فاضلاب شهری جان تالاب مهارلو را به لب رسانده

تالابی که بر اثر بی مبالاتی‌ های صنایع و در سایه بی توجهی متولیان به محلی برای تجمع فاضلاب؛ ضایعات و پساب‌های غیربهداشتی تبدیل شده است.

گرچه آمار و اسنادی برای پی بردن به مصرف خانوارها از نمک تولیدی این دریاچه در دسترس نیست اما مصرف نمک تولیدی این دریاچه دور از ذهن نیست، البته رئیس دانشگاه علوم پزشکی فارس مدعی است که اجازه ندادیم و نمی‌دهیم که نمکی از این دریاچه استخراج شود.

حال این پرسش مطرح می‌شود که با این اوصاف، نمک تولیدی معادن اطراف دریاچه مهارلو به جز مصارف صنایع در چه بازارهایی عرضه می‌شده است؟

فاضلاب شهری بلای جان تالاب مهارلو

تحقیقات حاصله در این گزارش نشان می‌دهد که عوامل موثر بر تشدید بیماری این تالاب و افزایش آلایندگی آن کم نیست و به نظر می‌رسد که موضوع حائز اهمیت بی اهمیتی نسبت به تعارض‌ها و چالش‌های پیش روی این تالاب صورتی است که یکی از جاذبه‌های گردشگری استان فارس به شمار می‌رود.

نتایج پیگیری‌های خبرنگار ایلنا حاکی از این است که یکی از عوامل مهم آلودگی دریاچه مهارلو در حقیقت ورود فاصلاب شهری به این تالاب از سمت رودخانه خشک است که در فصول بارندگی، تمام آلودگی ها را با جریان آبی به این تالاب سرازیر و از سوی دیگر فاضلاب های آلوده شهرک صنعتی از مسیر پل فسا در تمام فصول سال در این دریاچه جریان دارد.

رابطه مستقیم حوضچه ها و گندابی شدن مهارلو

ماجرای غمبار آلودگی تالاب مهارلو با ایجاد حوضچه های تبخیر نمک در حاشیه این تالاب که باعث از دست رفتن حجم قابل توجهی از آب این تالاب می‌شود، ادامه دارد و می‌بینیم که با حفر چاه‌های متعدد در اطراف این دریاچه علاوه بر اُفت آب های زیر سطحی، این جاذبه کم نظیر گردشگری به گنداب تبدیل می‌شود.

همین اقدامات کافی است تا پوسته و بستر تالاب شکسته و بخش قابل توجهی از آب از طریق حفره‌ها در مجاورت روستای بهاران تخلیه و در ادامه ماجرای خودسوزی‌هایی که در اثر کاهش آب در سنوات گذشته با شدت و ضعف مخصوصاً در سمت دو بنه را نظاره گر باشیم.

تاسیسات فاضلاب شهری، جوابگوی حجم پساب ها به دریاچه مهارلو نیست

هر چند سیستم فاضلاب شهری شیراز در بخش‌هایی از این تالاب راه اندازی شده و به سمت تصفیه خانه شیراز قبل از مهارلو هدایت می‌شود اما حجم پساب خام بیشتر از ظرفیت این تصفیه خانه بوده و نیاز به ایجاد تاسیسات متناسب با حجم فاضلاب است که شوربختانه تصمیم در خوری اتخاذ نشده و عمده فاضلاب به انضمام پساب آلوده تصفیه خانه فعال موجود از سمت مزارع کشاورزی گِردخون و رودخانه خشک به تالاب مهارلو وارد می‌شود.

فاضلاب سمت پل فسا نه تنها در مسیر ورودی شرقی شیراز بوی نامتبوع آزار دهنده خصوصاً در فصول گرم سال منتشر می‌کند، بلکه باعث تشدید بیماری ناشی از گزش حشرات از بستر آب آلوده می‌شود و می‌تواند برای سلامت جامعه‌ انسانی ساکن در این قسمت و کسبه تهدید جدی محسوب شود.

