رقیب رد‌صلاحیت‌شده پوتین در انتخابات روسیه، کیست؟

تنها یک سال طول کشید تا از «سپر‌بلای لیبرال» در تلویزیون دولتی روسیه به رقیب اصلی ولادمیر پوتین در انتخابات ریاست جمهوری تبدیل شود. مسیر رویاگونه‌ای که بوریس نادژدین در صحنه سیاسی روسیه طی کرد، برای بعضی منتقدان حمله پوتین به اوکراین، کورسویی از امید ایجاد کرده بود.اما گروهی دیگر حضور او را در این رقابت‌ها بازی و فریب کرملین می‌دیدند تا از این راه، مسیر انتخاب مطمئن و موجه پوتین برای پنجمین دوره ریاست جمهوری روسیه هموار شود. بوریس نادژدین در ۳۰ سالی که در صحنه سیاست روسیه فعال بوده، هرگز نتوانسته است حمایتی گسترده از خود جلب کند. در ماه ژوئیه سال ۲۰۲۳ نادژدین تلاش کرد برای دومین بار در انتخابات فرمانداری منطقه مسکو، بعد از یک تلاش ناکام در سال ۲۰۱۸، نامزد شود، اما نتوانست به حد نصاب امضا‌های لازم برای نامزدی در آن انتخاب برسد. این وضعیت تنها در عرض چند ماه کاملا تغییر کرد.

در ماه اکتبر ۲۰۲۳ حزب «ابتکار مدنی» او را برای انتخابات آتی ریاست جمهوری که قرار است اواسط ماه مارس ۲۰۲۴ برگزار شود، نامزد کرد. خیلی زود مشخص شد که او تنها نامزد ریاست جمهوری است که علنا خواهان توقف جنگ روسیه در اوکراین است. بعضی چهره‌های اصلی مخالف دولت روسیه هواداران خود را تشویق به حمایت از نادژدین کردند و همین باعث شد گروهی از مردم در مقابل مراکز ثبت امضا برای نامزدی او صف بکشند، هم در سراسر روسیه و هم خارج از این کشور. نادژدین اعلام کرد که تا آخر ماه ژانویه، بیش از ۳۰۰ هزار امضا در حمایت از خود جمع کرده است. او در نظرسنجی‌های مستقل بعد از ولادیمیر پوتین در رده دوم قرار گرفت. پوتین با حدود ۷۹ درصد پیشتاز بود و بعد از او نادژدین با ۱۰/۴ درصد قرار داشت.

«امید تازه‌ای» که ناکام ماند

بسیاری از کسانی که به نفع نادژدین تبلیغ می‌کردند می‌گفتند شخص او نیست که مورد حمایت آنهاست، بلکه موضع ضد جنگ اوست که اهمیت دارد. میخائیل ناکی، روزنامه‌نگار برجسته روس، که به جرم پخش «اخبار جعلی» درباره ارتش روسیه غیابی به زندان محکوم شده، گفته بود که نامزدی نادژدین در حال حاضر «تن‌ها کارزار قانونی ممکن علیه جنگ» و تنها شیوه‌ایست که رای‌دهندگان ضد جنگ می‌توانند از طریق آن به کرملین فشار بیاورند. ماکسیم کاتز، سیاستمدار مخالف دولت روسیه و از حامیان سرسخت نادژدین، بار‌ها در کانال یوتیوب خود با بیش از ۲ میلیون مشترک، از او تعریف و تمجید کرد. او گفته بود که محبوبیت نادژدین «امید تازه» به روس‌ها می‌دهد و کار کرملین را برای این که ادعا کند جنگ از «حمایت همه‌جانبه» برخوردار است، به‌مراتب سخت‌تر می‌کند.میخائیل خودورکوفسکی، میلیاردر سابق و در تبعید، لیوبوف سوبول، سیاستمدار تبعیدی و ایوان ژدانوف، مدیر در تبعید بنیاد مبارزه با فساد آلکسی ناوالنی، هم از جمله چهره‌هایی هستند که از نادژدین حمایت کرده بودند.

