ماجرای «کوپنی‌» شدن «تریاک» در دوره پهلوی

به گزارش آرمان ملی آنلاین به نقل از ایسنا، موج فزاینده اعتیاد به مصرف تریاک که از دوره قاجار در ایران شدت گرفته بود در پی روی کار آمدن رضاشاه متوقف نشد، تا جایی که زراعت و تجارت آن چنان بین طبقات مختلف نفوذ یافت که اغلب مردم را به دام انداخت و این ماده در مناطق مختلف و تقریباً در همه اقشار و لایه‌های اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

براساس گزارشات موجود از تریاک کشیدن اقشار و طبقات مختلف مردم در عصر رضاشاه، بیشتر سفرنامه‌نویسان از شیوع استعمال زیاد این ماده در ایلات سخن گفته‌اند. در آن زمان، ملاکان و زارعان تریاک نیز چون به سهولت، تریاک را در دسترس خود می‌یافتند، معمولاً معتاد می‌شدند. عادت به مصرف تریاک طی دوره‌های قاجار و پهلوی بین قشر فقیر درویشان نیز وجود داشت که یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در اعتیاد این گروه از جامعه، فقر و بی‌خانمانی آنان بود. حتی رضاشاه نیز خود از جمله کسانی بود که تریاک مصرف می‌کرد و به این ماده افیونی اعتیاد داشت. طی سلطنت وی یک نفر مسئولیت داشت که روزانه مقداری از این ماده را برای او فراهم کند، چراکه باورهای نادرست درباره خواص طبی و درمانی تریاک حتی در اندیشه بالاترین مقام حکومت (شاه) هم نفوذ کرده و در این دوره، تفکرات سنتی نادرست همچنان به قوت خود باقی مانده بود و این خود عاملی مهم برای شیوع اعتیاد میان اقشار مختلف جامعه محسوب می‌شد.

در سال ۱۳۰۷ دولت در مواجهه با این وضعیت درصدد راهکار برآمد و انحصار تجارت تریاک را به دست گرفت، اما نتیجه عملی آن موجب نجات مردم نشد. در واقع تجارت تریاک از دست تجار داخلی درآمد و به دولت منتقل شد. دولت بیشتر به تقویت بنیه مالی خود می‌اندیشید، چون تریاک ایران نسبت به تریاک ترکیه و افغانستان از نظر میزان مورفین کیفیت بالاتر و مشتریان دست به نقدتری داشت. دولت برای جبران هزینه‌های اصلاحات و اهداف اقتصادی خود نیاز شدید به کسب درآمد تریاک داشت. انحصار و کنترل دولت بر امر کشت و تجارت خارجی و داخلی تریاک در عمل منجر به اقداماتی شد که خود می‌توانست در رواج استعمال تریاک مؤثر باشد که برخی از این اقدامات را می‌توان ناشی از فروش اجباری تریاک به مغازه‌داران و مردم، ایجاد مراکز فروش تریاک، آزادسازی خرید و فروش تریاک و وجود مراکز مصرف عنوان کرد.

در فضای باز سیاسی پس از شهریور ۱۳۲۰، گروهی از پزشکان و روشنفکران «انجمن مبارزه با تریاک و الکل» را تشکیل دادند و دولت را برای مبارزه جدی با تریاک تحت فشار گذاشتند. بنا بر گزارش این انجمن، در سال ۱۳۲۲ شمسی از ۱۴ میلیون نفر جمعیت ایران، یک میلیون و ۴۰۰ نفر (۱۰ درصد جمعیت کشور) به تریاک معتاد بودند.

