ایران و تحولات ژئوپلیتیک قفقاز

 با توجه به اینکه قره باغ دارد به نفع آذربایجان تخلیه می‌شود و این امتیاز بزرگی است، مسئله‌ای که به ما ارتباط دارد گذرگاه زنگزور است که از اهمیت بسیار مهمی برخوردار است به طوری که ترکیه دارد یک کریدور غرب  به شرق می‌کشد و با توجه به سفری که طی روزهای اخیر آقای اردوغان و آقای علی‌اف به نخجوان سفر کردند، نشان می‌‌دهد که آقای اردوغان علاقه‌مند است که این کریدور غرب به شرق از ترکیه شروع می‌شود از نخجوان و از پل زنگروز گذر می کند و به باکو می‌رود واز طریق دریای مازندران به آسیای مرکزی می‌رود واز اینجا تا افغانستان و پاکستان ادامه پیدا می کند و هند و چین که برای تجارت ترکیه خیلی اهمیت دارد. نکته‌ای که از جهت تاریخی خیلی اهمیت دارد این است که یک منطقه ای که در شرق دریای خزر بوده به نام منطقه توران شناخته می‌شده که  اینها اگرچه برخی معتقدند نژاد آریایی بودند، ولی این منطقه ترک‌نشین است که همه آسیای مرکزی تا ترکنستان را دربر‌می گیرد و هدف آقای اردوغان که شدیدا تمایلات ناسیونالیستی دارد، این است که ترکیه می‌تواند از طریق این کریدور غرب به شرق که از گذرگاه زنگروز عبور می‌کند، این اتوبان را به سمت آسیای مرکزی بکشند و از آسیای مرکزی به افغانستان و پاکستان و هند و چین بکشند. این گذرگاه بسیار پراهمیت خواهد شد و در کناره این گذرگاه و اتوبانی که کشیده می‌شود، می‌توانند لوله‌های نفت و گاز آذربایجان را به چین تامین کنند که از این جهت به زیان ما تمام خواهد شد.

ایران پیشنهاد کرده قبل از اینکه پل زنگرروز را بکشید از خاک ایران عبور کنید که حق ترانزیت بگیرد اما هنوز معلوم نیست که ترکیه و آذربایجان با این پیشنهاد موافقت می‌کنند یا نه ولی این کریدور حتما کشیده می شود به رغم مخالفت‌هایی که ایران می کند پل گذرگاه زنگروز کشیده خواهد شد و در اینصورت، روابط ما از جهت تجاری و حمل و نقل کامیونی به اروپا و از طریق گرجستان با مشکل مواجه خواهد شد. هنوز معلوم نیست به چه وضعیتی درخواهیم آمد ولی ایران به این نتیجه رسیده که نباید درگیر این مشکل قره باغ کند برای اینکه با توجه به حضور آمریکا، اسرائیل، روسیه و ترکیه در این منطقه هرنوع اشتباهی محاسباتی  ممکن است جنگی اتفاق بیفتد و این جنگ کاملا به زیان ما تمام خواهد شد.

از طرف دیگر با توجه به خط تجاری که دارد از هندوستان شروع می شود و به عمان و عربستان و دوبی می‌آید و از دوبی به اسرائیل و بعد از آن به اروپا می‌رسد ما در یک تنگنای اقتصادی قرار خواهیم گرفت. بنابراین ایران باید یک فکر جدید کند. ادامه این وضعیت ما را در یک تنگنای اقتصادی قرار خواهد داد و از این جهت که در اطراف ما این کریدورها کشیده می‌شود برای ما زیان آور است.

از طرفی طبق چهار قطعنامه‌ای که شورای امنیت سال‌های قبل صادر کرده، قره‌باغ  جزو خاک اذربایجان است و به همین دلیل از ارمنی ها تخلیه کرد و هیچ گونه اعتراضی نه ما می توانیم بکنیم نه ارمنستان و نه روسیه. از طرف دیگر حضور آمریکا در این منطقه یک مقدار بحث برانگیز است که می تواند از این طریق حوزه نفوذ روسیه را تحت تاثیر قرار دهد. با توجه به اینکه روسیه الان گرفتار جنگ با اوکراین است نفوذش در منطقه روز به روز دارد کاهش بیشتری پیدا می کند. مانور اخیری که بین آمریکا و ارمنستان اتفاق افتاد، نشان‌دهنده این است که ارمنستان دارد به سمت غرب نزدیکی بیشتری پیدا می‌کند.

با توجه به اینکه ارمنستان مسیحی است و از این جهت هم مخصوصا مورد حمایت فرانسه به عنوان ریاست اتحادیه اروپاست، ممکن است در آینده نزدیک وضعیتش به سمت بهبودی حرکت کند. ولی ما در این سفره‌ای که ترکیه و آذربایجان برای گذر از گذرگاه زنگروز پهن کرده، خالی خواهد بود و با توجه به خطی که از هند شروع می شود و از عربستان و اسرائیل به سمت اروپا می رود، در تنگنای اقتصادی قرار خواهیم گرفت.

*استاد دانشگاه