«تنش زدایی» باید محور باشد؛ برجام هم «واقع بینی» می‌خواهد

آرمان ملی آنلاین - این در حالی است که مذاکرات چیزی حدود 10 روز به تعویق خواهد افتاد و پس از سال نو میلادی احتمالا در اواخر دسامبر یا اوایل ژانویه مجددا از سر گرفته خواهد شد. همه طرفین برجام در این مذاکرات در اظهارات پس از پایان مذاکرات بر این نکته تاکید داشته‌اند که اگر شرایط فراهم باشد و طرفین شروط یکدیگر را بپذیرند دور آتی مذاکرات می‌تواند دور پایانی لقب گیرد و پس از آن شاهد اعلام توافق، برداشته شدن تحریم‌ها و بازگشت آمریکا به برجام باشیم. این در حالی است که باید دید طی 10 روز وقفه و تنفسی که میان دو دوره از مذاکرات قرار گرفته است شرایط چگونه پیش خواهد رفت و مذاکرات وین تحت تاثیر متغیرهای بیرونی قرار خواهد گرفت یا شرایط به همین نحو مثبت و سازنده پیش می‌رود و در آینده‌ای نه چندان دور شاهد احیای برجام و برداشته شدن تحریم‌های ظالمانه خواهیم بود. در این راستا برای بررسی تحولات دیپلماسی هسته‌ای، مذاکرات وین و حواشی پیرامون آن «آرمان ملی» با حشمت‌ا... فلاحت‌پیشه تحلیلگر مسائل بین‌الملل و نماینده سابق مجلس به گفت و گو پرداخته است که می‌خوانید.
روند مذاکرات هسته‌ای را در این مرحله چگونه ارزیابی می‌کنید؟
واقعیت این است که مذاکرات بهتر نسبت به دور قبل به اتمام رسید. در شرایط فعلی برای دور بعدی مذاکرات حداقل متن یا متن‌هایی وجود دارد که بر سر متن‌ها بحث شود. در بخش اول دور جدید اتفاقی که رخ داد این بود که عملا جمع بندی بر اساس موضع‌گیری‌های حداکثری شکل گرفته بود. این دوره متن‌ها مبادله شد هرچند طرفین می‌گویند اختلافات به نسبت شش دور مذاکرات قبلی احیای برجام، بیشتر بود. همین که متنی برای توافق وجود دارد، این نشانه خوبی است و به‌طور طبیعی حتما مذاکرات در بخش‌های اساسی به خطوط قرمز طرف‌ها رسیده است که مسئولان کشورها (شورای امنیت ملی در ایران و نهاد ریاست جمهوری در آمریکا) در مورد آن تصمیم‌گیری بکنند تا دست مذاکره‌کنندگان باز بشود. اعتقادم بر این است اگر عنوانی برای این دوره بخواهیم انتخاب کنیم، می‌توانیم از نوعی خوش بینی محتاطانه نام ببریم؛ خوش بینی توام با احتیاط برای این دوره از مذاکرات شکل گرفته است. عملا اعلام شکست در مذاکرات صورت نگرفت، آن چیزی که قبلا از آن به عنوان شکست بیانیه‌ای یاد کردم یعنی طرفین با بیانیه‌هایی عامل عدم توافق را طرف مقابل (به ویژه ایران و آمریکا) معرفی می‌کردند. اما کاری که الان صورت گرفت نوعی حفظ شرایط مذاکره است که می‌شود از آن به عنوان یک گام محتاطانه به پیش نام برد. معنی آن این است که طرف‌های مذاکره کننده مجبور هستند اختیارات بیشتری را از پایتخت‌ها طلب کنند و اگر این اختیار به آنها داده شود امکان اینکه در دوره‌های بعد به توافق نزدیک بشوند، وجود دارد. اما اگر این اختیارات به تیم‌های مذاکره داده نشود مجبور هستند دو طرف میز صحبت کنند، صحبت‌هایی که هیچ کدام از دو طرف هم امکان عقب نشینی را ندارند.
