حذف ارز ترجیحی شیرخشک و کار غیرقانونی شرکتهای توزیع!

مدتی است خبری مبنی بر کمبود شیرخشک به گوش می‌رسد و خانواده‌های دارای فرزند شیرخوار با این مشکل مواجه هستند. شیرخشک نه یک کالای معمولی بلکه یک کالای سلامت‌محور است و مسئولین باید در قبال تهیه و تأمین به موقع آن تدابیری بی‌اندیشند که در هیچ برهه زمانی با کمبود این کالا که قوت غالب خیلی از فرزندان کشور است مواجه نشویم.

ما جزو کشورهای تولیدکننده شیرخشک هستیم و این که چرا در این برهه به کمبود شیرخشک رسیده‌ایم و مجبور به واردات شده‌ایم دلایل مختلفی دارد.

فروش شیرخشک با کد ملی نوزاد و ثبت آن در سامانه تی تک از ۲۰ مهرماه الزامی شد. سازمان غذا و دارو به دنبال کمیاب شدن و قاچاق این محصول تصمیم به اجرای این طرح گرفت.

برای شیرخشک به دلیل حمایت از مصرف کننده‌ ارز ۴۲۰۰ تومانی تعلق می‌گیرد. بنابراین به دلیل اختلاف قیمت موجود، احتمال قاچاق معکوس شیرخشک و یا استفاده در مصارف دیگر نظیر شیرینی‌ فروشی‌ها وجود داشت. به همین دلیل ارائه این محصول با کد ملی و تاریخ تولد نوزاد و ثبت در سامانه تی‌تک الزامی شد تا طول زنجیره تأمین تا مصرف، قابل رصد باشد.

تولیدکنندگان شیرخشک از نبود ارز برای تأمین مواد اولیه شیرخشک گلایه دارند و طبق گفته رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک اگر کسی بخواهد واردات شیرخشک داشته باشد، راحت‌تر از تولیدکنندگان می‌تواند ارز دریافت کند.

بانک مرکزی از ابتدای سال تا 19 آبان ۱۴۰۲ جمعاً مبلغ ۹۸ میلیون و ۲۰ هزار دلار فقط برای واردات شیرخشک و ماده اولیه آن با ارز ترجیحی تأمین کرده است که این رقم حاکی از رشد ۷۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.

داروخانه‌ها باید بعد از خرید شیرخشک از شرکت‌ها، این شیرخشک‌ها را با کد سه بُعدی در سامانه تی تک ثبت کنند در غیر این صورت اگر شیرخشکی با همان بارکد در یکی از کشورهای همسایه یافت شود، مسئولیت آن با مسئول فنی داروخانه مورد نظر است و اگر مشخص شود که ثبت توسط داروخانه در سامانه تی تک انجام نشده است، سهمیه شیرخشک داروخانه قطع می‌شود.

سامانه تی‌تک همیشه وصل نیست!

به یکی از داروخانه‌های سطح شهر رفته و با مسئول داروخانه در ارتباط با نحوه دریافت و تحویل شیرخشک پرسیدم. وی به این مسئله تأکید داشت که سامانه تی‌تک همیشه وصل نیست و این یکی از مشکلاتی است که با آن مواجه هستیم.

همچنین به سراغ چند تن از مراجعه کنندگان رفتم. بیشترین مشکل این افراد رفتن از یک داروخانه به داروخانه دیگر برای پیداکردن نوع شیرخشکی که پزشک برای فرزندشان نسخه کرده بود. البته گاهی نیز دست خالی از داروخانه بازمی‌گشتند؛ مخصوصا در مواردی که پزشک شیرخشک رژیمی برای فرزندشان نسخه کرده باشد.

یکی از والدین که دارای فرزند دوقلو بود بیشتر از این وضعیت رنج می‌برد. از طرفی داروخانه‌های سطح شهر را برای یافتن شیرخشک موردنظر پزشکش جستجو می‌کرد و از طرف دیگر برای ثبت شیرخشک در سامانه توسط داروخانه گاهی معطلی بسیار زیادی داشت.

