سه سالِ خشکِ پیاپی

زمین گرم و گرم‌تر می‌شود و سالی که گذشت، جهان در داغ بودن خود رکورد زد. ایران هم از‌ این گرما و خشکسالی ناشی از آن در امان نبود. با این توضیح که وضعیت خشکسالی و بی‌آبی در کشور ما علاوه بر تغییرات اقلیمی و شرایط جهانی، تا حد قابل توجهی در گرو سیاست‌های در پیش گرفته محیط زیستی است که با عدم به روز رسانی و جهانی شدن منجر به هدر رفت آب و افزایش خشکسالی می‌شود.

گفته شده سال آبی ۱۴۰۲- ۱۴۰۱ به‌عنوان سومین سال خشک متوالی با آثار ملموس خشکسالی هیدرولوژیکی در ایران بوده.

 در واقع، عدم توازن زمانی و مکانی بارش‌ها نسبت به شرایط نرمال نیز باعث تشدید این محدودیت شد و بعضاً استفاده از آب‌های بهنگام را ناممکن ساخت. از سوی دیگر، کاهش ذخایر مخازن سد‌ها و یا ناهمگن بودن وضعیت ذخیره در مخازن در مناطق مختلف کشور باعث تشدید تنش‌های آبی در برخی مناطق نسبت مناطق دیگر شد. به‌طور مثال شرق کشور در سال آبی گذشته با کاهش جدی بارش روبه‌رو شد و ورودی برخی سد‌ها از جمله سد دوستی به صفر رسید، این در حالیست که وضعیت مخازن سد‌های جنوب غرب کشور، به دلیل فعالیت مناسب سامانه سودانی در طول سال آبی گذشته، در شرایط مطلوبی بوده و سد‌های استان خوزستان در وضعیت بهتری نسبت به سال‌های گذشته قرار گرفتند.

ایسنا نوشته است که بررسی‌های وضعیت بارش در سطح حوضه‌های آبریز اصلی کشور نشان می‌دهد بارش در حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان با کاهش ۵ درصدی، دریای خزر با کاهش ۹ درصدی، دریاچه ارومیه با کاهش ۱۱ درصدی، فلات مرکزی با کاهش ۲۴ درصدی، مرزی شرق با کاهش ۳۸ درصدی و قره قوم با کاهش ۵۶ درصدی نسبت به شرایط نرمال مواجه بوده است.

از نظر استانی نیز بر اساس آمار شبکه ایستگاهی مبنای وزارت نیرو، استان‌های خراسان رضوی، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، قزوین و تهران با کاهش بیش از ۳۰ درصدی بارش نسبت به نرمال و استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، خوزستان و چهارمحال و بختیاری با رشد بیش از ۱۰ درصدی بارش نسبت به شرایط نرمال مواجه بوده‌اند.

درخصوص وضعیت بارش برف در سال آبی گذشته نیز، بررسی اطلاعات پایگاه‌های ماهواره‌ای نشانگر این است که متوسط روزانه آب معادل برف با کاهش حدود ۲۵ درصدی و متوسط روزانه پوشش برفی با کاهش حدود ۱۳ درصدی نسبت به متوسط ۲۰ سال گذشته روبه‌رو بوده‌است، البته مقادیر متوسط روزانه آب معادل برف در سطح حوضه‌های آبریز کشور متفاوت بوده و به طور مثال در حوضه آبریز زاینده رود، مقدار آن با رشد بیش از دو برابری روبه‌رو بوده است در حالیکه در حوضه‌های آبریز دریاچه ارومیه و ارس با کاهش ۶۰ درصدی مواجه بوده است.

طبق اعلام وزارت نیرو، بررسی شرایط مخازن سد‌ها در انتهای سال آبی ۱۴۰۲- ۱۴۰۱ نشانگر این است که ورودی به مخازن سد‌ها نسبت به شرایط متوسط پنج سال اخیر دارای کاهش ۱۳ درصدی، خروجی‌ها دارای کاهش ۲۱ درصدی و حجم مخازن دارای کاهش ۴درصدی بوده است. از نظر ورودی در سطح حوضه‌های آبریز ۹گانه مدیریتی (براساس تقسیمات جدید شرکت مدیریت منابع آب ایران)، حوضه آبریز کارون بزرگ و زاینده‌رود دارای رشد ورودی بیش از ۵۰ درصد نسبت به سال قبل، کرخه و مرزی غرب با رشد بیش از ۴۰ درصدی، زهره- جراحی و حوضه‌های جنوبی با افزایش ۷ درصدی، سفید رود بزرگ با کاهش ورودی ۱۰ درصدی، حوضه ارس و حوضه فلات مرکزی و مرزی شرق با کاهش ۱۸ درصدی، دریاچه ارومیه با کاهش ۲۱ درصدی، اترک و حوضه‌های شمالی با کاهش ۳۴ درصدی مواجه بوده‌اند.

همچنین حجم مخازن در انتهای سال آبی در حوضه‌های نه‌گانه نیز به نحوی بود که حوضه‌های فلات مرکزی و مرزی شرق، اترک و حوضه‌های شمالی، دریاچه ارومیه و ارس با کاهش حجم ذخایر نسبت به سال قبل روبه‌رو بوده‌اند و سایر حوضه‌ها رشد حجم ذخایر نسبت به سال قبل را دارند. در انتهای سال آبی ۱۴۰۲- ۱۴۰۱، درصد پرشدگی مخازن سد‌ها در سطح کشور متفاوت بوده و به‌طور مثال سد‌های پنجگانه تهران دارای ۲۱درصد پرشدگی، سد زاینده رود با ۳۶ درصد پرشدگی، سد‌های ۱۳گانه دریاچه ارومیه با ۲۹ درصد، زنجیره کارون با ۶۶ درصد، سد کرخه با ۳۶ درصد، سد سفیدرود با ۱۰ درصد، سد اکباتان با ۱۳ درصد، زنجیره وشمگیر، گلستان و بوستان با صفر درصد پرشدگی، سد دوستی با ۷ درصد و چاه نیمه‌ها با ۴ درصد پرشدگی هستند.

قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در همین راستا با اشاره به اینکه شروع سال آبی جدید (۱۴۰۳- ۱۴۰۲) با پیش‌بینی سازمان هواشناسی مبنی بر فعالیت مناسب سامانه‌های بارشی در سطح کشور همراه است، اعلام کرد: بررسی نتایج مدل‌های اقلیمی نشانگر فعالیت مناسب سامانه‌های بارشی در فصول پاییز و زمستان در سطح کشور خواهد بود و در صورت تحقق پیش‌بینی‌ها، امید به جبران بخشی از اثرات منفی خشکسالی هیدرولوژیکی سه سال اخیر وجود دارد.

به گفته این سخنگو، احیای وضعیت مخازن آب سطحی و زیرزمینی کشور نیازمند تداوم سال‌های پربارش و حذف کامل آثار خشکسالی هیدرولوژیکی است و در این شرایط، مدیریت مصرف آب و کاهش مصارف یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که باید در سطح جامعه مورد توجه قرار بگیرد.