دایره طلایی اوراسیا برای ایران

 از این رو الحاق ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا فرصتی مناسب برای بهره برداری بیشتر از این منطقه را در حوزه‌های مختلف ایجاد کرد و البته به دلیل قرابت معنایی عمیق ایران با کشورهای اوراسیا که بعضا جزو حوزه تمدنی ایران باستان بوده و دارای آیین و سنت‌های مشترک هستند، همکاری‌های تجاری، سیاسی و فرهنگی ایران با این کشورها می‌تواند بسیار جذاب باشد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روابط تجاری ایران با اغلب کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به خوبی برقرار شد، اما هرچه زمان گذشت، این روابط تحت تأثیر متغیرهای مداخله‌گری قرار گرفت و کاهش یافت. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی با وجود توسعه همکاری‌ها در برخی حوزه‌ها، شاهد کاهش سطح روابط فی‌مابین بوده‌ایم که کم کاری‌های صورت گرفته داخلی در این زمینه نیز بر این مشکل بی تاثیر نبوده است، هر چند برخورداری از تعرفه‌های ترجیحی در مبادلات تجاری فی‌مابین کشورهای عضو که چندی است در حال تغییر به فرآیند تجارت آزاد است از جمله شاخص های مطلوب برای کشورهای عضو از جمله ایران محسوب می‌شود که در صورت اتخاذ سیاست‌های اصولی می‌تواند تبدیل به یک فرصت طلایی در این حوزه شود . علاوه بر روابط دوجانبه، منطقه‌گرایی و گره زدن منافع اقتصادی همسایگان شمالی به ظرفیت‌های ایران، دستاوردهای بیشتری را می‌تواند نصیب کشور کند. دائمی شدن عضویت ایران در شانگهای، روندی 2 تا 3 ساله است و بهتر است در این فرصت از ظرفیت اتحادیه اقتصادی اوراسیا در قالب موافقتنامه تجارت ترجیحی بیشتر استفاده شود. اهمیت اقتصادی این اتحادیه به قدری است که با شکل‌گیری آن، کشورهای مختلف علاقه خود را برای عضویت ابراز کردند. بی توجهی به ظرفیت‌های کشورهای همسایه و این گزینه که اقتصاد کشورهای همسایه همواره در هم فرآیندی در هم تنیده است باعث شد در تعاملات خود با این کشورها تعادل نداشته باشیم در حالی که امضای تفاهم‌نامه با روسیه طی هفته گذشته بیانگر توجه به این مسئله است و گویا اراده‌ای جدید شکل گرفته تا در مرحله نخست با ارتقای سطح روابط به میزان پیش از کاهش همکاری‌ها در مسیر وسعه همکاری و عملیاتی کردن گزینه‌های تفاهم نامه‌های مذکور و آتی قرار گیریم. البته جنگ روسیه و اوکراین در خلق فرصت‌های جدید برای ایران در توسعه همکاری‌های موجود با روسیه و دیگر کشورهای منطقه اوراسیا بی‌تاثیر نبوده است اما اراده در این زمینه و بهره‌وری مطلوب از فرصت‌ها شاخصی مطلوب است که در عرصه بین المللی از اهمیتی مطلوب برخوردار است هر چند در توسعه روابط با کشورهای دیگر چه شرق یا غرب باید همواره سعی کنیم تا تامین منافع را مدنظر قرار دهیم و مراقب باشیم هیچگاه این پیام برای کشورهای شرقی ارسال نشود که ایران به دلیل نبودِ ارتباطات با کشورهای غربی بالاجبار با در تعامل با شرق قرار گرفته است بلکه نگاه ایران باید همیشه بر پایه تامین منافع در سایه تعاملات با کشورهای دیگر متمرکز باشد چرا که در غیراینصورت شرق حتی نگاه استثمارگرانه‌تری نسبت به غرب دارد که در صورت بی توجهی ایران به این قضیه در موضع ضعف قرار خواهد گرفت البته این رویکرد حتماً باید در تعاملات با ارتباطات احتمالی ایران با غرب نیز مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر تجارت کالا، ایران به دلیل ظرفیت‌های بالای ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک، باید برای همکاری با کشورهای اوراسیا، در حوزه خدمات به‌خصوص در عرصه‌های گردشگری و ترانزیت فعال و آماده شود. توسعه این دو صنعت، زمینه گره خوردن اقتصاد همسایگان به جغرافیا و ژئوپلیتیک ایران را فراهم می‌کند. در این مسیر، تکمیل راه‌آهن رشت- انزلی و زاهدان- چابهار، از اهمیت زیادی برخوردار است. کشورهای محصور در خشکی اوراسیا، نیاز مبرمی به دسترسی به آب‌های گرم جنوبی دارند. همچنین کوتاه‌ترین، به‌صرفه‌ترین و امن‌ترین راه هند برای دسترسی به آسیای مرکزی و قفقاز و سپس اروپا، از جغرافیای ایران می‌گذرد.تأکید بر گردشگری و ترانزیت، این فرصت را به ایران می‌دهد که زمینه گره زدن اقتصاد همسایگان به ژئوپلیتیک ایران فراهم آمده و از این طریق، هزینه تحریم ایران در صحنه روابط بین‌الملل برای غربی‌ها به‌شدت افزایش یابد.

*مهدی خرسند

کارشناس منطقه اوراسیا و چین