امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی اتمی ایران روز دوشنبه ضمن تأیید خبر سفر رافائل گروسی به تهران در روزهای آینده گفت: در روزهای گذشته گفت‌وگوهای سازنده و امیدوارکننده‌ای با هیئت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ریاست «ماسیمو آپارو»، معاون پادمانی آژانس داشتیم و بر همین اساس آقای اسلامی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران به‌طور رسمی از آقای «رافائل گروسی»،‌ مدیرکل آژانس دعوت کرد تا به ایران سفر کند.

به نظر می‌آید نتایج این دور از مذاکرات آن قدر موفقیت آمیز بوده است که بالاخره محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی به طور رسمی از مدیرکل آژانس برای سفر به تهران دعوت کرده است. تأیید و استقبال از سفر مدیرکل به تهران از آن جهت است که احتمالا هیئت های فنی و کارشناسی راهکاری برای نهایی کردن مذاکرات و رفع اختلافات به دست آورده‌اند.

با این حال، برای اولین بار نیست که مذاکراتی از این دست انجام می‌شود و مدیرکل آژانس هم به تهران می‌آید اما اختلافات به جای خود باقی می‌ماند. باید منتظر ماند و دید که این بار در شرایطی که فضای همکاری‌های فنی و سیاسی میان ایران و آژانس و نیز ایران و کشورهای عضو گروه برجام هر روز تند و تیره تر می‌شود، چه نتیجه‌ای رقم می‌خورد.

اگر سؤالات آژانس پاسخ داده شود، قطعا یکی از گره‌های کور در رابطه با تعاملات ایران و آژانس و به ویژه در روند مذاکرات احیای برجام باز خواهد شد و به طور قطع طرف‌ها به احیای برجام نزدیک می‌شوند.
البته حل‌وفصل سؤالات میان ایران و آژانس شاید آغاز کننده دور جدید مذاکرات هسته‌ای و برجامی باشد اما تکمیل کننده راه نیست و مسیر احیای برجام به عناصر دیگری برای تحقق نیاز دارد.

ایران قبلا به سؤالات آژانس پاسخ داده است اما مسئله این است که از نگاه آژانس این پاسخ‌ها "قانع‌کننده" نبوده است. مذاکرات فعلی میان ایران و آژانس برای این است که دو طرف به یک مدالیته جدید برای رفع ابهامات و سؤالات برسند که به طور عملی و قانع کننده طوری که هر دو طرف از آن راضی باشند، به سؤالات پاسخ داده شود. سؤالات آژانس از ایران جزو پی ام دی که در سال ۲۰۱۵ در جریان توافق برجام مطرح و حل‌وفصل شد، نیست. این سه، چهار سؤال مربوط به مسائلی هستند که در ۲۰۱۹ آژانس آنها را اعلام کرد.

سه مکانی که آژانس می‌گوید آلوده به اورانیوم بوده و هم‌چنان بعد از بارها دریافت پاسخ از سوی ایران مدعی است که ایران «پاسخ رضایت بخش» درباره آنها نداده، در ورامین، تورقوزآباد و مریوان در استان کردستان قرار دارد.

برخی تحلیل گران بر این نظرند که این سؤالات هم باید مثل پرونده مطالعات ادعایی با اقدام و اراده سیاسی حل‌وفصل شوند و حل‌وفصل فنی و حقوقی آن تا وقتی اراده سیاسی در کار نباشد، محلی از اعراب ندارد. از این روست که ایران معتقد است آنچه از سوی آژانس دنبال می‌شود، با کارشکنی برخی دولت‌ها و رژیم صهیونیستی شکل گرفته و اصلا مسئله‌ای فنی و پادمانی نیست و یک پرونده سازی سیاسی است.

در عین حال تا وقتی اراده سیاسی برای حل این مسائل در کار نباشد، آژانس می‌تواند با حمایت کشورهای هسته‌ای عضو شورای حکام، پرونده ایران در این شورا را هر فصل سنگین و سنگین‌تر کند تا جایی که آن را از میز شورای حکام به میز شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد و این نتیجه برای ایران اصلا خوب نیست.

روابط ایران و آژانس در یک سال گذشته متاثر از اختلاف نظر دو طرف بر سر سؤالات پادمانی آژانس از ایران تا حدی متشنج بوده است که در نبود مذاکرات برجامی و تعلیق آن این شرایط هر روز بیشتر و بیشتر تشدید شد. اخیرا نیز بر سر موضوع غنی‌سازی ۸۴ درصدی که برخی رسانه‌های غربی به نقل از منابع غیررسمی ادعا کردند و نیز موضوع تغییر وضعیت زیرساخت‌ها برای غنی‌سازی در تأسیسات فردو، تعاملات دو طرف متشنج تر شد.

بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در رابطه با موضوع تغییر وضعیت غنی سازی در سایت فردو گفته است: به نظر می‌رسد بازرسان اشتباه کرده‌اند. پس از اینکه بازرسان به اینجا آمدند و بازرسی دوباره انجام دادند و ارائه توضیحات از طرف ما، بازرس به وین اعلام کرد ایران تغییری در زیرساخت‌های غنی‌سازی ایجاد نکرده است. هنگامی‌که ما برای شفاف سازی توضیحات لازم را ارائه کردیم، لازم نبود که گزارشی ارائه شود. متأسفانه آژانس گزارشی ارائه کرد که مایه سوء استفاده سیاسی شد به‌طوری‌که دو یا سه روز پس از این گزارش، سه کشور اروپایی و آمریکا بیانیه‌ای علیه ایران منتشر کردند؛ در حالی‌که هیچ نقضی صورت نگرفته است. سرعت این کشورها در انتشار بیانیه نشان داد که از پیش به دنبال انتشار آن بوده‌اند. آن‌ها در این نمایش خود بسیار شتابزده عمل کردند. آن‌ها حتی به خود زحمت ندادند برای دو تا سه روز منتظر گزارش جدید بمانند و متأسفانه اقدامات آن‌ها هم اکنون هم روی می‌دهد.

وی درباره موضوع غنی سازی ۸۴ درصدی در ایران نیز گفته است: اخیرا نشریه بلومبرگ مطلبی را منتشر کرده و مدعی شدند، ایران غنی‌سازی ۸۴ درصدی را آغاز کرده است. اول از همه باید بگویم که ما غنی‌سازی بیشتر از ۶۰ در صد تا کنون نداشته‌ایم بلکه آنچه آژانس مشاهده کرده است ذره‌ای کوچک‌تر از اتم بود که حتی نمی‌توان آن را در زیر میکروسکوپ مشاهده کرد. آن‌ها حالا مدعی شده‌اند که با توجه به اینکه ذره ۸۴ درصدی را دیده‌اند، پس غنی‌سازی ۸۴ درصدی صورت گرفته است. حتی اگر چنین ذره‌ای را مشاهده کرده باشند این یک موضوع طبیعی است. برای مثال زمانی که ما غنی‌سازی ۵ درصدی انجام می‌دهیم، ذره ۱۷ درصدی در آن مشاهده می‌شد یا زمانی‌که غنی‌سازی ۲۰ درصدی انجام می‌دهیم، ذره ۵۷ درصدی در آن دیده می‌شود. ما نمونه‌های مشابه از سؤالات آژانس در این رابطه را در اختیار داریم که پاسخ آنها را داده‌ایم و موضوع بدون سر و صدا و جنحال حل شده و مکاتبات آنها موجود است. اتفاقات فنی، رویدادی طبیعی در مقوله غنی‌سازی است، برای مثال شما به دستگاه غنی‌سازی خوراک با غنای ۵ درصد را می‌دهید و ماده با غنای ۲۰ درصد دریافت می‌کنید. این دستگاه‌ها به سرعت می‌چرخند. زمانی که خوراک دستگاه به دلایل فنی کاهش می‌یابد در نتیجه میزان غنی‌سازی هم ممکن است به دفعات افزایش یابد که موضوع مهمی نیست. شما باید در خط پایان بدانید که چه نوع غنی‌سازی صورت گرفته است.

سخنگوی سازمان انرژی اتمی با تاکید بر این که درباره موضوعات اخیر به خوبی مشاهده می‌شود که یک توطئه جریان دارد گفت: ما در نامه‌ای به سؤالات آژانس پاسخ دادیم. اما این بار گزارشی برای اعضا در کار نبوده است که بگویند ممکن است یکی از اعضا گزارش را درز داده باشد، تنها نامه‌ای از آژانس به ما بوده که افشا شده است. در اینجا چه طرفی باید سرزنش شود؟ اگر در گذشته آژانس مدعی بود که گناهکار نیست، اما در این مورد کاملا گناهکار است. مکاتبات ما باید محرمانه باشد، اما این‌گونه نیست. سؤالات آن‌ها در رسانه‌ها منتشر می‌شود، اما پاسخ‌های ما منتشر نمی‌شود. این موارد، فضایی را برای آن‌هایی فراهم می‌کند که می‌خواهند ایران را متهم کنند. آن‌ها هم اکنون ایران را متهم کرده‌اند که تعهدات خود را نقض کرده و به پادمان‌ها بی احترامی کرده است در حالی‌که ۱۵ گزارش فصلی آژانس در گذشته به‌خوبی نشان می‌دهد که ایران کاملا به تعهدات خود عمل کرده است.

چالش میان ایران و آژانس بر سر موضوعات تا کنون به صدور سه قطع‌نامه انجامیده است و در قطع‌نامه اخیر شورای حکام، از ایران خواسته شد درباره این مکان‌ها به سؤالات آژانس پاسخ «قانع کننده» دهد. همان طور که بسیاری از تحلیلگران بر این موضوع تاکید دارند، مسائل پادمانی ایران با آژانس از مسیر سیاسی حل می‌شود به همان شکل که موضوع مطالعات ادعایی در جریان مذاکرات سال ۲۰۱۵ حل‌وفصل و مختومه شد.

برخی کارشناسان بر این باورند، تا وقتی مذاکرات برای احیای برجام دوباره کلید نخورد حل‌وفصل فنی مسائل ایران با آژانس در پرده‌ای از ابهام باقی می‌ماند و هم چنان چماق صدور قطع‌نامه بر سر ایران و ارجاع به شورای امنیت سازمان ملل بر سر ایران خواهد بود.