روابط ایران و عراق؛ دوستانه اما پیچیده

مناسکی از جمله اربعین نشان می‌دهد که موضوع ارتباط دو کشور حتی در اقشار مختلف مردم، تا چه حد حائز اهمیت است. عراقی‌ها آمار دادند که ۲ میلیون نفر و طرفین ایرانی نیز اعلام کردند که بیش از ۴ میلیون نفر در طول مراسم اربعین، وارد عراق شده و برگشته‌اند. موقعیت عتبات، در کنار مسأله حوزه علمیه نجف که سال‌های سال محل ارتباط مقام‌های مذهبی ایران و عراق بوده، از یکسو و مسأله صادرات و واردات بین دو کشور، از سوی دیگر، مهم است. در سال‌هایی که ایران تحت تحریم‌های شدید قرار داشت، روابط اقتصادی ایران و عراق تا حدودی تقویت شد. ارسال برق و گاز، مواد غذایی و دیگر اقلام از ایران به عراق در سال‌های گذشته کاملا رواج داشت، اما به محض اینکه، عراق شرایطی را تجربه کرد که روابط بهتری با اعراب و غرب پیدا کرد، همه کمک‌های ایران به دست فراموشی سپرده شد. این در حالی است که کویت تا ریال آخر خسارت‌های تهاجم عراق صدامی را از عراق غیر صدامی گرفت. ما که اعلام کرده بودیم هزار میلیارد دلار خسارت جنگی دیدیم، با وجود پذیرش قطعنامه سازمان ملل، نه تنها خسارتی دریافت نکردیم، بلکه، هزینه اضافی نیز ارائه کردیم، هرچند هزینه‌هایی مثل توسعه حرمین در عراق، با ارزش معنوی همراه است، اما ایران فارغ از مسائل مذهبی و شیعی، حمایت زیادی از عراق طی سال‌های اخیر انجام داده است. اکنون صحبت‌هایی از ریل بصره شلمچه به میان آمده تا بر اساس سخنان رئیس‌جمهور کشور ما، بار و کالا از مسیر ریلی جا‌به‌جا شود، این طرح را می‌توان طرح مثبتی دانست، اما عراق اکنون با مسأله یا شاید باید گفت بحران کرد‌ها رو‌به‌رو است. مسأله کردستان عراق برای ایران و عراق حائز اهمیت زیادی است. گرچه کردستان سوریه و کردستان ترکیه نیز، مناقشات داخلی و منطقه‌ای زیادی دارند. اما فعالیت برخی احزاب کرد عراق در مرز‌های ایران باعث شده است، ایران و عراق وارد قرارداد‌های امنیتی شوند تا بتوانند وضعیت را تحت کنترل بگیرند. در نهایت همه این موارد گفته شد تا این نتیجه گرفته شود که روابط ایران و عراق تا چه حد درگیر پیچیدگی‌های گسترده است. اگرچه عراق در حال حاضر با ایران روابط دوستانه دارد، اما در عمل روابط ایران و عراق به سادگی پیش نمی‌رود و عراق با توجه به مناسبات منطقه‌ای و روابط خود با غرب و به ویژه ایالات متحده، در حوزه روابط بین‌الملل خود تصمیم گیری می‌کند. در آخرین ملاقات فواد حسین با امیرعبداللهیان، مدام بر مساله امنیت تاکید شد. حفظ امنیت در منطقه، یک موضوع دوطرفه است و در صورتی محقق می‌شود که فواد حسین و عراق به تعهدات خود عمل کنند. در حال حاضر این ظن برای مقامات ایرانی وجود دارد که اسرائیل در مناطق کردنشین عراق نفوذ کرده است، تاکید ایران بر گسترش همکاری‌های امنیتی، تا حد زیادی با هدف حفظ تمامیت ارضی خاک ایران و مبارزه با گروهک‌هایی است که ممکن است تلاش کنند در خاک ایران عملیات‌های خرابکارانه‌ای را شکل دهند. بنابراین، باز هم باید بر مساله همکاری دوجانبه تاکید کرد و تصور می‌شود اگر عراق به تعهدات خود عمل کند، می‌توانیم امیدوار باشیم که همکاری‌های امنیتی دوجانبه با موفقیت شکل بگیرد. آنچه مسلم است گسترش روابط امنیتی دوجانبه بین ایران و همسایگانش، بسیار مهم و ارزشمند است و می‌تواند یک موضوع مثبت ارزیابی شود. اما ایران نباید یک طرفه عمل کند و باید در قبال هر همکاری یا حمایتی که در قبال دیگر کشور‌ها انجام می‌دهد، حمایت و همکاری متقابل دریافت کند.

سیدجلال ساداتیان

تحلیلگر مسائل بین‌الملل