جدیدترین عامل آلودگی هوا رونمایی شد؛ محصول سایش لاستیک‌ها

پس از آلودگی شدید هوا در هفته های اخیر، برخی چشم ها به سمت بنزین های آلوده رفت تا بخشی از مقصر وضعیت فعلی آلودگی هوا را در بنزین های کم کیفیت پیدا کند. اما مسئله اینجاست که چندان اطلاعات دقیقی از وضعیت بنزین تولیدی در ایران و کیفیت آن در دسترس نیست و چندان توضیح مشخصی نیز درباره آن تاکنون داده نشده است.

 برای بررسی موضوع فوق گفتگو کردیم با شهاب الدین متاجی، کارشناس انرژی و از مدیران سابق نفتی، که در ادامه مشروح آن را می خوانیم:

مهم ترین مشخصاتی که کیفیت بنزین را نشان می دهند عبارتند از عدد آرام سوزی ، مقدار گوگرد، میزان اولفینها و آروماتیکها  و فشار بخار، وجود ترکیبات اکسیژن دار نیز  سبب افزایش عدد آرام سوزی و کاهش آلایندگی ناشی از احتراق می گردد. افزایش اروماتیکها و اولفین ها سبب افزایش هیدروکربن های نسوخته و دوده در خروجی موتور می شود. افزایش بنزن، سبب افزایش انتشار بنزن در هوا در هنگام نقل و انتقال و نیز هنگام سوخت گیری می شود. از سوی دیگر این عامل باعث افزایش بنزن نسوخته در خروجی موتور می شود. افزایش فشار بخار سبب افزایش انتشار هیدرو کربن ها در هنگام سوخت گیری و نقل و انتقال می شود. کاهش عدد آرام سوزی سبب افزایش مصرف بنزین و لذا افزایش آلایندگی و افزایش اتشار گاز کربنیک می شود. وجود اتم اکسیژن در برخی مولکول های  اجزای بنزین، سبب احتراق بهتر و کاهش هیدروکربن های نسوخته و دوده می شود. حد مجاز اروماتیک ها 35 درصد حجمی، بنزن 1 درصد حجمی و اولفین ها 18 است. طبق استاندارد یورو 5 حداکثر مقدار گوگرد با ید 10 جز در میلیون باشد و در استاندارد یورو 4 که  قدیمی تر است. حداکثر مجاز گوگرد 50 است.

•       چه بنزینی با کیفیت است و بنزین فعلی در ایران از چه سطح کیفی برخوردار است؟

با توجه به طرح های اجرا شده در سال های قبل، اکثر مشخصه های فوق پالایشگاه های ایران در محدوده استاندارد های یورو 5 و یورو 4 است. طرح های دیگری نیز در پالایشگاه های کشور در حال اجراست که کیفیت را به یورو 5 برساند. مهم ترین مشخصه ای که باید اصلاح شود عدد آرام سوزی است که هم اکنون پایین تر از حد مورد نیاز خودرو های جدید است. برای بالا بردن آرام سوزی بنزین از مواد اکسیژن دار مانند اتانل و اترها استفاده می شود. به علت مصرف زیاد آب برای تولید اتانل استفاده از این ماده در کشورما مقدور نیست ولی تولید اتر مانند MTBE با توجه به مواد اولیه آن یعنی متانول امکان پذیر است. برای بهبود کیفیت بنزین از نظر آرام سوزی افزایش تولید ماده فوق یک روش مناسب است.

•       ایران تا چه حد توان تولید با کیفیت را دارد و چقدر از تکنولوژی روز دنیا عقب است؟

هم اکنون  در اکثر پالایشگاه های کشور طرح های بهبود کیفیت بنزین اجرا شده است و استاندارد های یورو 4 و 5 در ان ها رعایت شده است. در معدود پالایشگاه های باقیمانده نیز طرح های بهبود کیفیت در حال اجرا بوده است. از موارد دیگری که باید به آن پرداخته شود بهبود آرام سوزی بنزین است. انجام اینکار نیازمند سرمایه گذاری در تولید مواد اکتان افزا است. گرچه اطلاعات دقیقی از تاثیر افزایش آرام سوزی در کاهش آلودگی و مصرف وجود ندارد اما برخی بررسی ها 2 تا 3 درصد کاهش مصرف سوخت در اثر افزایش آرام سوزی از 95 به 99 را نشان می دهد. در همه پالایشگاهای ایران یک یا چند واحد از مدرن ترین دستگاه های تولید بنزین مانند تبدیل کاتالیستی، تبدیل کاتالیستی با احیای مداوم کاتالیستهای اینرومریزاسیون، نفتای سبک و تصفیه نفتا وجود دارد و در تعداد معدودی نیز طرح های کیفی سازی در حال اجراست.
 
