ابراهیم رئیسی در«نیویورک» میز مذاکرات در«قطر»

زندانیان آمریکایی که از ایران  آزاد شدند، دلارهای نفتی را به حساب‌های تهران در دوحه واریز کردند. این همان گام اول، توافق نانوشته و یا تفاهم غیرمکتوبی بود که رسانه‌های مختلف از حصول آن بین ایران و آمریکا خبر می‌دادند. اینکه تهران و واشنگتن در ماه‌ها مذاکره مخفی و غیرمستقیم بر سرچه چیز مذاکره‌ کرده‌اند برهیچ‌کس معلوم نیست اما تنها اطلاعاتی که در این زمینه تا به امروز درز کرده، مذاکرات در مورد پرونده هسته‌ای، تبادل زندانیان و دسترسی تهران به ارز‌هایش بوده و مقامات قطری نظرات دو هیات ایرانی و آمریکایی را در این ارتباط به هم می‌رساندند. همه رسانه‌ها اکنون تشنه خبری جدید هستند که بعد از عبور از این مرحله و با توجه به کاهش تنش بین تهران و واشنگتن در پرونده هسته‌ای، چه داده‌ای منتشرخواهد شد و گام بعدی برای دوکشورچیست؟ این سوال وجود دارد که آیا مذاکرات در همین اندازه بوده و قرار نیست ادامه یابد؟ آیا تا قبل از تبادل زندانیان مذاکره در جریان بود؟ آیا قرار است روند مذاکرات در آینده ادامه یابد؟ آیا دوحه مرکز ادامه مذاکرات غیرعلنی و غیرمستقیم ایران و آمریکاست؟ و آیا قرار است طرف‌ دیگری هم به میانجی‌گری بین ایران و آمریکا بپردازد؟ پاسخ به بخشی از این سوالات می‌تواند آینده را روشن‌تر کند.

* رئیس‌جمهور در نیویورک، مذاکرات رد شد

 هر بار که روسای جمهور ایران به سازمان ملل می‌روند، سفر آنها و احتمال مذاکرات با مقامات آمریکایی به سوژه رسانه‌های داخلی و خارجی تبدل می‌شود. شاید تنها رئیس‌جمهوری که از ایران به آمریکا رفته و تمایلی از سوی آمریکایی‌ها برای مذاکره با وی وجود نداشت، محمود احمدی‌نژاد بود اما سفر سیدمحمد خاتمی به نیویورک و حتی سفر حسن روحانی به آمریکا همواره با حساسیت از سوی رسانه‌ها مورد بررسی قرار می‌گرفت. در زمانی که خاتمی به نیویورک رفت، بیل کلینتون  هنگام سخنرانی وی مجمع عمومی سازمان ملل را ترک نکرد و به دنبال آن بود که حتی با خاتمی در راهروهای این سازمان رودر رو شود اما خاتمی با تدبیر محافظان به اتاقی هدایت شد. نقل است که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا که رکورددار شکستن دیدارهای غیر ممکن در آمریکا هم هست و با رهبرکره شمالی هم در مرز دو کره دیدار کرده بود تلاش‌های زیادی کرد تا حداقل با روحانی رئیس‌جمهور ایران در سازمان ملل عکس یادگاری بگیرد، مکرون میانجی این دیدار بود. روحانی نقل کرده که در نهایت شرط گذاشته که باید تحریم‌ها در حین دیدار با امضای طلایی ترامپ لغو شود رایزنی او با تهران او را به فکر فرو می‌برد که شاید ترامپ دست به این اقدام نزند و در نهایت پاسخ منفی به مکرون می‌دهد که دیداری در کار نیست و ترامپ به شدت بر مکرون می‌تازد که چرا نتوانسته این ماموریت را عملیاتی کند. ترامپ خطاب به مکرون می‌گوید آنها به من زنگ خواهند زد اما در آرزوی تماس از تهران کاخ سفید را ترک کرد. سفر رئیس‌جمهور کنونی ایران به سازمان ملل این بار با برخی حاشیه‌ها در ارتباط با دیدار مقامات ایرانی و آمریکایی روبه‌رو شد و حتی رسانه‌ها نقل کرده‌اند که مقامات ایرانی برای مذاکرات غیر مستقیم با آمریکا ابراز تمایل کرده‌اند. خبری که بازتاب رسانه‌ای زیادی داشت با این وجود احسان صالحی دبیر اطلاع‌رسانی دولت در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس در واکنش به انتشار خبری به نقل از رئیس‌جمهوری با این عنوان که «تهران برای مذاکره غیرمستقیم با آمریکایی‌ها در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل آمادگی دارد»، این ادعا را تکذیب کرد. به نظر می‌رسد با انتشار این تکذیبیه در آینده نباید شاهد تحولی در عرصه گفت‌وگو برای احیای برجام باشیم. اهمیت استفاده از فرصت سازمان ملل برای دستگاه دیپلماسی ایران در حد دیپلماسی عمومی است و تهران قصد ندارد از این فرصت جز برای دیدارهای متعارف استفاده دیگری کند. حال اینکه اولین دیدار ظریف و جان کری بر روی دو صندلی ساده در یکی از راهروهای سازمان ملل صورت گرفت و آن دیدار به پایه‌ای برای انعقاد برجام تبدل شد.