کمبودهای دوره‌ای برندها و انواع شیرخشک؛ از داروخانه‌های دولتی تا خصوصی

طبق بررسی‌های میدانی خبرنگار باشگاه خبرنگاران توانا، برندها و انواع شیرخشک‌ معمولا دچار کمبود دوره‌ای می‌شوند و شیرخشک‌های رژیمی در مقایسه با عادی، دچار کمبود بیشتری می‌شوند و بعضی برندها یا بعضی انواع آن کم می‌شود. این روزها به دلیل تولد نوزادهای نارس بیشتر، نیاز به شیرخشک رژیمی بیشتر است. مثل شیرخشک‌های اچ آ، ای آر، پپتی، پی دی اف و غیره.

سهمیه داروخانه‌های منتخب، دولتی‎‌ها و مراکز تخصصی کودکان بیشتر از داروخانه‌های خصوصی و عادی است.

به گفته یکی از داروخانه‌داران، درحال حاضر برند نان 1 و 2 کم است و گیگز 2 و 3 مدت زیادی است که توزیع نشده است.

در بین شیرخشک‌های رژیمی هم ای آر و ای ال 110 در حال حاضر بسیار کم شده است اما به طور کلی این کمبودها دوره‌ای است.

از یکی از پرسنل داروخانه دولتی ... وضعیت نحوه توزیع و کمبود شیرخشک را جویا شدم.

به گفته وی سقف تهیه این کالا برای شیر خشک‌های معمولی هر دو روز یک عدد و برای شیرخشک‌های رژیمی هفته ای سه عدد است. یعنی شیرخشک رگولار(معمولی) در یک ماه بیشتر از 15 عدد تحویل داده نمی‌شود. ضمن این که والدین برای تهیه شیرخشک رژیمی حتما باید نسخه  داشته باشند.

هر خانواده دارای فرزند شیرخوار چه میزان می‌تواند شیر خشک تحویل بگیرد؟

طبق گفته پرسنل یکی از داروخانه‌های سطح شهر، تحویل شیر خشک، با ثبت کد ملی و تاریخ تولد نوزاد میسر است و اگر شیرخشک رژیمی باشد علاوه بر این موارد، باید کد نظام پزشکی پزشک نیز در سامانه تی تک ثبت شود. 

در چندقلوها در صورت موجود بودن شیرخشک رژیمی به ازای هر قل یک شیرخشک و شیر خشک‌های معمولی، بسته به برند شیرخشک و موجودی داروخانه، معمولا تا دو عدد نیز تحویل داده می‌شود.

کار غیرقانونی برخی شرکت‌های توزیع کننده شیرخشک 

مسئول فنی یکی از داروخانه‌های سطح شهر نیز در این باره به خبرنگار باشگاه خبرنگاران توانا گفت: به نظر من ثبت در سامانه تی تک برای پیشگیری از قاچاق بسیار طرح خوبی است اما مشکل اصلی این جاست که سامانه تی تک با قطعی بسیاری مواجه است و کاری که می‌توان در عرض چند دقیقه کوتاه انجام داد گاهی باید یک ساعت معطل بود که این امر باعث شکایت خانواده‌ها نیز می‌شود.

این دکتر داروساز یکی از مشکلات اصلی این موضوع را نحوه توزیع شیرخشک توسط شرکت‌ها عنوان کرد. به گفته وی برخی شرکت‌ها برای فروش شیرخشک به داروخانه سبد تشکیل می‌دهند و اگر آن اقلام داخل سبد تهیه نشود شیرخشک تحویل نمی‌دهند. این در جایی است که هم این کار غیرقانی است و هم ممکن است اقلام فروشی برای داروخانه مصرفی نباشد و تاریخ انقضای آن‌ها بگذرد.