•       تجربه کشورهای پیشرفته در زمینه تولید بنزین با کیفیت چگونه بوده است؟
 
در این کشورها کارهای تحقیقاتی زیادی در مورد تاثیر طراحی موتور های با کیفیت بنزین روی مصرف و محیط زیست صورت می گیرد و نتایج تحقیقات در بهبود طراحی ها به کار گرفته می شود.تدوین استانداردهایی مانند یورو 5 برای سوخت هاو یورو 6 برای موتورهای بنزینی و دیزلی حاصل این تحقیقات است. از سوی دیگر سرمایه گذاری در مورد استفاده از خودروهای الکتریکی و هیدروژنی و گسترش نقلیه عمومی صورت می گیرد و به طور کلی کاهش گازهای گلخانه ای و آلاینده ها مدنظر است انجام پژوهش های زیاد در دانشگاه ها و موسسات تحقیقی و انتشار آن سبب افزایش آگاهی عمومی در جامعه نسبت به محیط زیست می شود و دولت ها و بخش خصوصی را ناگزیر در سرمایه گذاری در این بخش می نماید.
 
•       خطرات بنزین پالایشگاهی کم کیفیت چیست و کدام عامل در بنزین باعث آلودگی می شود؟

سوخت از دو طریق روی محیط زیست اثر می گذارد؛ اول هنگام نقل و انتقال و سوخت گیری و  دوم هنگام احتراق، انتشار بخار بنزین هنگام نگهداری و حمل و نقل و انتقال از طریق نصب دستگاه های بازیابی بخار بنزین در مخازن و ایستگاه های بارگیری و تخلیه تانکرها قابل پیش گیری است. انجام این کار نیاز به سرمایه گذاری در انبارهای نفت و پمپ بنزین ها دارد. این نوع آلودگی ارتباط چندانی با کیفیت ندارد بلکه در تمام انوع بنزین رخ می دهد. اصلاح انبارهای بنزین و پمپ بنزین ها ضروری است. هیدروکربن های منتشر شده در هوا، همواه با مواد خروجی از اگزوز خودروها در تماس با نور خورشید وارد واکنشهای شیمیایی ثانویه شده و جذب ریزگردهای هوا می شوند و در شهر تشکیل مه دود را می دهند که بسیار برای سلامتی مضر است. هریک از مشخصه های کیفی بنزین تاثیر خاصی روی محیط زیست دارد. افزایش فشار بخار سبب افزایش انتشار هیدروکربن هنگام نگهداری و نقل و انتقال می شود نیز هنگام سوخت گیری سبب افزایش نشر بنزین از باک ها می گردد. افزایش  فشار بخار بنزین سبب افزایش انتشار این ماده در هوا در زمان نگهداری و سوخت گیری و نیز افزایش آن در خروجی اگزوز خودروها می شود. افزایش اروماتیک‌ها سبب افزایش هیدروکربن های نسوخته و دوده و ریزگرد در خروجی اگزوز می شود. افزایش گوگرد سبب افزایش گاز اسیدی در هوا و تخریب کاتالیزور اگزوز می شود. هر یک از مشخصه های کیفی بنزین تاثیر خاصی روی محیط زیست دارد، افزایش فشار بخار سبب افزایش انتشار هیدروکربن هنگان نگهداری و نقل و انتقال و هنگام سوخت گیری سبب افزایش نشر بنزین از باک ها می شود. افزایش بنزن سبب افزایش انتشار این ماده در هوا در زمان نگهداری و سوخت گیری می شود که هیدروکربن نسوخته و دوده و ریزگرد در خروجی اگزوز را به همراه دارد.

درصد زیادی از آلودگی هوا ناشی از محصولات احتراق سوخت در موتورهای بنزینی و دیزلی است. حدود 13 درصد گاز های خروجی از اگزوز را گاز کربنیک، 13 درصد درصد بخار آب و 72 درصد را گاز ازت تشکیل می دهند. حدود 1 درصد گازهای خروجی اگزوز مواد هیدروکربنی و دوده است. مقداری از ازت هوا نیز  تبدیل به اکسیدهای ازت و مواد آلی ازت دار که برای سلامتی مضر است میشود. برخی از مواد که بوسیله پژوهشگران در اگزوز خودروها شناسایی شده عبارتند از ، بنزن، آمونیاک، متانول، اکسید  های ازت، اسید نیتریک و نیتروآرن آروماتیکهای چند حلقه ای سیانید هیدرژن قورمالدئید  و ریزگردها . مهم ترین آلودگی های ناشی از احتراق موتورهای دیزلی عبارتند از ، مونوکسید کربن، بنزن، اسیدهای ازت، پیرن، اروماتیکهای چند حلقه ای، ریزگرد ،  آنتراسن و مواد دیگر. به طور متوسط به ازای هر لیتر بنزین 1.5 گرم بخر بنزین از طریق سوخت گیری وارد هوا می شود. علاوه بر سوخت، محصول سایش لاستیک ها نیز سبب افزایش ریزگردها و آلودگی هوا می شود.