حضور بشار اسد و ولودیمیر زلنسکی در نشست سران اتحادیه عرب/ دوست و دشمن مسکو در جده

آرمان‌ملی‌آنلاین شرق نوشت، از ۱۲ سال قبل که جنگ داخلی در سوریه آغاز شد، از بشار اسد برای حضور در هیچ اجلاس بین‌المللی دعوت نشده بود و عضویت سوریه نیز در اتحادیه عرب به‌دنبال «سرکوب مخالفان» تعلیق شده بود. اما اکنون پس از بهبود روابط عربستان سعودی با ایران به عنوان اصلی‌ترین حامی دولت اسد در منطقه و هم‌زمان با کاهش تنش‌ها در یمن، ریاض و دمشق قصد دارند سفارتخانه‌ها را بازگشایی کنند و سوریه هم بار دیگر به عضویت این بار «مشروط و موقت» اتحادیه عرب درآمده است.

از سوی دیگر امارات متحده عربی که از سال ۲۰۱۸ روند بهبود روابط با سوریه را آغاز کرده، در زمینه بازگشت دوباره سوریه به اتحادیه عرب فعال بوده است. روند بهبود روابط سوریه با کشورهای عربی، پس از زلزله اخیر سوریه و ارسال کمک‌های پرشمار کشورهای عربی، سرعت بیشتری گرفت. فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه، هفته گذشته و پس از ورود به جده گفت: «این فرصت جدیدی برای ماست تا به برادران عرب خود بگوییم به گذشته نگاه نمی‌کنیم بلکه نگاهمان به آینده است». هم‌زمان خبرگزاری رسمی سوریه اعلام کرد امارات متحده عربی، سوریه را به کنفرانس آب‌وهوایی سازمان ملل متحد دعوت کرده است. این کنفرانس قرار است در امارات متحده عربی برگزار شود.

نشست جدید اعضای اتحادیه عرب از زوایای گوناگون «بسیار مهم و تأثیرگذار» ارزیابی شده است. وزیر خارجه عربستان سعودی نیز در نشست وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه عرب در شهر جده گفت که منطقه خاورمیانه با انبوهی از چالش‌های اساسی مواجه است و کشورهای عربی به‌منظور حل این چالش‌ها و دستیابی به «امنیت، ثبات و شکوفایی اقتصادی»، باید به همکاری با یکدیگر تن دهند.

روز گذشته پس از اینکه شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی از بشار اسد، در محل نشست سران اتحادیه عرب در جده استقبال کرد، ولودیمیر زلنسکی در توییتر خبر داد که به دعوت سران عربستان سعودی به جده سفر کرده تا با محمد بن ‌سلمان و سایر مقامات ارشد سعودی دیدار کند. زلنسکی هدف خود از این سفر را «پیشبرد روابط دوجانبه اوکراین با عربستان سعودی» اعلام کرد.

به گزارش رویترز، اگرچه امارات متحده عربی و عربستان سعودی تاکنون چندصد میلیون دلار در قالب کمک‌های بشردوستانه به حساب اوکراینی‌ها واریز کرده‌اند، اما بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه عرب، مانند مصر، پیش از این با ارسال هزاران موشک به روسیه، از این کشور در جنگ مقابل اوکراین حمایت کرده بودند. ولودیمیر زلنسکی پس از جده، راهی هیروشیما در ژاپن خواهد شد تا در اجلاس سران هفت کشور صنعتی، موسوم به گروه ۷ شرکت کند. الکسی دانیلوف، دبیر شورای عالی امنیت ملی اوکراین تأیید کرد که رئیس‌جمهوری کشورش را در اجلاس ژاپن همراهی می‌کند.

زلنسکی پس از سفر چهار ماه پیش خود به واشنگتن، در روزهای اخیر به بریتانیا، آلمان و ایتالیا نیز سفر کرده بود تا دریافت تجهیزات نظامی و ارسال کمک‌های بیشتر برای نیروهای خود برای جنگ با ارتش روسیه را تسریع ببخشد. هم‌زمان با اجلاس هیروشیما، واشنگتن اعلام کرده است که ۳۰۰ مورد تحریم جدید علیه ۷۰ نهاد روسی را در نظر گرفته و بریتانیا نیز ضمن اعلام تحریم در مورد ۸۶ عامل حقیقی و حقوقی روسیه، از ممنوعیت واردات الماس، مس، آلومینیوم و نیکل روسیه خبر داده است.

سفر زلنسکی به جده، فرصتی را در اختیار رئیس‌جمهوری اوکراین گذاشته تا برای رهبران منطقه‌ای که در حمایت از اوکراین بسیار کمتر از شرکای اروپایی و آمریکایی‌اش متحد هستند، سخنرانی کند. سوریه، متحد مسکو، یکی از پنج کشوری است که تاکنون به قطع‌نامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر درخواست از روسیه برای توقف حملات در اوکراین رأی منفی داده است.