این را هم باید اضافه کرد که از دیگر عوامل آلودگی دریاچه مهارلو وجود حوضچه های تبخیر نمک طی سالها فعالیت است که در تشدید خشکی تالاب نقش مستقیم داشته و با توجه به اینکه استحصال نمک بصورت سُنتی انجام می‌شود حجم قابل توجهی از آب لازم است تا تبخیر شود و نمک قابلیت برداشت داشته باشد، آن هم در شرایطی که آلاینده های آبی این تالاب فراتر از تصور و استاندارها است.

ضرورت ردیابی مسیر مصرف نمک دریاچه مهارلو

هر چند ادعا می‌شود مصرف نمک این دریاچه در بخش صنعت بوده اما لازم است تا نظارت ها و ردیابی مسیر مصرف نمک بیشتر شود تا مبادا به سفره مردم راه پیدا کند.

به گفته دغدغه مندان زیست محیطی وجود چاه های متعدد زراعی در شمال و جنوب تالاب مهارلو منجر به خشک شدن چشمه های طبیعی اطراف تالاب شده است و این امر نه تنها دو فرصت تامین آب تالاب از منابع زیر سطحی و جریان های سطحی را از دسترسی به تالاب قطع کرده بلکه به تشدید فرونشست در بستر تالاب انجامیده است.

در این شرایط فعالیت های تکتونیکی با حداقل لرزش های زمین در منطقه‌ زلزله خیز با وجود گسل می‌تواند در صورت بروز بحران فاجعه بار تر از تصور باشد.

بدون شک وجود حفره‌های بستر و شکاف‌های طولی و عرضی، عبور و مرور در مجاورت این حفره‌ها برای امنیت روستانشینان در این بخش خطر جدی محسوب شده و نیاز به بررسی لازم جهت دلایل این شکست ها است و علاوه بر آن که حجم آب قابل توجهی از تالاب به سمت این شیارها در فصول بارشی در حرکت است.

غفلت محیط زیست از نقش نظارتی خود بر دریاچه مهارلو

در همین راستا دبیر انجمن زیستی ایران زیبا در گفت و گو با ایلنا اظهار می‌کند: تالاب مهارلو به دلیل پیوسته نبودن تغذیه آبی و نیز تبخیر شدید ناشی از عمق کم و سطح وسیع، یک دریاچۀ شور موقت (Ephemeral saline lake) به شمار می‌آید که به عنوان پست‌ترین بخش حوضه آبریز مهارلو در پایین‌دست شهر شیراز واقع شده است و در نتیجه آب همه مسیل‎‌ها و زهکش ‎ها وارد آن می‎ شود.

محمد جواد نعمت الهی می‌افزاید: مسیل‎ ها و زهکش ‎هایی که وارد تالاب می‌شوند، در طی مسیر خود انواعی از فاضلاب‎های خانگی، تجاری، صنعتی، بیمارستانی، کشاورزی و غیره را دریافت می‌کنند که همین مسائل باعث شده است تا حوضۀ مهم دریافت‌ کنندۀ فاضلاب‎های مختلف، در معرض آلودگی قرار گرفته که حاوی انواعی از آلاینده‌های شهری، صنعتی، و کشاورزی است.

وی عنوان می‌کند: در مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران مشخص شده که آب تالاب مهارلو به غلظت بیش از حد مجاز کادمیم، مس، آهن، کبالت، سرب، کرم، نیکل، منگنز، آلومینیم، و نقره آلوده است و نمونه‌های گیاهی نیز غلظت بالایی از عناصر کادمیم، جیوه، مس، آهن، نیکل، و منگنز را نشان می‌دهند.

