مازندرانی ها شب یلدا چه می خورند؟

یلدا از جشن های باستانی ما بوده و پس از اسلام، ایرانیان در کهن‌ترین آثار نظم و نثر خود به آن اشاره کرده‌اند. ابوریحان بیرونی در آثار «الباقیه» آن را میلاد اکبر نامیده و منظور از آن را تولد خورشید دانسته است. از دیدگاه طبیعی یلدا برابر است با انقلاب زمستانی، در نیمکره شمالی و در سرزمین‌های میان قطب استوا، واپسین روز پاییز یعنی دویست و هفتاد و پنجمین روز سال برابر با 30 آذر در گاه‌شمار کنونی ایران و 21 دسامبر در گاه‌شمار مسیحی، کوتاه‌ترین روز از سال است و شب پس‌ از آن یعنی نخستین شب زمستان بلندترین شب سال، درست مقابل انقلاب تابستانی که جشن تیرگان در آن جای‌گذاری شده است. از این‌رو می‌توان یلدا را در کنار نوروز و تیرگان جزو چهار جشن ایرانی به مناسبت آغاز چهار فصل طبیعی دانست.

در بیشتر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها جشن زمستانه به مناسبت آغاز زمستان جریان داشته است آریایی‌ها احتمالاً به دلیل زندگی در سرزمین سرد نسبت به نور خورشید شیفتگی فراوان داشتند. آنان سرما و تاریکی را اهریمنی می‌دانستند و از همین رو در زمستان جشن‌های آتش برای نیایش گرامیداشت خورشید برپا می‌کردند.

آنان پی برده بودند که شب یلدا درازترین شب سال است و فردای آن روز طولانی‌تر و از شب کاسته می‌شود. پس در اسطوره‌های خود شب را زمان زایش خورشید دانستند که به‌ مرور زمان توان بیشتری می‌یابد تا بتواند در نوروز بر سرما چیره ‌شود.

پس از اسلام بیشتر مردمان ایران یلدا را با نام چِله می‌شناختند؛ چِله به معنای چهل روز است ولی اصطلاحاً برای گرم‌ترین و سردترین زمان سال به کار می‌رود به گرم‌ترین روز سال چِله تابستان و سردترین زمان سال چِله زمستان می‌گویند.

چِله بزرگ سی‌ام آذر ماه است و 40 روز پس‌ از آن در دهم بهمن ماه چِله کوچک با عنوان جشن سده برگزار می‌شود. ایرانیان درگذر زمان و پس از فراموش کردن فلسفه و جنبه اسطوره‌ای و آیینی یلدا آن را به دلیل جنبه علمی‌اش، به شکل جشن زمستانه گرامی می‌داشتند و تا آنجا که می‌دانیم از گذشته‌ها همه مردمان ایران شب یکم دی‌ماه را به‌عنوان درازترین شب سال جشن می‌گرفتند و سنت گردآمدن خانواده در یکجا و شب‌نشینی و گذراندن شب به شادی و خوردن و آشامیدن همه به جهت این بود که این شب را دراز و پایان‌ناپذیر می‌دانستند.

در شب یلدا ایرانیان ترجیحاً به خانه بزرگ‌ترها رفته و همه‌ی خانواده به دور یک سفره می‌نشینند، آنان خوراکی تهیه می‌کنند که به آن شب‌چَره می‌گویند که شامل 7 نوع آجیل، 7 نوع میوه خشک و 7 نوع میوه است. میوه‌های خشک شامل کشمش، انجیر خشک، برگه زردآلو، توت خشکِ، شاهدانه، برنجک و نخودچی؛ آجیل هم شامل تخم هندوانه، تخم کدو، تخم آفتابگردان بادام، پسته، فندق و گردو و در کنار میوه‌های چون انار انگور سیب، خربزه، به، ازگیل قرار دارند.

با این‌ همه، این هندوانه است که نقش اصلی را در سفره شب چله دارد. باور بر این است که هر کس در این شب زمستانی این میوه تابستانی را بخورد تا سال دیگر بیمار نمی‌شود شاید سرخی رنگ هندوانه باعث شده آن را نمادی از آتش در سردترین شب سال بدانند.

