حامیان دولت به منتقدانش تبدیل شده‌اند/ آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران تأثیری روی بازار ایران نگذاشت

جملات ذکر شده اظهارات دکتر مرتضی افقه، اقتصاددان در گفت‌وگو با «آرمان ملی» است.

 افقه در این گفت‌وگو به آسیب‌شناسی سیاست‌های اقتصادی دولت با توجه به تحولات منطقه‌ای و بین‌الملل پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

*حامیان دولت رئیسی آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران را یک دستاورد می‌دانند و بر این باورند که از چنین راه‌هایی می‌توان وضعیت اقتصادی کشور را ساماندهی کرد. آیا در واقع چنین است؟

این پول‌ها بر اقتصاد کشور تأثیر‌گذار نیست و تأثیرگذاری آن در حد همان6 میلیارد دلار است و نه بیشتر. این در حالی است که در این فضا آمریکا نیز به ایران اجازه می‌دهد دارو و غذا بخرد. نکته مهمی که در این زمینه رخ داد این بود که خبر تأیید و تکذیب آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران به اندازه‌ای بازار را سردرگم کرد که پس از اینکه وارد بانک‌های قطر شده تأثیری در بازار ارز ایران نداشته است. به صورت طبیعی هرگاه ارزی وارد کشور شود اولین جایی که باید تأثیر بپذیر بازار ارز است. این در حالی است که در عمل چنین اتفاقی رخ نداد و قیمت ارز حتی به صورت کوتاه مدت نیز کاهش پیدا نکرد. اینکه در آینده این پول‌ها وارد ایران خواهد شد و یا به کالاهای مورد نیاز ایران تبدیل شود عاملی بر تأثیرگذاری بر اقتصاد کشور نخواهد بود. در بهترین حالت اگر قیمت ارز در بازار با شوک منفی مواجه نشود پول‌های آزاد شده قیمت ارز را برای مدتی ثابت نگاه می‌دارد. البته این اتفاق در بهترین حالت ممکن است رخ بدهد، چراکه اقتصاد ایران در وضعیت پیش‌بینی پذیری قرار ندارد و به همین دلیل هر اتفاقی ممکن است در بازار ایران تأثیرگذار باشد. البته رقم پول‌های بلوکه شده نسبت به تولید ملی رقم قابل توجهی نیز نیست و به همین دلیل نمی‌توان در بلندمدت روی این موضوع مانور داد.

اینکه دولت تلاش می‌کند نفت بفروشد و یا پول نفت جلو برود اتفاقی است که در همه دولت‌ها رخ داده و همه دولت‌ها به شکل‌های مختلف از همین روش استفاده می‌کردند. در شرایط کنونی نیز براساس اخباری که منتشر شده دولت نفت را با تخفیف می‌فروشد و با هزینه‌های زیادی به دلیل نپذیرفتن اف‌ ای تی اف وارد کشور می‌کند

*دولت رئیسی چنین اتفاقاتی را نتیجه سیاست‌هایی می‌داند که در عرصه منطقه و جهانی در پیش گرفته و به نظر می‌رسد در بلند مدت نیز دولت از همین رویکرد استفاده خواهد کرد. ادامه داشتن این سیاست چه پیامدهایی خواهد داشت؟

واقعیت این است که این نوع سیاست‌ها زیاد نمی‌تواند دوام داشته باشد. اینکه دولت تلاش می‌کند با تبادل زندانیان بتواند بخش‌هایی از تحریم‌ها را لغو کند به نتیجه نخواهد رسید. البته براساس اخبار رسیده پول‌های آزاد شده هفت میلیارد دلار بوده در حالی که شش میلیارد به ایران داده شده و یک میلیارد آن کم شده است. به هر حال ادامه چنین رویکردی نمی‌تواند دستاوردهای پایدار اقتصادی برای کشور داشته باشد. به هر حال سرمایه‌گذاری که قصد دارد در اقتصادی ایران سرمایه‌گذاری کند باید در شرایطی قرار داشته باشد که بتواند آینده اقتصادی ایران را پیش بینی کند و با محاسباتی که انجام می‌دهد سرمایه‌گذاری کند.

اینکه دولت تلاش می‌کند نفت بفروشد و یا پول نفت جلو برود اتفاقی است که در همه دولت‌ها رخ داده و همه دولت‌ها به شکل‌های مختلف از همین روش استفاده می‌کردند. در شرایط کنونی نیز براساس اخباری که منتشر شده دولت نفت را با تخفیف می‌فروشد و با هزینه‌های زیادی به دلیل نپذیرفتن اف ‌ای تی اف وارد کشور می‌کند. شاید در کوتاه مدت دولت بتواند این رویکرد را ادامه بدهد، اما در بلندمدت با توجه به تحریم‌ها شرایط به شکلی نیست که حتی سرمایه‌گذاری داخلی نیز بتواند نسبت به آینده خوشبین باشد چه برسد به سرمایه‌گذار خارجی. این گونه اقدامات شرایطی را به وجود نمی‌آورد که دولت بتواند با آن اقتصاد را مدیریت کند. البته دولت تبلیغات زیادی روی این موضوع انجام داده و دلیل آن نیز این است که نیاز به این تبلیغات دارد. به هر حال پس از 2 سال که از عمر دولت گذشته حامیان دولت نیز متوجه این نکته شده‌اند که اتفاق خاصی رخ نداده و نه تنها شرایط اقتصادی بهتر نشد بلکه سخت‌تر نیز شد. به همین دلیل امروز حامیان دولت رئیسی به منتقدان وی تبدیل شده‌اند. در شرایط کنونی دولت در زمینه آزاد سازی پول‌های بلوکه شده تبلیغات انجام می‌دهد اما حامیان دولت نیز متوجه شده‌اند که این گونه اقدامات تأثیری روی زندگی مردم نخواهد داشت.