این دکترای حوزه بیابان زدایی استان فارس تاکید می‌کند: نمک دریاچه مهارلو به عناصر کادمیم، سرب، کبالت، و آرسنیک آلوده است و در نتیجه استفاده از نمک تالاب در مصارف غذایی به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

نعمتی الهی می‌گوید: دریاچه مهارلو اصولاً جزء اکوتوریسم محسوب می‌شود  که به سبب تکثیر و رشد نوعی جلبک قرمز به ‌نام "کشند قرمز" تمام آب آن به رنگ قرمز متمایل و همین جلبک نمی‌گذارد تا هیچ موجود زنده‌ای بجز یک نوع آرتیما در آن زنده بماند.

دبیر انجمن زیست محیطی ایران زیبا ضمن انتقاد از بی توجهی متولیان به این جاذبه گردشگری و زیست محیطی ابراز می‌کند: متاسفانه سازمان حفاظت محیط زیست نقش نظارتی خود بر روی عملکرد سایر دستگاه ها در حوضه تالاب مهارلو را ایفاد نکرده و هیچ طرح و برنامه ای برای جلوگیری از ورود پساب به تالاب ندارد.

وی ادامه می‌دهد: توسعه شبکه فاضلاب شهر شیراز و تصفیه پساب های شهری و تحویل خروجی آن به بخش صنعت یکی از راهکارهای است که باعث حفظ محیط زیست و توسعه گردشگری در حوضه تالاب مهارلو می‌شود.

این فعال محیط زیستی استان فارس تصریح می‌کند: متاسفانه این فرصت گردشگری اکوتوریسم شیراز به کانون آلودگی تبدیل شده و متولی واحدی برای نظارت بر آن وجود ندارد زیرا این رودخانه در مالکیت وزارت نیرو است و از سوی دیگر  توسعه شهری در اختیار شهرداری شیراز است که با انجام آسفالت ، بتن و ... باعث روان شدن آبهای آلوده می شود.

مهارلو به قطب پرنده نگری کشور تبدیل شود

در همین راستا یک فعال حوزه گردشگری استان فارس در  گفت‌وگو با ایلنا ارزش زیست محیطی دریاچه مهارلو را موقعیت آب و هوایی و وجود زیستگاه منحصر به فرد آن به لحاظ دارا بودن انواع گونه های جانوری و پرندگان عنوان می‌کند و می‌گوید: تنوع اقلیمی و وجود انواع گونه های جانوری، پرندگان در دریاچه مهارلو  می‌تواند بعنوان یک قطب گردشگر پذیری در نزدیک شیراز تبدیل شود.

محسن عامری می‌افزاید: به رغم سخن فرسایی های زیاد در رابطه با ظرفیت های گردشگری تالاب مهارلو ، به نظر می‌رسد ذهنیت ایده پردازان در رابطه با ظرفیت های این دریاچه صورتی بیشتر الگوی گردشگری ماجراجویانه و گردشگری مبتنی بر منابع آبی است.

وی بیان می‌کند: خیلی از نظریه پردازان اقتصاد گردشگری در استان فارس فکر می‌کنند که مهارلو نیز همچون سواحل دریایی باید تبدیل به زون یا منطقه ای برای پذیرای گردشگران جهت استفاده از فعالیت های تفریحی شود که می تواند در حاشیه ساحلی دریاچه و یا بر روی سطح آب اتفاق بیفتد‌.

این فعال حوزه گردشگری استان فارس با ذکر این نکته که این افراد معتقدند؛ باید فعالیت هایی مثل جت اسکی ، قایق سواری، پارگلایدر و یا ورزش های ساحلی نظیر فوتبال، والیبال و تنیس ساحلی در این مناطق انجام شود تا صرفه اقتصادی به تالاب نشینان مهارلو داشته باشد، ابراز می‌کند: وضعیت آب دریاچه در سالهای گذشته بنا به دلایل متعدد از جمله برداشت های بی رویه از حوزه آبخیز دریاچه، خشکسالی‌های پی درپی و عدم اختصاص حقابه به این تالاب و پهنه آبی آن باعث شده که این دریاچه از یک وضعیت دائمی تغییر وضعیت به آبگیر فصلی دهد و همین موضوع سبب شده تا بهره برداری از ظرفیت های گردشگری دریاچه مهارلو مغفول بماند.

