تهدید ابتکار برای حذف بنزین پتروشیمی!

 « معصومه ابتکار » تاکید داشته است، در همان ابتدای کار و پیش از آغازبه‌کار دولت یازدهم، زمانی که موضوع آلایندگی این بنزین‌ها را در شورای شهر تهران مطرح کرده، «تهدید» شده است؛ اما پیگیری‌ها برای حذف این سوخت آلاینده را یکی از نقاط مهم کارنامهٔ خود در سازمان حفاظت محیط زیست می‌داند.

اولین‌بار سال ۱۳۸۹ بود که من در شورای شهر مسئول کمیتهٔ محیط زیست بودم. آن زمان فردی ناشناس که خودش را به‌عنوان مهندس پتروشیمی معرفی کرده بود، از طریق ایمیل گزارشی را برای من ارسال کرد که گزارشی دقیق و علمی بود. در گزارش نوشته شده بود که به‌دلیل تحریم‌هایی که برای بنزین پیش آمده و امکان خرید بنزین از خارج از کشور نیست و تولید داخلی نیز کافی نیست، راه‌حلی را در این ایمیل به من گفته بودند که می‌شود از ترکیبات فرایند پتروشیمی بنزینی به‌نام «بنزین پیرولیز» تهیه کرد. این بنزین سوخت بی‌کیفیتی با میزان آروماتیک بالا است. آروماتیک‌ها ترکیبات حلقوی مانند بنزن و تولوئین هستند که میزان خوش‌سوزی بنزین را افزایش می‌دهند (عدد «اُکتان» بنزین را بالا می‌برند)، ولی ترکیبات بسیار خطرناک با عوارض بهداشتی شناخته‌شده‌ای هستند. مثلا بنزن از نظر سرطان‌زایی در ردهٔ اول است. به‌همین دلیل این ترکیبات به‌هیچ‌عنوان در سوخت استفاده نمی‌شود و قابل‌قبول هم نیست که این مواد در بنزین باشند. درواقع، استاندارد میزان مجاز این ترکیبات در بنزین صفر است و نباید در سوخت و هوای آزاد وجود داشته باشند. 

با گزارش چه کردید؟ 

با توجه به شرایطی که کشور داشت، این گزارش را به کمیتهٔ محیط زیست شورای شهر بردم و در آنجا با مشاوران صحبت کردیم و به‌عنوان یک هشدار مطرح کردیم. همانجا برخی افراد مطرح کردند که از مردم شنیده‌اند که در جایگاه‌های توزیع سوخت بو و رنگ بنزین تغییر کرده است. بعد از آن از شهردار وقت خواستیم اندازه‌گیری آروماتیک‌ها خصوصاً بنزن در هوای تهران انجام شود، چون اندازه‌گیری بنزن به‌صورت متداول و روزانه انجام نمی‌شود؛ چون ترکیبی نیست که میزان آن ناگهانی در هوا افزایش پیدا کند که لازم به اندازه‌گیری روزانه باشد. ابتدا تجهیزات اندازه‌گیری در شرکت کنترل کیفیت هوا نبود و بعد از چندماه تجهیزات را تهیه کردند و گزارش‌های اولیه بعد از اندازه‌گیری نشان‌دهندهٔ بالا بودن جدی مقدار بنزن در هوای تهران بود. اول در پمپ‌بنزین‌ها که ممکن است به‌طور معمول میزان آلودگی زیاد باشد، غلظت بنزن بسیار بالا بود و بعد در مکان‌های عمومی مثل میدان تجریش هم این رقم بسیار بالا و چندین برابر حد مجاز یعنی ۳۰۰ تا ۴۰۰ برابر حد مجاز بنزن بود.  

آیا پس از اندازه‌گیری میزان بنزن در هوا، اقدامی توسط دولت انجام شد؟ 

وقتی شرکت کنترل کیفیت هوا گزارش‌ها را تهیه کرد، من این گزارش‌ها را به شورای شهر بردم و رسماً از آقای چمران (رئیس شورای شهر) درخواست کردم که به دولت ابلاغ شود که این وضعیت قابل‌قبول نیست و بسیار مخاطره‌آمیز است. اول انکار کردند و گفتند اصلاً چنین چیزی نیست. بعد از آن این انکار به تهدید رسید و من را تهدید کردند که نباید این موضوعات مطرح شود، چون مخل امنیت ملی است. من هم گفتم سلامت و زندگی مردم و این آلودگی‌ها هم به‌شکلی دیگر مخل امنیت مردم است و فرقی ندارد. این کشمکش ادامه پیدا کرد و ما روی موضع خودمان ایستادیم. 