وی همچنین عنوان کرد که سود شیرخشک برای داروخانه 6 تا 12 درصد است که تا 8 درصد بابت مالیات می‌رود و برای داروخانه صرفه اقتصادی ندارد اما با این حال به دلیل نیاز و رضایت مراجعه کنندگان  آن را تهیه می‌کنیم.

شیرخشک تنها کالایی است که ارز ترجیحی می‌گیرد

در این ارتباط خبرنگار باشگاه توانا با دکتر سید حسام‌الدین شریف نیا، عضو هیئت مدیره انجمن علمی مدیریت و اقتصاد دارویی ایران گفت‌و گویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.

شریف نیا در ابتدا به ارز ترجیحی اشاره کرد و گفت: با توجه به این که شیرخشک تنها کالایی است که همچنان ارز ترجیحی به مواد اولیه آن تعلق می‌گیرد، به دلیل اختلاف شدید نرخ ارز، قاچاق معکوس در آن روال زیادی دارد. شیر خشک در ایران ده برابر ارزانتر از کشورهایی مثل ترکیه، عراق و افغانستان است که همین امر باعث قاچاق آن می‌شود.

وی در مورد قاچاق دارو نیز عنوان کرد: در مورد دارو هم قبل از اجرای طرح دارویار این مشکل را داشتیم که به دلیل اختلاف فاحش قیمت بین ارز دولتی و آزاد، بخش عمده‌ای از داروها در کشور ما قاچاق می‌شد. در حال حاضر هرچند در مورد دارو هم قاچاق صورت می‌گیرد اما بسیار کمتر از قبل از اجرای طرح دارویار. زیرا اختلاف قیمت، آنچنان فاحش نیست. 

شریف نیا در ارتباط با نحوه تحویل شیرخشک به مصرف کننده‌ها گفت: دولت فعلا تصمیمی برای تبدیل ارز شیرخشک به نیمایی ندارد. پس برای حل مشکل قاچاق، با توجه به این که سامانه‌های کنترل بسیاری در این زمینه داریم، دولت تصمیم گرفت با کد ملی نوزاد و ثبت مشخصات، شیرخشک به نوزاد ایرانی برسد که احتیاج دارد. 

وی ادامه داد: طبیعی است که این ماجرا مشمول گذر زمان و صرف هزینه است اما به نظر من برای این که اتلاف منابع و قاچاق نداشته باشیم، تنها راه همین است. البته راه بهتر شاید این باشد که نرخ ارز شیرخشک را نیز مثل دارو برداریم و یارانه آن را از طریقی به خانواده نوزاد بدهیم.

عضو هیئت مدیره انجمن علمی مدیریت و اقتصاد دارویی ایران در ارتباط با سایر عوامل کمبود شیر خشک اظهار کرد: کمبود شیر خشک فقط به دلیل تفاوت نرخ ارز و قاچاق کالا نیست. موضوع دیگر این است که  از بهمن 1401 تا اردیبهشت 1402 در کشور، نه فقط شرکت‌های تولید کننده شیر خشک، بلکه هیچ شرکتی نتوانست خرید ارز انجام دهد. 

وی افزود: دلیل عدم خرید ارز این است که با اجرای طرح دارویار تفاوت و تغییر نرخ ارز و عدم همکاری سازمان توسعه تجارت که کد تعرفه کالاها را تغییر داد و یک سری مشکلاتی به وجود آمد که امکان خرید ارز برای شرکت‌های تولید دارو و تجهیزات پزشکی و شیرخشک نبود و آنها نتوانستند خرید مواد اولیه انجام دهند و این زمان(4ماه)  باعث شد این تاخیر اتفاق بیفتد طبیعتا تاثیر خودش را در بازار گذاشت. یک دلیل دیگر کمبود شیرخشک نیز نقدینگی شرکت‌ها است. ترکیب این عوامل باعث ایجاد کمبود می‌شود.

