گرفتار در هر دو طوفان؛ ریزگردها و باران

حتما شما شنیده‌اید که هلال احمر ایران بعد از زلزله مراکش و سیل لیبی اعلام آمادگی کرد که می‌تواند به مردم آسیب‌دیده این دو کشور کمک کند. حتما این را هم شنیده و دیده‌اید و در خاطرتان مانده که وقوع زلزله و سیل در ایران، شهرها و روستاهای آن چه خساراتی به‌بار آورده و مردم، خود و زندگی‌شان چطور در زیر آوار و گل و لای ناشی از این حوادث فرو رفته بود .

در اینجا قصد نداریم به کیفیت و کمیت امدادرسانی به مردم ایران در حوادث و بلایای وارده بپردازیم. مراد ما بیشتر اشاره‌ای هرچند کوچک به وقوع این حوادث در ایران برای یادآوری آن‌ها در زمینه چرایی وقوع است؟

در ایران، به هر دلیلی که البته مسئولان بیشتر آن‌ها را به تحریم‌ها نسبت می‌دهند، زیرساخت‌های مناسب برای جمع‌آوری و هدایت از آب‌های حاصل از سیلاب تا به حال به وجود نیامده و به همین دلیل، طوفان و باران‌های شدید و سیلاب منجر به وقوع حوادث جانی و مالی جبران ناپذیر می‌شود.

همچنین با نگاهی به تشدید سیلاب‌های شدید کره زمین به دنبال گرمایش جهانی، نگاهی می‌اندازیم به سیلاب‌های شدیدی که در برخی از مناطق گرد و غبارخیز به وقوع می‌پیوندد و تناقضی عجیب را در زمین‌های خشک اما غرق در سیل، به تصویر می‌کشند؛ گرفتار در گرداب هر دو طوفان؛ شن و ریزگردها و باد و باران.

سیلاب‌ها بیشتر خواهند شد

زمین به سرعت در حال گرم شدن است و این داغ شدن و تب تند خود را در رکوردی که به لحاظ بالا بودن دما در ماه‌های اخیر خود ثبت کرد، به رخ کشیده. شاید اولین تصویری که از جهان گرم و داغ به ذهن برسد، زمین‌های خشک و بی‌آب و علف و سوخته است اما پژوهش محققان و نیز مشاهدات در جهان و البته در ایران خلاف این را ثابت کرده. تحقیق جدید اتحادیه ژئوفیزیک آمریکا نشان داده که برخلاف تصور عموم مردم، گرمایش جهانی باعث افزایش بیشتر رواناب‌ها و تشدید سیلاب‌های شدید می‌شود. یعنی به جای خشکسالی، اکثر جوامع با بارش شدید باران در ارتباط با گرمای بیش از حد مواجه خواهند شد. شاید برایتان جالب باشد که این اتفاق همزمان از شدت بارش و گرما به عنوان شرایط‌تر ـ گرم نامیده شده.

محققان می‌گویند که در هوای گرم، خاک به سرعت رطوبت خود را از دست می‌دهد و خشک می‌شود، در نتیجه توانایی آن در جذب آب به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد و هنگامی که بارندگی اتفاق می‌افتد، آب باران برای نفوذ به خاک خشک تلاش می‌کند.

آن‌ها توضیح می‌دهند که به این دلیل که توانایی جذب آب توسط خاک کاهش یافته است، آب به جای جذب شدن، تمایل دارد در امتداد سطح جاری شود و در نتیجه بارندگی پس از موج گرما، منجر به مسائل متعددی از جمله خطر سیل می‌شود. در واقع همان‌طور که آب از سطح خاک خارج می‌شود، امکان تجمع آن در مناطق کم ارتفاع وجود دارد که منجر به سیل گسترده می‌شود.

اتفاقی که در ایران در مناطقی که سالیانی‌ست دچار خشکسالی و بعضا خالی از سکنه شده‌اند، رخ داده؛ سیستان و بلوچستان.

بیش از ۱۰۰۰ نفر، راهی بیمارستان

اخبار محیط زیستی سیستان و بلوچستان را با طوفان شن‌اش شروع می‌کنیم ؛ پدیده‌ای که بیش از ۱۰۰۰ نفر از مردم سیستان ‌و بلوچستان را راهی بیمارستان کرد؛ این خبر را مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان اعلام کرده با این توضیح که در پی موج جدید وزش باد در منطقه سیستان از ۲۰ شهریور تاکنون در پنج شهرستان زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز یک‌هزار و ۱۶۱نفر از مردم این منطقه‌ راهی بیمارستان و مراکز درمانی شدند که از این تعداد ۱۶۲نفر اکنون بستری هستند. مجید محبی، گفته مشکل تنفسی، قلبی و چشمی از عمده مشکلات مردم در این مدت بوده است.