نشست سران اتحادیه عرب همچنین در شرایط «تنش‌زدایی منطقه‌ای» برگزار می‌شود که در چارچوب آن عربستان نه تنها روابط دیپلماتیک خود را با ایران از سر گرفت بلکه خدمات کنسولی خود را در دمشق احیا کرد. عربستان سعودی، بزرگ‌ترین اقتصاد جهان عرب و بزرگ‌ترین صادرکننده نفت خام جهان همچنین اخیرا روابط خود را با چین تقویت و سیاست نفتی خود را با روسیه هماهنگ کرده است؛ آن هم در حالی که روابط نزدیک خود را با ایالات متحده، شریک امنیتی قدیمی خود همچنان حفظ کرده است.

در چنین شرایطی سوریه امیدوار است از مسیر عادی‌سازی روابطش با کشورهای عربی به‌ویژه کشورهای ثروتمند خلیج فارس، هزینه بازسازی‌های خود را تأمین کند؛ با این حال کشورهایی مانند قطر که از آغاز جنگ در سوریه به شدت با رئیس‌جمهور اسد مخالفت کرده بودند، تمایل زیادی به نزدیک‌شدن به دمشق ندارند.

هدف نشست  جده

در این میان، عبدالرحمن راشد تحلیلگر الشرق‌الاوسط درباره نشست اتحادیه عرب و چشم‌انداز احیای روابط سوریه و دیگر کشورهای عربی می‌نویسد: نشست روز گذشته سران اتحادیه عرب در جده، سومین اجلاس سران در ۱۰ ماه گذشته در عربستان سعودی است. این نشست پس از برگزاری دو اجلاس سران در جده و ریاض، آغاز به کار می‌کند. در نشست قبلی جده، رئیس‌جمهوری آمریکا با شماری از سران کشورهای منطقه دیدار کرد. در حالی‌ که در نشست ریاض، رئیس‌جمهوری چین در یک مورد با سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و در مورد دیگر با رهبران کشورهای عربی ملاقات کرد. در اینجا می‌توان به‌هم‌پیوستگی رخدادها در این بازه زمانی را متوجه شد. نشست جمعه سران کشورهای عربی تحت عنوان «امنیت و توسعه» به دنبال ایجاد نظم منطقه‌ای و بین‌المللی است که در آن همزیستی در صلح محقق و منافع طرف‌های ناسازگار حفظ شود. در نشستی که با رئیس‌جمهوری ایالات متحده برگزار شد، توجهات بر تلاش برای بالابردن امنیت منطقه به‌ویژه امنیت خطوط دریایی در دریای سرخ و خلیج فارس متمرکز بود. در نشست ریاض با حضور رهبر چین، تمرکز بر همکاری اقتصادی و ثبات در منطقه بود که بعدها به توافق بین عربستان سعودی و ایران منجر شد.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که اتحادیه عرب در نشست سران اتحادیه عرب در جده چه کاری می‌تواند انجام دهد؟ در پاسخ می‌توان گفت که هدف اصلی نشست سران عرب در جده جست‌وجوی راه‌حل‌های عملی برای خاموش‌کردن آتش جنگ‌هایی است که از ۱۲ سال پیش آغاز شده‌اند و هنوز هم پیش‌بینی پایان آنها دشوار است. اما با توجه به تصمیم‌گیری‌های قبلی نشست‌ سران کشورهای عربی و نتایج برآمده از آنها، این پرسش مطرح می‌شود که آیا چنین طرحی قابل اجرا و واقع‌بینانه است؟ در گام نخست، از عربستان سعودی به عنوان کشور میزبان، باید پرسید که آیا طرح پایان‌دادن به درگیری‌ها در منطقه پیشنهادی واقع‌بینانه است؟

البته ریاض خود با ایران، حوثی‌ها در صنعا و قبل از آن با قطر و ترکیه درگیری‌های عمیقی داشت که در برخی موارد به خشونت می‌انجامید. اما طی سه سال گذشته، این شکاف‌ها پر شدند و روابطی که به تیرگی گراییده بودند، ترمیم شدند. در پیوند با ایران که تنش با آن از همه طولانی‌تر، پیچیده‌تر و دشوارتر بود، اکنون می‌بینیم که در چارچوب فعال‌سازی «توافق پکن»، گام‌های بزرگی برای آشتی و هم‌گرایی بین ریاض و تهران برداشته می‌شود.

در واقع، آشتی و صلح محور اصلی نشست جده است. عربستان سعودی خود را به عنوان الگویی معرفی می‌کند که با وجود ۹ سال جنگ و خون‌ریزی، در برخورد با رقبایش سیاستی واقع‌بینانه اتخاذ کرده است. عربستان سعودی پذیرفت که باید با مخالفان خود مذاکره کند و به تفاهم‌هایی برسد که دستیابی به آ‌‌نها تا همین اواخر ناممکن به نظر می‌رسید.

نشست‌ سران عرب از جمله نشست سران در جده، تصمیم‌های خود را به کشورهای شرکت‌کننده دیکته نمی‌کند، بلکه هر کشور حق حاکمیت خود را دارد. این نشست یک جنبش دیپلماتیک است که هدف آن دستیابی به تفاهم‌های جمعی است که در خدمت منافع ۲۲ کشور عضو اتحادیه عرب باشد. از زمان جنگ جهانی دوم که نبرد بین‌ قدرت‌های منطقه‌ای و خارجی جریان داشت، جهان عرب هرگز شاهد چنین ناآرامی‌ها و آشفتگی‌های شدیدی نبوده است.