*مذاکره در دوحه

بعد از کنار گذاشتن طرح اتحادیه اروپا از میز مذاکرات و قهر تروئیکای اروپایی از میانجی‌گری بین ایران و آمریکا کشورهای عربی منطقه تلاش‌کردند که خود را جایگزین اروپایی‌ها کنند. تلاشی که به نظر می‌رسد حداقل در دو فاکتور تبادل زندانیان و آزادی دلارهای ایران موفق بوده. ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر اعلام کرد که دوحه به طور منحصر به فردی برای کمک به مذاکرات واشنگتن و تهران مناسب است. به گزارش ایلنا، ماجد الانصاری با اشاره به ایالات متحده که سال گذشته قطر را به عنوان متحد اصلی غیر ناتو معرفی کرد، گفت: «فکر می‌کنم اعتماد ایجاد شده است.» وی افزود: «روابط کاری با جمهوری اسلامی ایران در موضوعات مختلف باعث شده است که قطر میانجی بسیار مناسبی در [مبادله زندانیان] باشد و امیدواریم این تنها شروع نقش ما در میانجیگری بین دو کشور باشد.» اما اکنون این سوال به وجود می‌آید که اگر قرار باشد مذاکره‌ای برای حل و فصل تحریم‌های تهران در دستور کار باشد، آیا مجددا اروپایی‌ها میانجی خواهند شد و یا اعراب منطقه خلیج فارس با توجه به وضع تحریم‌های مختلف در حوزه ساخت پهپاد و حقوق بشری علیه برخی مقامات در اروپا به میانجی‌گری خود بین تهران و واشنگتن ادامه می‌دهند. از این رو و به احتمال زیاد اگر قرار باشد مذاکراتی بین طرفین صورت گیرد باید در انتظار بود که این مذاکرات در دوحه و حتی در مسقط صورت گیرد چرا که این دو پایتخت کشورهای عربی به خوبی توانسته‌اند در تبادل زندانیان و آزادسازی دارایی‌های ایران نقش بازی کنند ضمن اینکه ظاهرا هیچ درخواستی هم تا این لحظه مانند اروپایی‌ها در برجام به نفع خود نداشته‌اند.

*توپ در زمین یانکی‌ها

 باید در انتظار بود و دید که در روزها، هفته‌ها و ماه‌های آینده چه خبری در ارتباط با ایران و آمریکا در پرونده هسته‌ای مخابره خواهد شد. به نظر، ایران از هر گونه روشی که باعث لغو تحریم‌های ظالمانه شود و هر مذاکره‌ای که برجام 2015 را احیا کند، استقبال می‌کند و اکنون توپ در زمین آمریکایی‌هاست. محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره کننده ایرانی در گفت‌وگو با شبکه المیادین که بعد از انجام مبادله زندانیان بین آمریکا و ایران صورت گرفت، اعلام کرد: عامل اصلی موفقیت تفاهمنامه مبادله زندانیان آن بود که واشنگتن با تنگناهایی در سطح بین‌المللی مواجه شده است. به گفته مرندی طی چند ماه اخیر آمریکا با جدیت بیشتری در مذاکرات مبادله زندانیان و آزادسازی دارایی‌های تهران حضور پیدا کرد. مشاور تیم مذاکره کننده ایرانی افزود: تهران منتظر گام‌های بزرگ‌تری از سوی ایالات متحده برای توافق در پرونده‌های بزرگ‌تری همچون پرونده هسته‌ای است. به گزارش تسنیم و به گفته مرندی، بازگشت به مذاکرات هسته‌ای به تصمیم آمریکا بستگی دارد و امیدواریم که بعد از این توافق واشنگتن آماده انجام این مذاکرات باشد.