*چرا در چنین شرایطی دولت تمایلی برای مذاکره با کشورهای غربی از خود نشان نمی‌دهد؟

امروز آقای رئیسی و اطرافیان ایشان به رغم اینکه در گذشته عنوان می‌کردند بدون لغو تحریم‌ها نیز می‌توانند کشور را مدیریت کنند متوجه این نکته شده‌اند که باید تحریم‌ها را لغو کنند تا بتوانند کشور را بهتر مدیریت کنند. این به معنای این است که دولت رئیسی تمایلی برای برداشته شدن تحریم‌ها دارد اما شرایط دولت بایدن در آمریکا دچار مشکل شده و حاضر نیست به هر شکلی با ایران توافق کند. این در حالی است که یک سال بیشتر از دولت بایدن باقی نمانده و وی نیز نیاز دارد از توافق با ایران به عنوان یک برگ برنده در انتخابات آینده استفاده کند. با این وجود به نظر می‌رسد احیای برجام مانند گذشته نیست ودر شرایط کنونی ما علاوه بر اینکه با آمریکا تنش داریم با کشورهای اروپایی نیز تنش‌هایی داریم. این در حالی است که برخی منابع خبری عنوان کرده‌اند ایران و آمریکا در حال مذاکره به شکل مستقیم هستند که این موضوع از جانب منابع رسمی تایید نشده است در نتیجه دولت رئیسی به دنبال لغو تحریم هاست. اعضای دولت بیشتر از دیگران به داده‌های آماری و واقعیت‌های اقتصادی کشور آگاهی دارند و به همین دلیل به خوبی می‌دانند بدون رفع تحریم‌های نمی‌توانند پاسخگوی نیازهای اقتصادی مردم باشند. در شرایط کنونی نیز دولت رئیسی همچنان به دنبال احیای برجام است و به اهمیت آن پی برده است. هرچند طرف مقابل با توجه به اتفاقاتی که در ماه‌های اخیر رخ داده از قدرت چانه زنی بیشتری برخوردار شده است. واقعیت این است که اگر برجام احیا نشود مشکلات اقتصادی در ایران تشدید می‌شود و دولت در مدیریت اقتصاد کشور با چالش‌های بیشتری مواجه خواهد بود.

*با توجه به شرایط موجود آیا می‌توان به بهبود وضعیت اقتصادی کشور امیدوار بود؟

باید نشانه‌هایی مبنی بر تغییر و تحول در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی مشاهده شود که من این نشانه‌ها را نمی‌بینم. این احتمال وجود دارد که برخی مدیران با ساختارهای اداری و اجرایی آشنایی ندارند و به همین دلیل عنوان می‌کنند در شرایط تحریم نیز می‌توان وضعیت اقتصادی مردم و به خصوص اقشار کم درآمد را تغییر داد. اگر مسئولان در میان مدت و بلند مدت برخی اصلاحات ساختاری و مدیریتی را بپذیرند این احتمال وجود دارد که شرایط اقتصادی کشور تغییر کند. این در حالی است که نشانه‌هایی از اراده برای تغییر در دولت مشاهده نمی‌شود. این وضعیت درباره سیستم اداری و مدیریتی کشور نیز وجود دارد و ما نشانه‌هایی از اصلاح را مشاهده نمی‌کنیم. در چنین شرایطی در کوتاه مدت اگر تحریم‌ها لغو نشود هیچ نشانه‌ای از اینکه وضعیت اقتصادی مردم بهتر شود وجود ندارد. بدون تردید اگر مشکلات اقتصادی مردم حل نشود و ادامه داشته باشد این وضعیت به آتش زیر خاکستری برای اعتراضات دیگری در آینده تبدیل خواهد شد. مسئولان جامعه باید تلاش کنند در مرحله نخست مشکلات اقتصادی کشور را حل کنند. واقعیت این است که دولت و حاکمیت باید هرچه زودتر چاره‌ای برای لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران پیدا کنند و برجام را به نتیجه برسانند. احیای برجام می‌تواند حداقل در کوتاه مدت شدت مشکلات اقتصادی را کاهش بدهد. این در حالی است که رویکردی که دولت در پیش گرفته به شکلی نیست که به سمت احیای برجام حرکت کند. با توجه به این وضعیت نمی‌توان چشم‌انداز روشنی را نسبت به آینده اقتصادی متصور بود و من فکر می‌کنم اگر برجام در کوتاه مدت به نتیجه نرسد پیامدهای منفی اقتصادی بیشتری برای کشور به همراه خواهد داشت.