وقتی زمین بی‌آب می‌شود، خشک شده و زمینه بروز طوفان شن و گرد و غبار خواهد شد. خشک شدن زمین و بی‌آبی و کم‌آبی دلایل سیاسی و اجتماعی مهمی دارد از آن جمله استفاده بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی و مدیریت‌های نادرست در استفاده از آب با توجه به هدررفت 90 درصدی آن در بخش کشاورزی، آماده نبودن زیرساخت‌ها و تجهیزات به دردنخور و قدیمی و...

از طرفی در همین سیستان و بلوچستانی که زمین‌هایش خشک شده‌اند، و ریزگردها و طوفان شن با منشأ‌های داخلی و خارجی امان مردم منطقه را بریده‌اند، در فصل‌هایی از سال، بادی البته اینبار همراه با باران به‌پا می‌شود و سیلاب‌هایی راه می‌افتد که این بار خانمان مردم را از جا برمی‌کند. اینجاست که همان تناقضی که گفته شد به وقوع می‌پیوندد؛ یعنی خشک در عین حال آب برده.

در اینکه چنین پدیده‌ای جهانی است حرفی نیست اما این نکته مهم را هم نمی‌توان نادیده گرفت که مثل سایر امکانات و نبود آن‌ها، زمینه‌های مناسب و البته زیرساخت‌های اصولی برای هدایت این آب ناشی از سیلاب‌ها فراهم نشده است تا هم از آن آب بهره برده شود و منطقه از خشکی و بی‌آبی تا حدودی رها شود و هم خسارت به بار نیاید مثل تصاویری که از کشورهای دیگر حتی در همین همسایگی خودمان در مواجهه با طوفان و سیلاب می‌بینیم.

سیل‌های اخیر ایران

اما به آغاز گزارش برمی‌گردیم و بحث کمک هلال احمر ایران به سیل‌زدگان لیبی. صرفا برای یادآوری نگاهی کوتاه می‌اندازیم به سیل‌های سال‌های اخیر خانمان برانداز در ایران، برگرفته از گزارشی که خبرآنلاین به بهانه سیل در لیبی کار کرده؛

در این گزارش آمده که «شاید بزرگ‌ترین سیل در سال ۱۳۸۰ در استان گلستان رخ داد، حجم بارش‌ها به صورتی بود که سد شهید وفایی نیز شکسته شد تا حجم زیادی آب وارد جنگل گلستان و مناطق اطراف شود. بر اثر سیل مرداد ۱۳۸۰ گلستان ۵۰ درصد جاده گالیکش و ۹۰ درصد راه کلاله به داخل جنگل گلستان مسدود شد. این سیل به هشتاد دستگاه خودرو سبک و سنگین آسیب رساند و ۱۵ هکتار از جنگل‌های گلستان را ازبین برد، آمارها نشان می‌دهد ۵۰۰ نفر در این سیل جان خود را از دست دادند.

در یکی دیگر از مرگبارترین سیل‌های کشور ۳۰۰ نفر تلفات داشت، درباره سیل ۴ مرداد سال ۱۳۶۶ در تجریش تهران، حمید ناصری پژوهشگر تاریخ مدیریت شهری و تهران‌شناس گفته که در این سیل بیش از ۲۷۰ نفر کشته شدند و موجب شد شهردار وقت تهران، محمدنبی حبیبی استعفا کند. آمار مجلس می‌گوید ۲۱۰ نفر کشته شده‌اند که ۱۷۹ جسد قابل شناسایی و بقیه مفقود شدند. گزارش دیگری می‌گوید ۳۰۰ کشته و ۷۰۰ مجروح داشتیم.

فروردین سال ۱۳۹۶ سیل در آذربایجان شرقی جاری شد، به گزارش رسانه‌ها در سیل آذربایجان شرقی ۴۳ نفر جان باختند، اما برخی منابع هم تلفات این سیل را تا ۴۸ نفر اعلام کردند.

با این وجود این آخرین سیل در فروردین نبود، درست دو سال بعد از سیل آذربایجان شرقی، در نوروز سال ۱۳۹۸ سیل مرگباری در شیراز جاری شد، آن سال کولیوند سرپرست اورژانس کشور اعلام کرد: ۲۱ نفر در سیل شیراز جان باختند. در فروردین همین سال بارندگی سبب وقوع سیل در استان لرستان شد، به‌گزارش رسانه‌ها 15 نفر در سیل این استان جان خود را از دست دادند.

بعد از سیل سال ۱۳۶۶ یک بار دیگر تهران شاهد سیل مرگبار شد، ۵ مرداد۱۴۰۱ بعد از بارش باران در منطقه امامزاده داود سیل جاری شد، آخرین گزارش‌ها نشان داد ۲۲ نفر در این سیل جان خود را از دست دادند.