اردوغان محبوبیت خود را از دست داده اما هنوز شانس اول پیروزی است

آرمان ملی آنلاین: این در حالی است که قلیچدار اوغلو که به دنبال ترکیه سکولار است موفق شده نسل جدید، تحصیل کردگان و روشنفکران ترکیه را با خود همراه کند و به صورت جدی بیست سال قدرت اردوغان را به چالش بکشد. به همین دلیل فردا را باید روز مهمی در تاریخ معاصر ترکیه به شمار آورد. روزی که ممکن است پایان بیست سال قدرت رجب طیب اردوغان در ترکیه و فصل جدیدی در سیاست ترکیه به شمار رود. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی فضای انتخاباتی ترکیه به دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه ماحصل آن را می‌خوانید. 

با توجه به اتفاقاتی که در دور اول انتخابات ریاست جمهوری ترکیه رخ داد شرایط انتخابات در مرحله دوم به چه صورت خواهد بود و شانس کدامیک از کاندیدای انتخاباتی را برای پیروزی بیشتر می‌دانید؟

 میزان مشارکت در دور اول انتخابات ترکیه در حدود86 درصد بوده که چهل ونه و نیم درصد آرا به اردوغان تعلق گرفته است. این میزان آرا برای اردوغان تعجب برانگیز بود. این وضعیت نشان می‌دهد که جامعه ترکیه دوقطبی شده است. یکی از این قطب‌ها دین دار و اسلام گرا هستند و قطب دیگر سکولار هستند و به همین دلیل فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه در آستانه دور دوم انتخابات ریاست جمهوری دو قطبی شده است. پیام دوقطبی شدن جامعه در ترکیه این است که هنوز سنت و مدرنیته در ترکیه در حال جدال با هم هستند. شرق ترکیه که مسلمان نشین است به‌رغم همه مشکلات و چالش‌های اقتصادی مانند بیکاری، پایین بودن سطح بهره‌های بانکی که در ترکیه زمان اردوغان وجود دارد هنوز از اردوغان حمایت می‌کند و به همین دلیل نیز اردوغان توانست در دور اول انتخابات نزدیک به50 درصد آرای انتخاباتی را به دست بیاورد.

نکته دیگر اینکه سنان اوغان دیگر کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری ترکیه که در دور اول پنج درصد آرا را به دست آورده بود در نهایت با اردوغان ائتلاف کرد و به همین دلیل این احتمال وجود دارد که میزان آرای اردوغان در دور دوم انتخابات نسبت به قلیچدار اوغلو بیشتر باشد. در چنین شرایطی قیلچدار اوغلو نمی‌تواند به آنچه مطلوب او در انتخابات است دست پیدا کند. یکی از ویژگی‌های اردوغان این است که در حوزه نهادسازی موفق عمل کرده است. این نهادسازی‌ها در حوزه‌های امنیتی، نظامی، اطلاعاتی و اداری بوده و اردوغان موفق شده نفوذ خوبی در این زمینه در ترکیه برای خود ایجاد کند. از سوی دیگر اردوغان دست ارتش را در سیاست کوتاه کرد و در کشوری که همواره به کودتا آلوده بوده اجازه نداد ارتش در سیاست دخالت کند. این در حالی است که اردوغان موفق شده ترکیه را از نظر نظامی به یک قدرت نظامی تبدیل کند به شکلی که در شرایط کنونی ترکیه به عنوان دومین کشور قدرتمند نظامی ناتو شناخته می‌شود. 

رویکردی که اردوغان در زمینه سیاست خارجی در پیش گرفته بود به چه میزان در بین مردم ترکیه حمایت می‌شد؟ آیا رویکرد وی در این زمینه با اقبال مردمی همراه بود؟

اردوغان در زمینه سیاست خارجی خود یک رویکرد کثرت‌گرا در پیش گرفته بود و خود را محدود به همکاری با آمریکا و یا کشورهای غربی نکرده بود. اردوغان در سال‌های اخیر رابطه خوبی با روسیه برقرار کرده بود. این در حالی است که اردوغان نتوانست در دنیای عرب در زمینه سیاست خارجی به دستاورد قابل ملاحظه‌ای دست پیدا کند. وی به دلیل گرایش به اخوان المسلمین نتوانست با دو کشور مهم دنیای عرب یعنی عربستان و مصر که علیه اخوان المسلمین هستند ارتباط موثری برقرار کند. این در حالی است که اردوغان تمایل زیادی داشت کشورهای ثروتمند عربی مانند عربستان و امارات متحده عربی در ترکیه سرمایه‌گذاری کنند.