شریف نیا در مورد آخرین وضعیت کمبود شیرخشک عنوان کرد: تا جایی که بنده در جریان هستم، با واردات و افزایش ظرفیت تولید کارخانه‌های بزرگ تولید شیرخشک موضوع کمبود شیرخشک جبران شد. فقط مکانیزم عرضه زمان‌بر است زیرا نوزادی که به شیرخشک نیاز دارد بتواند از یارانه‌ای که دولت می‌دهد بهره‌مند شود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه وقتی کمبود اتفاق می‌افتد مکانیزم‌های کنترلی توزیع هم بیشتر می‌شود. در مورد بعضی از اقلام دارویی که با کمبود مواجه می‌شود، نیز سازمان غذا و دارو آن اقلام دارویی را برای نظارت بیشتر در مراکز توزیع محدود می‌کند که شاید سیاست خیلی دقیقی نباشد، اما این سیاست در تمام دنیا هم پیش می‌آید. مراکز توزیع را محدود می‌کنند تا بتوانند نظارت بیشتری روی زنجیره تأمین داشته باشند. 

ظرفیت تولید شیرخشک نوزادان ایرانی را داریم

رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک کودک در این باره عنوان کرده بود: ظرفیت تولید شیرخشک در کشور  ۱۱۷ میلیون قوطی در سال  است و در سال گذشته مصرف شیرخشک نوزاد در کشور ۶۱ میلیون قوطی بود. 

وی همچنین سوء مدیریت را دلیل این کمبود خواند و اظهار کرد: با وجود آن که ظرفیت تولید شیر خشک از میزان مصرف سالانه بیشتر است، در بعضی مقاطع مثل امسال خانواده‌های دارای فرزند شیرخوار با کمبود شیرخشک و‌ حتی سهمیه‌بندی مواجه می‌شوند.

به گفته رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک، داخل کشور 5 کارخانه تولیدی وجود دارد که توانایی تولید این مقدار شیرخشک را دارند. یک دلیل کمبود این است که از این ظرفیت به صورت کامل استفاده نمی‌شود و تولید کننده‌ها بدون ارز و ماده اولیه ماندند. ما در کشور15 سال از وارد شیرخشک رگولار بی‌نیاز بودیم حتی صادرات هم می‌کردیم و با توجه به سوء مدیریت، ایران از صادرکننده به وارد کننده تبدیل شد.

فشار حذف ارز ترجیحی شیرخشک قطعا روی دوش خانواده‌ها خواهد بود

بررسی‌های میدانی خبرنگار باشگاه خبرنگاران توانا نشان می‌دهد علاوه بر آماده نبودن زیرساخت‌ها برای اجرای طرح ثبت شیر خشک در سامانه، که نمونه بارز آن قطعی سامانه تی تک است برخی سودجویی‌ها نیز در اجرای این طرح انجام می‌شود. همان‌طور که اشاره شد فروش به شکل سبد شرکت‌ها یک نمونه آن است. یک مورد دیگر که از زبان مراجعه کننده‌های داروخانه شنیده می‌شد اجاره کارت ملی نوزاد برای دریافت شیرخشک توسط سودجویان و یا خانواده‌هایی که به شیرخشک نیاز دارند بود.

این طرح نیاز به بازنگری و اصلاح دارد و اگر قرار باشد که ارز ترجیحی شیرخشک برداشته شود، قطعا آسیب آن به خانواده‌های دارای فرزند خواهد رسید و با طرح افزایش جمعیت تناقض دارد. چرا که در مورد کالاهای اساسی نیز این موضوع مطرح بود که با حذف ارز ترجیحی یارانه آن به مردم تعلق می‌گیرد اما با مبلغ یارانه هر فرد، حتی یک کیلو گوشت هم نمی‌توان تهیه کرد.

در پایان این نکته نیز باید یادآور شد که در مورد کمبود شیرخشک، مشکل ترخیص مواد اولیه تولید شیرخشک از گمرک نیز مطرح است که به عنوان مثال به تازگی خبرها حاکی از ترخیص بیش از ۸۱ تُن روغن پایه تولید شیرخشک که با ارز ۴۲ هزار ریالی وارد کشور شده بود دارد.