میخائیل اولیانوف، نماینــده روسیه در مذاکرات اعلام کرده راه برای ویرایش سندهای موجود باز شده است، منظور از ویرایش چیست؟
از زمانی که وزیرسابق امور خارجه، جناب آقای ظریف، روسیه را به عنوان عامل مخل در برجام مطرح کرد، این موضوع یک ضربه اساسی برای روسیه بود که به هر حال یک جایگاه دیپلماتیک در دنیا (هم در نزد ایران، آمریکا و اروپایی‌ها) سعی داشت برای خودش تعریف کند. لذا همیشه خوش‌بینانه‌ترین مواضع از طرف روسی شکل می‌گیرد و مطرح می‌شود و محافل سیاسی- رسانه‌ای به آن عادت کرده‌اند. خوش‌بین‌تر از هر طرفی، طرف روسی موضع می‌گیرد، مواضع بدبینانه معمولا از طرف ایران و آمریکا شکل می‌گیرد و مواضع حد وسط را که یک مقدار به واقعیت نزدیک‌تر است نمایندگان اتحادیه اروپا مثل انریکه مورا مطرح می‌کنند که نشان دهنده واقعیت دعواست چون موضوع برجام به شدت آمیخته شد با منافع ملی طرف‌های مختلف و شاید بشود گفت نمایندگان سیاست خارجی اروپا که نقش وزارت خارجه اتحادیه اروپایی را بازی می‌کنند نگاه حیثیتی دارند که این ساز و کار دیپلماتیک که با وساطت آنها انجام می‌شود به نتیجه برسد ولذا آنها معمولا مواضع واقع‌گرایانه‌تر را مطرح می‌کنند. بخشی از مواضع نماینده روسیه تکرار جایگاه قبلی روس‌هاست برای اینکه روس‌ها اعلام کنند که به دنبال دیپلماسی هستند ولی بخشی که گفته شده متن‌ها نیاز به ویراستاری دارد این یک موضوع خوش‌بینانه است. واقعیت این است که شاید جایی که قابل نگارش بوده، نگاشته شده است ولی مواردی که اختلافی با یک ویرایش اختلافات حل نمی‌شود بلکه طرفین (ایران و آمریکا) باید مواضع خودشان را تعدیل کنند و با تعدیل این مواضع است که امکان توافق و نزدیک شدن متن‌ها به هم فراهم می‌شود.
روسیه با اروپا برسر اوکراین تنش دارد و در عین حال در مذاکرات هسته‌ای هم همراه تروئیکای اروپایی است، فکر می‌کنید مذاکرات هسته‌ای چقدر تحت تاثیر تنش در مورد اوکراین قرار می‌گیرد؟
برجام دوطرف اصلی دارد که عبارت از ایران و آمریکاست. همه طرف‌ها بر اساس نفی طرف آمریکایی شکل گرفته است. ابتدا تروئیکای اروپا و بعد هم روسیه و چین و البته نهادهایی مثل سازمان ملل متحد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که همه این طرف‌ها و نهادها را ایران ساخته است. این نهادها در ابتدا واسط بعد میانجی و بعد تبدیل شدند به نهادهایی که منافع ملی برای خودشان تعریف کرده‌اند، همه کشورها در برجام به غیر از ایران و آمریکا برای خودشان میز برجام درست کردند، منافع خودشان را دنبال می‌کنند. روس‌ها در این کار خبره هستند و از کل سیاست خارجی ایران به عنوان یک خاکریز استفاده می‌کنند و الان هم روس‌ها سعی می‌کنند موضوع برجام را به سایر چالش‌های سیاست خارجی خودشان به ویژه اوکراین ارتباط بدهند و در گذشته هم این کار بارها صورت گرفته است و قابل انکار هم نیست. در رای‌هایی که در شورای حکام و قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران نوعی همراهی روس‌ها و آمریکایی‌ها مشاهده می‌شود. در زمان مطرح‌شدن قطعنامه 2231 علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل اگر ایران اطمینان داشت که روس‌ها این همراهی را صورت نمی‌دهند حتما موضع ایران متفاوت بود. من اعتقادم بر این است که ما باید درک واقع گرایانه از سیاست بین‌الملل داشته باشیم. در سیاست بین‌الملل که بخشی از آن در برجام شکل گرفته است همه کشورها برای خودشان حوزه منافع ملی را تعریف کرده‌اند و منافع ملی ایران به هیچ وجه در اولویت منافع ملی این کشورها وارد نشده است. همان‌طور که مکرون سیاست‌های خودش را دنبال می‌کند و از ایران هراسی استفاده می‌کند و سعی می‌کند برخی مواضع عربی- اسرائیلی را مطرح کند تا بتواند قراردادهایی را با اعراب منعقد کند. همان‌طور هم روس سعی می‌کنند از ایفای نقشی که دارند در قبال مثالی همانند اوکراین امتیاز لازم را کسب کنند. این ایران است که با کیاست به محل تبانی یا گوشت قربانی محفل دیگران تبدیل نشود.
