بدون توجه به نیازهای مردم قانون حجاب در اجرا با چالش روبه‌رو خواهد شد/ در کشور با تراکم عنوان مجرمانه روبه‌رو هستیم

 «آرمان ملی» در این ارتباط با علی نجفی توانا، جرم‌شناس و رئیس اسبق کانون وکلا به گفت‌و‌گو پرداخته است. نجفی‌توانا معتقد است؛ « ضوابط بسیار متنوع و عام در این قانون وجود دارد که بیش از یک سوم از موارد این لایحه قانونی را در برمی‌گیرد. در این موارد توجهی به بسترهای اقتصادی و اجتماعی نشده و صرفا به امور فرهنگی پرداخته شده است. این درحالی است که ما بعد از انقلاب مرتبا از طریق تریبون‌های فرهنگی، روحانیون و مسئولان امور فرهنگی در مراسم مختلف در ارتباط با فرهنگ‌‌سازی حجاب کار کرده‌ایم. کتاب‌ها در این زمینه تغییر کرده در دانشگاه و مدارس دروس دینی تقویت شده است، اما همان طور که شما پرسیدید این سوال به وجود می‌آید که چرا ما توفیق چندانی پیدا نکردیم که جوانان نسل سوم و چهارم را به مسیری هدایت کنیم که شعار آن را داده‌ایم؟» در ادامه این مصاحبه را می‌خوانید.

* قانون عفاف و حجاب به صورت هشتاد‌و‌پنجی به تصویب رسیده مکانیزم تصویب این قانون تا چه میزان ممکن است بدون توجه به ابعاد حقوقی و اجتماعی باشد؟

درخصوص تصویب این لایحه بر اساس اصل 85 قانون اساسی اولین نکته‌ای که به نظر می‌رسد این است که قانونی به تصویب رسیده است که تمامی نهادهای حاکمیتی، قوای سه گانه، مردم، افکار عمومی و نهادهای مدنی را درگیر خود کرده است. این قانون به جای اینکه در صحن مجلس که قاعدتا که نمایندگان طبقات فکری مختلف در آن باید حضور داشته باشند، بررسی شود، در یک کمیسیون تصویب شده است. تعداد نمایندگانی که این قانون را به تصویب رساندند محدود هستند در نتیجه کل نمایندگان ملت در تصویب این قانون نقش نداشته‌اند. آیا چنین قانونی‌گذاری می‌تواند جامعیت داشته باشد.

بسیاری از مواد این قوانین معطوف به وظایف احاله شده به نیروهای انتظامی، نظارتی و قضائی است و ضمن تعیین وظیفه نظارت و مقابله با رفتارهایی که بر خلاف ضوابط مقرر در این قانون انجام می‌شود نوعی آموزش و آسیب شناسی را برای آنها پیش‌بینی کرده ‌است. آسیب شناسی از رفتار جوانانی که این قانون برای مقابله با رفتار آنها تصویب شده می‌تواند برآیند مثبتی داشته باشد و این برآیند جنبه راهبردی و راهگشا برای و دقت بر سیاست آینده کشور دارد

*این قانون چه بخشی از نهادها و تشکل‌های دولتی را به منظور فرهنگ‌سازی در ارتباط با حجاب و عفاف را در نظر دارد و چه وظایفی را برای این نهادها در نظر گرفته است؟

امیدوارم شورای نگهبان با دقت فراوان و توجه به تبعات اجرای این قانون آن را مورد بررسی قرار دهد. توجه به فرهنگ‌سازی و آموزش توسط نهادهای اجرایی کشور از وزارت آموزش و پرورش تا وزارت صمت و سایر نهادها در این قانون صورت گرفته و تمامی نهادها را موظف به ارائه آموزش لازم در زمینه عفاف و حجاب کرده‌اند. در کنار نهادهای حاکمیتی نهادهایی که برای خدمت به مردم تاسیس شده‌اند نیز در این مسیر تکالیفی را عهده دارند اما در عین حال با بحث واردات، صادرات، تولید و طراحی تعیین الگوی لباس درصدد اجرایی کردن یک نوع پوشش خاصی هستند و نهادهای مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی و نهادهای مربوط به مد و لباس را موظف به انجام اقداماتی در این زمینه کرده است. جنبه‌ای از وظایف این دستگاه‌ها از نوع پیشگیری است و بعضا تسهیل برای اقدامات مانند ازدواج را در برمی‌گیرد.