اما برای بسیاری داستان موفقیت نادژدین، رویایی‌تر از آن بود که باورکردنی باشد، به این دلیل که شهرت و سابقه او همواره با سوالات و شبه‌های زیادی در میان منتقدان دولت روبرو بود.برای مثال در سال ۲۰۱۴، نادژدین با توصیف الحاق شبه‌جزیره کریمه به «گلابی رسیده‌ای که در دستان ما افتاد» عملا از این اقدام پوتین حمایت کرد.او بعد از اعلام نامزدی هم از رد کردن خط قرمز‌ها پرهیز می‌کرد. وقتی یک خبرنگار مشهور از او پرسید که به نظرش کریمه به چه کسی تعلق دارد، او پاسخ داد «به مردم کریمه».علاوه بر این قبل از آنکه موضع به ظاهر ضد جنگ خود را آشکار کند، تا اوایل سال ۲۰۲۳ نادژدین مرتب در برنامه‌های گفت‌وگوی تلویزیون دولتی روسیه ظاهر می‌شد. در آنجا نقشی ایفا می‌کرد که به نوشته سایت خبری مستقل «زنگ»، برای او شهرت «سپربلای لیبرال» را به همراه آورده بود.

این اصطلاح زمانی به کار می‌رود که دم و دستگاه تبلیغاتی کرملین راه را برای یک شنیده شدن صدای یک فرد نسبتا لیبرال در رسانه‌ها باز می‌کند تا توهم چندصدایی بودن جامعه را برای مردم ایجاد کند. اما این آدم‌ها اجازه ندارند ایده یا دیدگاه خود را به صورت کامل بیان کنند، چون مجری‌ها و مهمان‌های دیگر برنامه‌ها آن‌ها را به تمسخر می‌گیرند و مجبور به سکوت می‌کنند.در یکی از آخرین مصاحبه‌های خود در یک برنامه گفت‌وگوی تلویزیونی در ماه مه ۲۰۲۳ او پیشنهاد جایگزین کردن پوتین برای عادی سازی روابط با اروپا را مطرح کرد.به گفته منتقدان نادژدین داشت نقش تازه‌ای بازی را می‌کرد: نامزد بی‌درد‌سر و هماهنگ‌شده، و طرف تمرین -و نه مسابقه- مشت‌زن اصلی یعنی ولادیمیر پوتین که می‌تواند به‌راحتی او را مغلوب کند.این ایده به این دلیل مطرح شد که معمولا در دوره انتخابات در روسیه نامزد‌های نسبتا لیبرال اجازه حضور پیدا می‌کنند تا با ایفای نقش «سپر‌بلا» برای دولت، توهم یک انتخابات دموکراتیک را برای مردم ایجاد کنند. در سال ۲۰۱۸ این نقش به اعتقاد بسیاری به کسنیا سوبچاک، بلاگر مشهور، داده شد و در سال ۲۰۱۲ میخائیل پوخوروف، تاجر لیبرال‌منش آن را به عهده گرفت.

«اشتباه کرملین»؟

فارغ از آنکه نادژدین با سیستم همکاری می‌کرد یا نه، کمیسیون انتخاباتی روسیه روز ۸ فوریه نامزدی او در انتخابات ماه مارس روسیه را رد کرد.کمیسیون مرکزی انتخابات روسیه پیش ازاین هم گفته بود که ۱۵ درصد امضا‌هایی که در حمایت از او جمع شده «مشکل‌دار» بوده است.پیش از آن در هر دو طرف ماجرا -طرفداران دولت و مخالفان- این اتفاق نظر به وجود آمده بود که کرملین روز‌به‌روز از رشد سیاسی و گسترش حمایت‌ها از او خشمگین‌تر می‌شود. این مسئله به‌ویژه بعد از آن آشکار شد که تلویزیون تحت کنترل دولت، که پیش از این نادژدین را نادیده می‌گرقت، شروع به انتقاد تند‌و‌تیز از او و دیدگاه‌هایش از جمله طرفداری از اروپا کرد.عباس گالیاموف، تحلیلگر سیاسی، می‌گوید: «حتی اگر کرملین در مقطعی تلاش می‌کرد از نادژدین در جهت اهداف سیاسی خود استفاده کند، الان دیگر آشکار شده است که داستان از دست‌شان خارج شده بود.»مدوزا، سایت خبری در تبعید روسی، اواخر ژانویه به نقل از یک منبع ناشناس در دولت روسیه گزارش داد که بوریس نادژدین «اشتباهی» بود که استراتژیست‌های سیاسی کرملین مرتکب شدند.به گفته این منبع ناشناس، لحن «رادیکال‌شده» و حمایت مخالفان چپگرا از او مطمئنا راهش را برای ثبت نام در انتخابات هموار نمی‌کرد.اکنون به‌نظر می‌رسد که کرملین دریافته است که باید این «اشتباه» خود را جبران کند.