در واقع اردوغان نتوانست در بین کشورهای عربی جایگاه قابل توجهی پیدا کند که این یک نقض بزرگ برای وی به شمار می‌رود. نکته دیگر اینکه گستردگی حضور نیروهای نظامی ترکیه در کشورهایی مانند لیبی، قطر و سوریه هزینه‌های نظامی ترکیه را بالا برده و به همین دلیل دولت اردوغان ناچار شده مالیات‌ها را افزایش بدهد. با این وجود به‌رغم نقاط ضعفی که اردوغان در حوزه اقتصادی دارد به نظرمی رسد که برنده انتخابات در دور دوم نیز اردوغان خواهد بود. اگرچه قلیچدار اوغلو گرایش به غرب دارد و شعارهای سکولار مطرح کرده و به همین دلیل طبقه متوسط، تحصیل کردگان و رأی اولی‌ها در دور اول انتخابات به قلیچدار اوغلو رأی دادند اما در دور اول انتخابات نتوانست به آنچه دوست داشت دست پیدا کند و با اختلاف پنج درصد از اردوغان شکست خورد. در چنین شرایطی پیش بینی‌ها بیانگر این است که آقای اردوغان همچنان تا سال2028 به عنوان رئیس‌جمهور ترکیه به کار خود ادامه خواهد داد. 

این موضوع که قلیچدار اوغلو موفق شده اردوغان را که در بیست سال گذشته قدرت را در ترکیه در اختیار داشته به چالش و دور دوم انتخابات بکشاند باعث نخواهد شد که پایگاه اجتماعی حامی اردوغان در دور دوم انتخابات متزلزل شود؟

واقعیت این است که اردوغان محبوبیت گذشته خود را در بین مردم ترکیه از دست داده است. این موضوع به خوبی در فضای انتخاباتی مشهود بود. دلیل اصلی این مسأله نیز این است که نسل جدیدی که در ترکیه ظهور کرده زیاد مقید به مسائل مذهبی نیست و به همین دلیل این موضوع به زیان اردوغان تمام شده است. از زمان آتاتورک در ترکیه هر نوع نمایش مذهبی در مدارس و دانشگاه‌ها ممنوع بود و دختران و زنان نمی‌توانستند با روسری به دانشگاه بروند.

با این وجود اردوغان از زمانی که به قدرت رسید این قوانین را برداشت و امتیازات زیادی به مسلمانان داد. به همین دلیل نیز مسلمانان طرفدار وی هستند و این طرفداری به خوبی خود را در نتیجه انتخابات نیز نشان داد. این در حالی است که نسل جدید ترکیه به همراه طبقه متوسط و تحصیل کردگان و روشنفکران جامعه ترکیه از کاندیداتوری قلیچدار اوغلو حمایت می‌کنند. در این حال به نظر می‌رسد فضای جامعه ترکیه به شکلی است که هنوز سکولارها نتوانسته‌اند تعادل اجتماعی و سیاسی را به سود خود تغییر بدهند. 

نسل جدید ترکیه به دنبال چیست و چه دغدغه‌هایی دارد؟ آیا این نسل نمی‌تواند موازنه قدرت را به سود قلیچدار اوغلو تغییر بدهد؟