*در این قانون خصوصا در فصول ابتدایی بر فرهنگ‌سازی در مورد حجاب تاکید شده آیا توجه به این مورد در حد قانون می‌تواند به بسط فرهنگ حجاب در جامعه کمک کند؟

ضوابط بسیار متنوع و عام در این قانون وجود دارد که بیش از یک‌سوم از موارد این لایحه قانونی را در بر‌می‌گیرد. در این موارد توجهی به بسترهای اقتصادی و اجتماعی نشده و صرفا به امور فرهنگی پرداخته شده است. این درحالی است که ما بعد از انقلاب مرتبا از طریق تریبون‌های فرهنگی، روحانیون و مسئولان امور فرهنگی در مراسم مختلف در ارتباط با فرهنگ‌‌سازی حجاب کار کرده‌ایم. کتاب‌ها در این زمینه تغییر کرده در دانشگاه و مدارس دروس دینی تقویت شده است، اما همان طور که شما پرسیدید این سوال به وجود می‌آید که چرا ما توفیق چندانی پیدا نکردیم که جوانان نسل سوم و چهارم را به مسیری هدایت کنیم که شعار آن را داده‌ایم؟ علت اساسی این مسأله به برخی موارد بازمی‌گردد. برای نمونه بنیه اقتصادی مردم تضعیف شده است، فساد برخی مدیران و فرزندان آنها باعث شده باور مردم متزلزل گردد. ساده زیستی برخی مدیران به تجمل‌گرایی تبدل شده‌ است. قرار بود در کشور فقیر نداشته باشیم. این درحالی است که امروز بخشی از مردم زیر خط فقرند. فقر که در جامعه‌ای بیاید اخلاق گریزی را هم به همراه می‌آورد. مدیران باید الگوی مردم باشند، اما برخی به بهانه مختلف از رانت ارتباطات و اطلاعات استفاده می‌کنند و مردمی که فاقد این ارتباطات و اطلاعات هستند، روز به روز وضعیت اقتصادی خود را ب سخت‌تر می‌بینند، به بستر سازی‌های فرهنگی هم توجه نخواهند کرد. البته قطعا می‌تواند استفاده از این قوانین مثبت باشد به شرط آنکه رانت‌ها، فسادها و تبعض از بین برود. زمانی که مساله ماشین‌های شاسی بلند در جامعه و گرفتن آن توسط برخی نمایندگان اعلام می‌شود مردم هم دیگر نسبت به قوانینی که توسط همین افراد وضع می‌شود دلسرد خواهد شد.

* برخی معتقدند اساس در دنیا امروز که دنیای رسانه‌های‌ تک سرنشین و نه حتی جمعی است نمی‌توان در مورد امور اجتماعی فرهنگ‌سازی کرد تا چه میزان با این گزاره موافقید؟

همان طور که در پاسخ به سوال بالا گفتم اگر جلوی مفاسد و رانت گرفته شود آنگاه پیشگیری‌های فرهنگی قابلیت اجرایی مطلوب‌تری خواهند داشت. هیچ‌کس نمی‌تواند منکر فرهنگ‌سازی، افزایش اخلاق و ارتقای باورهای دینی شود. در سیستم‌های آموزشی دنیا تلاش بر این است که به نوعی انسان سازی، فرهنگ‌سازی و اخلاق گرایی حاکم شود.

*برخی نهادها در زمینه فرهنگی وظایفی پیدا کرده‌اند. آیا وظایف این نهادهای ارشادی است یا اینکه وظایف برخورد با بی‌حجاب‌ها را هم دارند؟

بسیاری از مواد این قوانین معطوف به وظایف احاله شده به نیروهای انتظامی، نظارتی و قضائی است و ضمن تعیین وظیفه نظارت و مقابله با رفتارهایی که بر خلاف ضوابط مقرر در این قانون انجام می‌شود نوعی آموزش و آسیب‌شناسی را برای آنها پیش بینی کرده ‌است. آسیب‌شناسی از رفتار جوانانی که این قانون برای مقابله با رفتار آنها تصویب شده می‌تواند برآیند مثبتی داشته باشد. در این قانون از مواد28 به بعد برخی از نهادها که در قانون آمده از جمله نیروی انتظامی مامور شده‌اند که با نظارت با رفتار افراد با جرایم سازمان یافته در این زمینه برخورد کنند. البته هر رفتار سازمان یافته که باعث بی‌بند باری و فساد فحشا شود، در هر کشوری با آن برخورد می‌گردد، اما مطالبی که در این قانون پیش بینی شده به نوعی این تصور را در ذهن به وجود می‌آورد که برخی گروه‌های مردمی در زمینه مقابله با بدحجابی می‌توانند مورد حمایت قرار بگیرند. در این صورت و در صورت برخورد، برخی برخوردهاباعث تعارض‌ها خواهد شد. در گذشته برخی موارد در این ارتباط را در جامعه مشاهده کرده‌ایم. از این رو در زمان اجرای این بندها باید به عدم ایجاد درگیری‌ها در جامعه توجه شود. وحدت الگو و راهبرد و رویکرد در اعطای مسئولیت به نهادها در این قانون دیده نمی‌شود. این ناهماهنگی باعث می‌شود هر گروه سلیقه‌ای را اعمال کنند.