سال ۱۳۹۲ دولت یازدهم روی کار آمد و شما مسئولیت سازمان حفاظت محیط زیست را به‌عهده گرفتید. آن زمان چه کردید؟ 

با شروع دولت، با توجه به گزارش‌هایی که در اختیار داشتم، پیگیر موضوع شدم. خوشبختانه داخل سازمان حفاظت محیط زیست هم گزارش‌هایی وجود داشت، اما از سطح کارشناسی بالاتر نرفته بود و مدیران وقت اجازه نداده بودند که این گزارش‌ها بالاتر برود. هم‌زمان گروهی از استادان دانشگاه شهید بهشتی اعلام کردند که خودشان به‌صورت مستقل و با تجهیزات خودشان آلاینده‌های هوا را اندازه‌گیری کرده بودند و آنها هم تأیید همان گزارش‌های شرکت کنترل کیفیت هوا بود. آنجا به این جمع‌بندی رسیدم که ما باید اقدامی جدی انجام دهیم. از خود وزارت نفت گزارش‌هایی را گرفتیم که نشان می‌داد نوعی بنزین که محصول برخی واحدهای پتروشیمی است، به بنزین معمولی اضافه شده تا جبران کمبود آن سال‌ها باشد. من این موضوع را در آبان‌ماه سال ۹۲ به آقای زنگنه، وزیر وقت نفت اعلام کردم و ایشان در بهمن‌ماه همان سال اعلام کردند که بررسی کرده‌اند و این موضوع درست است. ایشان به ما گفتند که به ما فرصت بدهید که تا اردیبهشت‌ماه (۱۳۹۳) این بنزین‌های آلوده جمع‌آوری شوند و دیگر توزیع نشوند. 

به‌نظر می‌رسد آن زمان این اقدام مخالفان زیادی داشت. مرور خبرهای آن زمان نشان می‌دهد که کمیسیون اصل نود مجلس هم با این اقدام مخالف بود. 

بله. با این اعلام وزارت نفت، حملات تخریبی آغاز شد. انواع و اقسام اتهام‌ها به ما زده شد. آقای پورمختار که آن‌موقع رئیس کمیسیون اصل نود مجلس بود و بعداً محکوم شد، هر روز ما را در مجلس می‌خواست؛ نه برای حمایت از این تصمیم بلکه با هدف اتهام‌زنی و دروغ خواندن این مسائل مربوط به بنزین‌های پتروشیمی. بالاخره یک تیمی از جبههٔ پایداری به‌دنبال این بودند که به‌خاطر حذف بنزین پتروشیمی من را در مجلس محکوم کنند. 

آقای پورمختار همان زمان گفته بود که مبنای اندازه‌گیری بنزن اشتباه بوده و بنزن فقط از پمپ‌بنزین‌ها اندازه‌گیری شده و به کل شهر تعمیم داده شده است. 

خیر. ایشان اشتباه می‌کنند. هوای آزاد هم اندازه‌گیری شده. در شرکت کنترل کیفیت هوا ما هوای آزاد را هم توانسته بودیم اندازه‌گیری کنیم. 

چند‌سال بعد از توقف توزیع بنزین پتروشیمی، فردی به‌نام «فریبرز پناهی» که ادعا می‌کرد مبدع این روش تولید بنزین بوده با وب‌سایت مردم‌سالاری آنلاین گفت‌وگو کرد و گفت این روش به اشتباه به‌کار گرفته شده و به همین دلیل میزان بنزن سوخت توزیعی بسیار بالاست. آیا آن فردی که از ابتدا برای شما گزارش ارسال کرد، همین شخص بود؟ 

این موضوع را نمی‌دانم. گزارش از طریق یک فرد ناشناس و با ایمیل به دست من رسیده بود. ولی اطلاعاتش بسیار دقیق و علمی بود. به خاطر ندارم که آیا فردی که نام بردید بعداً هم به ما گزارش دادند یا خیر. اما من تمام این اطلاعاتی که درمورد بنزین پتروشیمی به دستم رسید و تمام گزارش‌های رسمی بعدی و حتی برگه‌هایی را که وزارت نفت به‌صورت روتین راجع‌به کیفیت سوخت هم به سازمان محیط زیست و هم برای امور داخلی‌اش خودش ارائه می‌کرد، همراهم دارم. حتی گزارش‌هایی دربارهٔ اینکه طی چه سال‌هایی از چه واحدهای پتروشیمی، چه میزان از این بنزین مخلوط‌شده، چه میزانی بنزن و سایر آروماتیک‌ها را داشته، همه را در اختیار دارم. آلاینده و مضر بودن این بنزین‌ها صد درصد درست است و این اشتباه خیلی بزرگی بود که با تصمیم‌گیری عجولانه و فقدان دانش کافی که در آن دولت بود، انجام شد. متأسفانه بین دو تا سه‌ سال مردم ما در کلانشهرها از این بنزین‌ها استفاده کردند. بعد آمدند و گفتند که توزیع این بنزین‌ها در تهران نبوده، در صورتی‌که ما این اندازه‌گیری‌ها را در تهران انجام دادیم. در شهرهای دیگر هم بود. همیشه می‌گویم که اگر فقط یک دستاورد در سازمان حفاظت محیط زیست دولت یازدهم داشته باشم، همین حذف بنزین پتروشیمی، بهبود کیفیت بنزین و کلاً بهبود روند کار مدیریت آلودگی هوا بوده است.