یکی از کارهای مهمی که قلیچدار اوغلو در فضای انتخاباتی انجام داده این است که نسل جدید ترکیه را با خود همراه کرده است. میزان رأی اولی‌ها در دور اول انتخابات در حدود پنج میلیون نفر بوده که تقریبا همه آنها به قلیچدار  اوغلو رأی داده‌اند. این در حالی است که روشنفکران، نویسندگان، هنرمندان و حتی برخی از کسبه‌ها نیز در دور اول انتخابات از قلیچدار اوغلو حمایت کردند. نکته مهمی که در این زمینه باید در نظر گرفت این است که براساس سنت‌های سیاسی رئیس‌جمهوری که مستقر است از قدرت اعمال نفوذ بیشتری برخوردار است. در ترکیه در حدود53 شبکه تلویزیونی وجود دارد که25 شبکه آن خصوصی است. در فضای انتخابات همه این53 شبکه تلویزیونی تحت فشار نفوذ اردوغان به سود وی تبلیغات می‌کردند. این وضعیت نشان می‌دهد که قدرت نفوذ اردوغان در زمینه‌های مختلف می‌تواند به وی برای پیروزی در انتخابات کمک کند. اردوغان در سال‌هایی که قدرت را در ترکیه در اختیار داشته در زمینه نهادسازی موفق عمل کرده است. قلیچدار اوغلو از این میزان نفوذ برخوردار نیست و هنوز نتوانسته در مقابله با نفوذ اردوغان در نهادهای مختلف راه چاره مناسبی پیدا کند.

نگاه قلیچدار اوغلو بیشتر به بیرون از ترکیه است. سفر هشت ساعته وی به آمریکا در پنسیلوانیا و دیدار با مقامات آمریکایی نشان داد که وی در صورت پیروزی در انتخابات به غرب و به خصوص آمریکا گرایش خواهد داشت. این در حالی است که آمریکا و کشورهای غربی زیاد از اردوغان رضایت ندارند چون اردوغان با ترکیه عضو ناتو است اما با روسیه ارتباط تسلیحاتی دارد و از این کشور سلاح مانند اس400 خریداری کرد. از سوی دیگر روسیه در حال ساخت نیروگاه هسته‌ای ترکیه است. بخش‌های روستایی و کوهستان نشین سنتی شرق ترکیه وابستگی زیادی به اردوغان دارند و حامیان اردوغان در شرق ترکیه به صورت سازمان یافته عمل می‌کنند و تبلیغات گسترده‌ای برای اردوغان در این منطقه صورت گرفته است. 

اگر اردوغان دوباره بتواند به ریاست جمهوری دست پیدا کند چه تغییراتی در سیاست داخلی و خارجی ترکیه ایجاد خواهد کرد؟

 من فکر نمی‌کنم در صورت پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری وی تغییرات جدی در رویکرد خود در پیش بگیرد و همان سیاست‌های قبلی را تا حدود زیادی ادامه خواهد داد. زمانی که اردوغان به نخست وزیری ترکیه رسید عنوان کرد که ما به دنبال این هستیم که وارد اتحادیه اروپا شویم. فرانسوا اولاند رئیس‌جمهور سابق فرانسه آن زمان در یک سخنرانی جنجالی عنوان کرد که اتحادیه اروپا دنیای مسیحیت است و جای مسلمانان نیست. به همین دلیل نیز اردوغان در ورود ترکیه به اتحادیه اروپا ناموفق بود وراه به جایی نبرد. پس از این وی به دنبال احیای امپراطوری عثمانی در منطقه خاورمیانه بود که در این زمینه نیز با اقبال مناسبی در بین کشورهای عربی مواجه نشد و به همین دلیل در این پروژه نیز شکست خورد.

هنگامی که اردوغان در اروپا و بین کشورهای عربی به دستاورد  قابل توجهی نرسید به سمت چین و روسیه گرایش پیدا کرد. اردوغان امیدوار است در آینده این دو کشور در ترکیه سرمایه‌گذاری کنند. این در حالی است که نیروگاه هسته‌ای که روسیه در ترکیه در حال ساخت است و سرمایه‌گذاری‌های سخاوتمندانه‌ای که چین در ترکیه انجام داده در نهایت به سود اردوغان در فضای انتخابات ترکیه تمام شده است. به همین دلیل اردوغان در شرایطی که دوباره در انتخابات به پیروزی برسد و به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شود به دلیل موفقیت‌های نسبی که در سیاست داخلی و خارجی به دست آورده تا حدود زیادی همان روند را ادامه خواهد داد و بعید به نظر می‌رسد تغییر جدی در سیاست‌های وی به وجود بیاید.