* آیا در این قانون در ارتباط با بهبود وضعیت اقتصادی تصمیمی گرفته شده است؟

دانش‌آموز و دانشجویی که در خانواده فقیر وارد دوره آموزش‌های تحصیلی و عالی می‌شود. قبل از اینکه به امر فرهنگی توجه کند به سفره زندگی و معیشت والدین و نیازهای اساسی توجه دارد. در این قانون نیز توجهی به بهبود وضعیت اقتصادی مردم نشده در نتیجه بدون توجه به نیازهای مردم این قانون در زمان اجرا با چالش روبه‌رو خواهد شد و نهادهایی که وظایفی در این زمینه دارند نیز به راحتی نمی‌توانند وظایف خود را در این زمینه انجام دهند، چراکه تعیین وظیفه برای این نهادها و اعمال فشار برای پذیرش الگوهای ثابت رفتاری بر اساس ذهنیت، موجب می‌شود که این بخش از قانون در اجرا دچار مشکل شود.

**برخی جرم انگاری‌ها در این قانون تا چه میزان با واقعیت‌های جامعه مطابقت دارد؟

اولا به نظر می‌رسد این قانون باید توسط قوه قضائیه به رشته تحریر در می‌آمد چراکه ریشه آن قضائی است یا اینکه بر نگارش آن نظارت می‌کرد و در عین حال با استفاده از جامعه شناسان، جرم شناسان و متخصصان امور جزا و صاحب‌نظران مناصب قضائی این لایجه تدوین می‌شد و در بحث جرم انگاری به صورت مطلوب‌تری موضوع مورد بررسی قرار می‌گرفت، چراکه در حال حاضر نیز در کشور با تراکم عنوان مجرمانه روبه‌رو هستیم. به همین جهت برخی از عناوین مجرمانه مانند استفاده از ماهواره عملا اجرا نمی‌شود و برخی از این قوانین به قانون متروک تبدیل شده‌اند. قوانینی که در زمینه حجاب تصویب شده در تولید و توزیع محصولات فرهنگی مجازات‌های سنگینی پیش بینی شده و بدون در نظر گرفتن افکار عمومی و نیازهای جامعه این تخلفات جرم انگاری شده است. در شرایطی که نتوانستیم الگوی فرهنگی مناسبی را برای مردم ترسیم کنیم؛ اعمال فشار به تولیدکننده برای تهیه لباس خاص یا الگوهای رسمی پاسخ مناسب نمی‌دهد و ممکن است سیستم اقتصادی را با چالش مواجه کند. باید کاری کرد که مردم با دوری از منکرات به راه راست هدایت شوند و اگر فکر می‌کنیم رفتار آنها غلط و الگوهای ما درست است باید مردم را آماده کرد با کیفر و مجازات و بگیر و ببند قطعا بازار سیاه را افزایش خواهیم داد و قطعا جرایم به صورت پنهان خواهند شد و مردم چون به خلوت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند. در کشوری که بالای 80 درصد اطلاعات مردم توسط فضای مجازی تامین می‌شود و رسانه‌ ملی ما کمتر از 30 درصد مخاطب دارد قطعا فرهنگ غالب فرهنگ رسمی نخواهد بود. افرادی که می‌خواهند در زمینه فرهنگ سازی مطالعه کنند از پشت میزهای خود بیرون بیایند و در جامعه با مردم همراه شوند.

* برخی مجازات‌ها که برای افراد معروف در نظر گرفته شده به نظر عملا مجازات‌های سختی است. ارزیابی شما از این قبیل مجازات‌ها چیست؟

میزان تعیین مجازات برای افراد مشهور در لایحه حجاب خلاف قانون اساسی، خلاف اصل تساوی مردم در برابر قانون است. من به عنوان یک هنرمند، یک ورزشکار، یک اندیشمند ممکن است مشهور شوم و اگر تخلفی انجام می‌دهم باید به میزان تخلف مجازات شوم نه بر اساس اشتهار اینکه مجازاتی مانند انسداد حساب، سلب مالکیت، مصادره اموال را برای این افراد را پیش‌بینی کنیم قطعا جامعه را دچار چالش کرده و فرهنگ را رو به افول می‌برد. بسیاری از ورزشکاران، هنرمندان و اندیشمندان ما می‌توانند الگوی مناسبی برای مردم، دانش آموزان و دانشجویان هستند و مردم آنها را قبول دارند. اگر می‌خواهیم جایگاه این افراد را در نزد مردم درک کنیم از باب نظارت استصوابی و از باب نظارت قانونی به این افراد اجازه دهیم کاندیدای نماینده مجلس شوند بعد خواهیم دید چه میزان رای خواهند آورد. پس ببینیم اگر مردم اقبال نشان می‌دهند به دلیل رفتارهای مردمی آنهاست این درحالی است که مردم به دنبال رفتارهای ناخوشایند نخواهند بود. این ملت نشان داده در بزنگاه‌های تاریخی به ارزش‌های ملی، اعتقادی و میهنی خود توجه دارد و فریب دشمنان را نمی‌خورد. همه می‌دانند که ابرقدرت‌ها هیچ گاه حامی ملت ایران نیستند و ایران سال‌ها و قرن‌ها قربانی این استعمار و استثمار بوده و فریب حرکت‌های نمایشی ابرقدرت‌ها را نخواهند خورد اما این دلیل نخواهد شد که با اشتباهاتی که می‌کنیم بخشی از جامعه را از خود دور کنیم.

گفتگو از : احسان اسقایی