عربستان سعودی اعلام کرده مذاکرات وین و نتایج آن برای احیـــای توافق هسته‌ای را از نزدیک دنبال می‌کند، در این مرحله از مذاکرات مواضع و اقدامات کشورهایی مانند عربستان تا چه اندازه می‌تواند بر مذاکرات تاثیر بگذارد؟
وقفه در مذاکرات هسته‌ای بیش از همه به دو طرف اصلی یعنی ایران و آمریکا آسیب می‌زند. آمریکایی که حوزه منافع استراتژیک و حوزه چالش‌های هژمونیک این قدرت تغییر پیدا کرده و به‌خاور دور گرایش پیدا کرده است. طبیعتا با هزینه از عراق خارج می‌شود، قبل از آن هم از افغانستان خارج شد. الان هم آمریکای دوران زمامداری جو بایدن به دنبال سرهم کردن موضوع برجام است و اینکه شرایط مساعدی برای توافق با آمریکا شکل گرفته است. ایران هم که دارد تاوان تحریم‌ها را پس می‌دهد. ایران و آمریکا دو طرف اصلی هستند که از تطویل مذاکرات برجامی و از سکوت و فطرت این مذاکرات دارند آسیب می‌بینند. هر وقت هم وقفه‌ای ایجاد می‌شود عوامل آشوب‌ساز در راس آن رژیم‌صهیونیستی و برخی کشورهای عربی قرار دارند، مداخله می‌کنند. این کشورها هم برای خودشان حوزه‌های امنیتی و منافع خاص را تعریف کرده‌اند و از این فرصت‌هایی که حول چالش ایران با کشورهای دیگر شکل گرفته است، استفاده می‌کنند. ایران در موضوع هسته‌ای چند خط قرمز دارد که آمریکایی‌ها هم به آنها به خوبی واقف هستند؛ 1 - بازیگران منطقه‌ای اجازه دخالت ندارند، 2 - اسرائیل اگر به اقدامات خرابکارانه روی بیاورد حتما پاسخ ایران گام‌های رو به جلو است، رسانه‌ها این موضوع را در روزهای اخیر مطرح کرده‌اند که ممکن است برخی بازیگران مثل اسرائیل آشوب سازی کنند. اما واقعیت این است که این گونه آشوب سازی‌ها توان چانه زنی ایران را تقویت می‌کند و آمریکایی‌ها هم بیش از ایران در این رابطه باید نگران باشند. کشورهای عربی به‌اندازه کافی از چالش‌های بین ایران و دیگر کشورها سود برده‌اند. الان هم فکر می‌کنم حسن نیتی در برخی از کشورهای مرتجع وجود ندارد که به دنبال توافق باشند بلکه بیشتر به دنبال حفظ تنش هستند تا شاید زمان برای فرصت‌طلبی آنها باقی بماند.
انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجــی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام گفته در دور هفتم ما مبنایی مشترک داریم که فصل لغو تحریم‌های آن در منطق درونی‌اش کمی متفاوت است یعنی چه؟
واقعیت قضیه این است که در ایران قانع کردن هم دولت و هم محافل سیاسی به تحریم‌هایی کمتر از برجام دشوار است. کشورهای اروپایی هم به دنبال این هستند که اگر قرار است توافقی صورت بگیرد حتما باید تحریم‌های برجامی لغو شود. در شرایط کنونی که به سختی امکان مذاکره فراهم شده است. اصرار به کاهش یا برداشته شدن تحریم‌ها آسیب جدی به موضوع برجام می‌زند، ضمن اینکه منجر به نوعی روشنگری و وحدت نظر بیشتر در ایران خواهد شد. ولی اگر لغو تحریم‌ها به گونه‌ای باشد که خواسته ایران را بیشتر برآورده کند 915 از 1214 تحریم برداشته شد ولی با این وجود به دلیل تحریم‌های ثانویه آمریکا نمی‌توانست از مزایای لغو تحریم‌ها استفاده کند. اگر منظورشان این است که این منطق شامل گشایش در راستی آزمایی تحریم‌ها باشدگام مثبتی است و این انتظاری است که در تهران بیشتر وجود دارد.