پای تریاک چطور به ایران باز شد؟

صادرات تریاک در صندوق‌های ۱،۲ شاهمنی و ماجرای یک قحطی ۲ ساله

تریاک در انحصار دولتِ رضاشاه؛ ایجاد شیره‌کش‌خانه‌های جدید با نام «دارالعلاج»

سهمیه‌بندی سازمان ملل در کشت تریاک

در سال ۱۳۲۸ شمسی، سازمان ملل اجلاسی تشکیل داد که طبق آن اجازه کشت خشخاش و تولید تریاک میان کشورهای گوناگون تقسیم شد و از این میان، سهم ایران ۲۵ درصد شد که البته بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران از سهمیه مذکور استفاده نکرده است. کشورهای لائوس، برمه، پاکستان، هند، ترکیه، افغانستان و ایران را می‌توان از جمله کشورهای تولیدکننده تریاک نام برد.

قانون تحدید تریاک

اولین قانون تحدید تریاک در ۱۳۲۹ به تصویب رسید. به موجب این قانون، از هر مثقال تریاک تولید شده، ۳۰۰ دینار عوارض گرفته می‌شد. همچنین مصرف‌کننده موظف بود که سوخته تریاک را به ماموران تحویل دهد و در ازای هر مثقال، سه شاهی بگیرد. ظاهرا این قانون بیشتر مشوق مردم به مصرف تریاک بود.

در سال‌های نخست دهه ۱۳۳۰ دولت ایران شمار معتادان کشور را بیش از ۱.۵ میلیون نفر معادل ۷ درصد کل جمعیت کشور برآورد کرد که ۹۸ درصد این افراد را معتادان به تریاک و شیره تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۳۳ با اعلام ممنوعیت کشت خشخاش و مصرف تریاک، شمار معتادان کاهش یافت اما با ورود تریاک از کشورهای همسایه به ویژه از طریق مرزهای شرقی کشور که ممنوعیتی در آنها وجود نداشت، شمار معتادان دوباره رو به افزایش گذاشت و دولت خط مشی تازه‌ای را در سال ۱۳۴۷ در مورد کشت و مصرف تریاک در پیش گرفت.

در این طرح معتادان به دو گروه ثبت‌نام شده یا کوپن‌دار و معتادان غیرقانونی تقسیم شدند. گروه نخست را معتادینی تشکیل دادند که سن بالاتر از ۶۰ سال داشتند. برای تامین نیاز این افراد به تریاک، دولت کشت خشخاش را در نواحی محدودی با نظارت دولت مجاز اعلام کرد.

منع دولت از کشت خشخاش و استعمال تریاک

در ۱۳۳۴ ش، با گسترش اعتیاد و قاچاق مواد مخدر، دولت با تصویب قانونی، کشت خشخاش و استعمال تریاک را ممنوع کرد. در پی تصویب این قانون، وزارتخانه‌های بهداری، کشور، دارایی، دادگستری و کشاورزی مأمور اجرای آن شدند. از جمله آن که در تهران معتادان را برای ترک اعتیاد در باغ مهران واقع در سه راه ضرابخانه تهران (ابتدای خیابان پاسداران امروز) نگهداری می‌کردند. در سایر استان‌ها به ویژه کرمان و فارس نیز اقدامات مشابهی صورت گرفت.

ادامه کشت خشخاش در کشورهای همسایه، ترکیه و افغانستان و پاکستان موجب شد که قاچاق مواد مخدر به ایران به صورت تجارتی سودمند درآید. به همین سبب در ١٣٤٧ شمسی، قانونی تصویب شد که به موجب آن تا زمانی که کشت خشخاش در کشورهای مجاور ادامه داشت، وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی مأمور بود که به طور محدود و نظارت شده، در ایران خشخاش کشت کند و به این ترتیب، تولید و توزیع تریاک به انحصار دولت در آمد و کارمندان و حقوق‌بگیران دولت در صورت اعتیاد موظف بودند تا مدت ۶ ماه ترک اعتیاد کنند، در غیر این صورت اخراج می‌شدند.

همچنین برای معتادان بالای ۶۰ سال کارت و کالابرگ (کوپن) دریافت تریاک صادر شد. در خرداد ١٣٥٤، ١٦٩ هزار و ٥١٢ نفر معتاد برای گرفتن تریاک ثبت‌نام کرده بودند که مصرف افیون مورد نیاز آنان به ۱۸۰ تُن در سال می‌رسید.