عامری تاکید می‌کند: موضوعات مطرح شده فوق طبیعتاً بر جذب سرمایه‌گذار برای ایجاد زیر ساخت های گردشگرپذیری در نوار ساحلی دریاچه تاثیر گذار است، چون عملاً ماه های متعددی از سال در خط نوار ساحلی هیچ آبی را وجود ندارد و دریاچه و خط ساحلی آن تهی از هرگونه آب است. 

این مدرس دانشگاه در ادامه بیان می‌کند: به نظر می‌رسد الگوی گردشگری تفریحی یا ورزشی و یا گردشگری ماجراجویانه الگوی مناسب و کارسازی برای استفاده از توان گردشگر پذیری دریاچه مهارلو نباشد. با این اوصاف با جذب تورهای طبیعت گردی در قالب تورهای پرنده نگری در همین ایام و در نیمه دوم سال می‌تواند در محدوده دریاچه مهارلو تعریف شود.

این فعال حوزه گردشگری استان فارس تصریح می‌کند: دریاچه مهارلو به دلیل قرارگیری اش در اطراف کوه  می‌تواند یکی از مهمترین زون های پرنده نگری در کشور باشد، زیرا در آن واحد می‌توانید هم پرندگان کوهستانی ، کوهپایه ای و هم دسته های پرندگان کنار آب چر و نهایتاً پرنده های آب چر را مشاهده کرد.

عامری می‌گوید: پرندگان دریاچه مهارلو بعنوان تعریف هسته اصلی ظرفیت گردشگر پذیری می‌تواند توان اکولوژیک دریاچه را هم به طرز قابل توجهی طی چندین سال افزایش دهد.

این فعال حوزه گردشگری استان فارس عنوان می‌کند: باید فعالیت های ماجراجویانه محدوده دریاچه حذف شود تا نهایتاً محیط امن تری برای زیست پرندگان و سایر گونه های جانوری در آن محدوده فراهم و هرم زیستی  به صورت کامل تشکیل شود تا تالاب توان باز آفرینی خود را پیدا کند.

معرفی ظرفیت های جدید اقتصادی در مهارلو منجر به کاهش برداشت نمک‌می‌شود

وی بیان می‌کند: معرفی ظرفیت جدید برای درآمد زایی از دریاچه مهارلو قطعاً می تواند برداشت نمک و موضوع آلودگی ذخایر نمک دریاچه مهارلو را کاهش دهد.

عامری اضافه می‌کند: جایگزینی ظرفیت های اقتصادی دیگر از این دریاچه از بهره برداری نمک به عنوان محل درآمد اقتصادی از پهنه این دریاچه جلوگیری می‌کند، اما رسیدن به این هدف مستلزم همکاری و همیاری همه جانبه از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست، وزرات میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان منابع طبیعی و دیگر دستگاه های متولی است تا این تالاب به عنوان یکی از قطب های پرنده نگری کشور زیر ساخت آن فراهم شود.

وی خواستار توجه ویژه به این مهم شد و می‌افزاید: با فراهم شدن بستر گردشگری پرنده نگری در تالاب مهارلو، قطعاً تورهای تخصصی پرنده نگری مبتنی بر خانواده و کودک و نوجوان در نوار ساحلی دریاچه مهارلو شکل خواهد گرفت و نسل های آینده با مفاهیم زیست محیطی بیشتر آشنا شده و اصول گردشگری مسئولانه و‌توسعه پایدار از سنین کم شروع و قطعاً طبیعت در سالهای پیش رو کمتر دستخوش آسیب های انسانی می‌شود‌.