یلدا به جهت دورهم نشینی خانوادگی و تدارکات سفره آن، شور و هیجانی در روزهای پیش از آن در بازار و خیابان برپا می‌کند که تنها نوروز را یارای رقابت با آن است. دیوان حافظ و شاهنامه نیز از ملزومات شب چله است ایرانیان از هر مرام و مسلک به شعرخوانی می‌پردازند و فال حافظ می‌گیرند.

یلدا؛ نمایش باورهای کهن

سید احمد طاهر پور فیلم‌ساز مازندرانی در گفت وگو با خبرنگار ما در تعریف شب یلدا و آداب این جشن گفت: شب یلدا بلندترین شب سال است بسیاری از جوان‌ها این سئوال را مطرح می‌کنند شب یلدا تنها یک دقیقه از شب قبل طولانی تر است پس چرا باید برای این زمان کوتاه جشن گرفت؟ باید بگویم در دوره باستان که مردم چند ماه برف‌ و سرما را تجربه می‌کردند و امکان فعالیت کشاورزی و یا دام‌پروری برای آن‌ها وجود نداشت و خانه‌نشین می‌شدند باید دورهمی ایجاد می شد تا افراد یک‌شب را در کنار هم شاد باشند.

این هنرمند کشوری با اعتقاد به اینکه همیشه جشن‌ها بر مبنای یک بهانه است، افزود: این بهانه باعث می‌شود تا بتوانیم دورهم جمع شده و علاوه بر شعرخوانی ارتباط کلامی ایجاد کرده و در کنار هم شاد و مسرور باشیم.

این استاد دانشگاه بابیان اینکه گرامی داشت برخی از آیین‌ها و آداب رسوم در فرهنگ و سنن هر ملتی ریشه تاریخی و فرهنگی دارد و جلوهایی از باورهایی ارزشمند و کهن فرهنگ ملت‌ها را به نمایش می‌گذارد، گفت: آنچه فرهنگ ما را جان می‌بخشد آگاه ساختن جوانان با فرهنگ و آیین‌های آن جامعه است.

یلدا؛ نمادی‌ترین آیین ایرانی

علی رمضانی پاجی، محقق و پژوهشگر باسابقه ساروی در حوزه علم و دانشگاه هم، گفت: یلدا یکی از نمادی‌ترین آیین‌های ایرانی است که همانند نوروز از هزاران سال پیش جشن گرفته می‌شود؛ با این تفاوت که پیشینه آن به‌روشنی نوروز نیست. این آیین امروزه با اندک تفاوت‌هایی، نه‌تنها در محدوده ایران فرهنگی حضوری چشمگیر دارد بلکه تأثیرش در دنیای مسیحیت نیز به‌صورت شب تولد مسیح مشهود است.

وی سابقه این جشن را بر اساس کتاب‌ها و منابع مکتوب به 520 سال پس از میلاد یعنی دو هزار و 724 سال قبل اعلام کرد که در زمان داریوش، این شب وارد تقویم رسمی ایرانی‌ها شد، افزود: به گفته دانشمندان مسیحی، حتی کریسمس هم از آیین ایرانی گرفته شد.

رمضانی پاچی با بیان اینکه اقوام مختلف ایران در این شب، آداب گوناگونی را اجرا می‌کنند و آداب‌ و رسوم شب یلدا در مازندران تقریباً در اغلب شهرهای این استان مشترک است، گفت: مازندرانی‌ها هم در این شب به خاطر غلبه بر سرمای زمستان در کوهستان‌های مازندران «وَرْف دِشو» می‌خورند و در دشت مازندران «وَرْف شِکَر» که مخلوطی از شِکَر قرمز و یا شکر و برف است، می‌خورند. آن‌ها اعتقاد دارند که با این کار بدن شان را به سرما عادت می‌دهند و در این شب انواع بازی‌ها و شادی‌ها را انجام می‌دهند.

این محقق و پژوهشگر ادامه داد: جشن «زرین کیجا» یا همان دختر طلایی و «آفتاب خواهی» از دیگر رسومات کهن و دیرین سرزمین تبری است که چون یلدا در میان مردم مرسوم است.