آیا آلایندگی این بنزین‌ها فقط مربوط به بنزن و ترکیبات آروماتیک بود؟ یا اینکه آلودگی‌هایی دیگر هم برای هوا داشتند؟

آلاینده‌های دیگری هم بود. بگذارید این موضوع را بگویم که ما از دورهٔ ریاست‌جمهوری آقای خاتمی یعنی از سال ۷۸ تا ۷۹ که برنامهٔ جامع کاهش آلودگی هوا را آغاز کردیم، در یک سری زمینه‌ها کارهایی بود که تا امروز نتیجه داده است. اولین آن حذف سرب از بنزین بود که امروز دیگر در بنزین سرب وجود ندارد و ترکیبات دیگری در بنزین جایگزین شد. اقدام دیگر حذف خودروهای کاربراتوری و جایگزینی خودروهای انژکتوری بود که باعث کاهش منوکسیدکربن از هوا شد. قبلاً موضوع منوکسیدکربن بسیار جدی بود، اما از آن موقع تا حالا دیگر این آلاینده بسیار کاهش پیدا کرده است. موضوع دیگر کاهش گوگرد در گازوئیل بود. در گازوئیل چیزی حدود چهارهزار تا پنج‌هزار قسمت در میلیون گوگرد وجود داشت و این به حدود ۵۰ واحد در میلیون رسید. این یعنی گوگرد هم از آلاینده‌های هوای شهرها به‌شدت کاهش پیدا کرد. الان مهمترین آلاینده ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرون است که هم منشأ سوخت دارند و هم از منشأ دیگر مثل گردوغبار هستند. اما گزارش‌هایی آن زمان داشتیم که همین ترکیبات آروماتیک خصوصاً بنزن در موقع احتراق می‌توانند به تشکیل ذرات معلق و افزایش این آلاینده‌ها در هوا کمک کنند. اما فارغ از اینها، وجود ترکیبات آروماتیک در هوای شهرها یک تهدید بسیار جدی بود. به همین خاطر هم افراد مختلف تلاش داشتند این موضوع را انکار کنند و دست به اتهام‌زنی‌هایی به من و حتی خانوادهٔ من زدند. 

آن زمان می‌گفتند همسر شما در واردات بنزین نقش دارد و به‌همین خاطر شما علیه بنزین‌های پتروشیمی اقدام کردند. 

بله، این داستان‌سرایی را انجام دادند. درحالی‌که موضوع ما بنزین ساخت داخل یا بنزین وارداتی نبود، بلکه موضوع اصلی این بود که سوخت کشور باید با استاندارد یورو ۴ توزیع می‌شد و اول از همه باید آن بنزین‌های آلوده از چرخه خارج می‌شد. 

فکر می‌کنید افزایش کیفیت بنزین به‌تنهایی می‌تواند باعث جلوگیری از آلودگی هوا شود؟ 

عوامل مختلفی در آلودگی هوا نقش دارند. کیفیت بنزین از مسائل بسیار مهم است؛ چون خودروهای ما بنزین‌سوز هستند. اتکا به خودروی شخصی بسیار زیاد است و حمل‌ونقل عمومی توسعهٔ لازم را پیدا نکرده است. در این شرایط افزایش کیفیت بنزین بسیار مهم و مؤثر است. اما در کنار این موضوع و براساس یافته‌های یک مطالعه که در سال ۱۳۹۶ انجام شد، فرسایش تایر خودروها ذراتی را تولید می‌کند که در حال تبدیل شدن به آلایندهٔ اصلی هوا هستند. نزدیک به پنج میلیون خودرو و موتورسیکلت در تهران تردد می‌کنند و این عدد بالایی است و فرسایش این تایرها به آلودگی کمک زیادی می‌کند. علاوه‌بر اینکه سوخت نیروگاه‌ها نیز در این سال‌ها به آلودگی هوا اضافه شده است. امیدوارم دیگر و تحت هیچ شرایطی اشتباه توزیع بنزین پیرولیز و استفاده از ترکیبات آروماتیک برای افزایش حجم بنزین تکرار نشود.