حافظیه از کجا به کجا رسید؟
بنای آرامگاه حافظیه هر سال ۲۰ مهر ماه، میزبان بازدیدکنندگانی است که برای بزرگداشت حافظ در بنایی از دوره زندیه گرد هم می‌آیند. این بنا که البته طی زمان، تغییرات بسیاری را پشت سر گذاشته است از عمارتی گنبدی شکل، به پیشنهاد «آندره گدار»، معمار فرانسوی به آنچه که امروز وجود دارد تبدیل شده است.
آرامگاه غزل‌سرای معروف ایرانی، به عنوان بخشی از مجموعه «حافظیه» یادگاری از معماری ایرانی در دوره زندیه است. این بنا که با تلفیقی از هنرهای تجسمی ایجاد شده، ۲۰ مهرماه همزمان با بزرگداشت حافظ، میزبان اهالی و دوستداران فرهنگ و هنر است.
بنای آرامگاه غزل‌سرای ایرانی، در گذر زمان با فراز و نشیب‌هایی روبه‌رو بوده و آنچه که امروز از این بنا می‌بینیم، طی زمان دستخوش تغییرات بسیار شده است. برخی از این تغییرات در دوره‌هایی چون میرزا ابوالقاسم گورکانی، کریمخان زند، معتمدالدوله فرهاد میرزا و ملاشاه جهان زردشتی ایجاد شدند.
۶۵ سال پس از درگذشت حافظ، عمارتی گنبدی شکل، برای اولین بار بر فراز مقبره او ساخته شد. این عمارت اولین بنای آرامگاه حافظ بود که توسط یکی از وزرای میرزا ابوالقاسم گورکانی، حاکم فارس ساخته شد؛ اما میان آن بنای گنبدی شکل و آنچه که امروز از آرامگاه «حافظ» می‌بینیم خاطرات متعددی از مرمت و بازسازی این بنا وجود دارد.
یکی از این تغییرات، نهادن سنگ مرمرین بر آرامگاه بود؛ البته تصاویر زیادی از آرامگاه حافظ در دسترس نیست و برای به دست آوردن برخی اطلاعات باید به سفرنامه جهانگردان مختلف توجه کرد. جکسن، جهانگرد آمریکایی مقبره حافظ را در سفرنامه خود اینچنین توصیف کرده بود که «تخته سنگ مستطیلی از مرمر به جای سنگ قبر اصلی مزار را می پوشاند؛ و گویند سنگ قبر اصلی را کریمخان زند پس از تعویض، دستور داد تا در باغ جهان نما بگذارند.»
سنگ مرمرین مزار حافظ شیرازی، اولین بار در دوران کریمخان زند جای‌گذاری شد. بر این سنگ، دو بیت از غزل حافظ توسط نستعلیق نویس آذربایجانی، «حاجی‌آقاسی بیک‌افشار» حک شده است.
این سنگ را می توان ترکیبی از چند هنر تجسمی در نظر گرفت. این سنگ مزار حافظ به ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار دارد و با پنج ردیف پلکان مدور احاطه شده است.
اما در بنای فعلی این آرامگاه نیز از معماری، خوشنویسی، کاشی‌کاری و حکاکی استفاده شده است. بنایی که امروز با عنوان آرامگاه حافظ شناخته می‌شود سال ۱۳۱۴ ه.ش ساخته شد. وزیر فرهنگ با همکاری رییس فرهنگ استان فارس، با نظارت علی سامی، محقق، باستان‌شناس و استاد دانشگاه طرحی به پیشنهاد «آندره گدار» معمار فرانسوی و ایران شناس را برای این آرامگاه اجرا کردند.
ساخت بنای حافظیه در زمینی به مساحت حدودا ۲ هکتار، بین دو تا سه سال به طول انجامید و هنرمندان با استفاده از هنر ایرانی، مانند کاشی‌کاری‌های معرق در سطح زیرین گنبد، آنچه را که همچنان «حافظیه» شناخته می‌شود خلق کردند. هنرمندان از رنگ‌هایی چون آبی فیروزه‌ای به عنوان نماد بهشت، سرخ ارغوانی به عنوان نماد شراب‌ازلی، سیاه و سفید به عنوان نماد شب و روز و قهوه‌ای سوخته به عنوان نماد خاک استفاده کردند.
در پلان آرامگاه حافظ نیز از نمادهای گوناگونی استفاده شده است.
حافظیه از دو صحن شمالی و جنوبی تشکیل شده که این صحن‌ها توسط تالاری از یکدیگر جدا شده‌اند. این مجموعه چهار درب ورودی دارد؛ درب اصلی در سمت جنوب آن، دو درب در سمت غرب آن و یک درب در سمت شمال شرق آن قرار گرفته است. تالار حافظیه اثر دوره زندیان با ۶۵ متر طول و هشت متر عرض است که از ۲۰ ستون سنگی پنج متری تشکیل شده است. این تالار البته در زمان سخت چهار ستوان و چهار اتاق داشته که بعدها اتاق‌ها حذف شدند.
بنای حافظیه به پیشنهاد «آندره گدار» ساخته شد. گدار ـ طراح آرامگاه حافظ ـ متولد ۱۸۸۱ ه.ق در فرانسه بود. او از دانشکده هنرهای زیبای پاریس در رشته معماری و باستان‌شناسی فارغ التحصیل و پس از علاقه‌مند شدن به معماری شرق، به خصوص ایران پژوهش‌های بسیاری را در این زمینه انجام داد و در معماری ایران زمین، اثرگذار بود. طراحی و سرپرستی موزه ایران باستان، آرامگاه سعدی در شیراز، ساختمان کتابخانه‌ی ملی ایران و ساختمان سه‌گوش و قدیمی دانشگاه جندی‌شاپور اهواز به عهده این معمار فرانسوی بوده است.
این معمار در سال ۱۹۲۸ در ایران استخدام شد و در ساختمان موزه‌ی ایران باستان و موزه‌ی دانشگاه تهران، فعالیت کرد. او در دوره‌ای که مدیریت اداره‌ی باستان‌شناسی ایران را برعهده داشت، موفق شد آثار تاریخی بسیاری را از مناطق مختلف جمع‌آوری و ترمیم و فهرستی از آثار ملی ایرانی را تنظیم کند. سه تپه‌ی تاریخی «سلیمان‌تپه»، «زیرز» و «مازیر» از نخستین آثار ملی ایران بودند که توسط این معمار فرانسوی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند.
گدار طی مدت اقامت خود در ایران فعالیت‌های چشم‌گیری را در زمینه معماری و باستان‌شناسی انجام داد.
آندره گدار در سال ۱۹۶۵ در پاریس درگذشت.
ارسال نظر